Қоблан үйинде жатып, азан менен турып, Қуртқаға өзиниң сапары ҳаққында мынаны айтты:
— Ақшахан бизди Азыўлының аўыр шәҳәрине, барса келмес елине жумсады, — деди. Сонда Қуртқа — «Батыр аңқаў, ер гөдек» —деген, сениңдей гөдек ер атадан болып, анадан туўар ма, Азыўлы деген аўыр журт, үш айшылық шөли бар, үш айшылық ели менен көли бар, тоғыз айлық жолларда Азыўлының аўыр шәҳәри бар, барған адам келмейди, сапарыңды Қоблан қой, — деди. Сонда Қоблан, «ҳаялдың айтқанын еркек қылар ма» деп кетермен болды. Қуртқа кетерин билди. Қырқ күн мәўлет алды, атына жипекте жабыў қылып берди де арадан қырқ күн өткенде, Қоблан қырқ жигитин қасына алып, жүрермен болды. Атасы Қыдырбай, анасы Бозкемпир, Қобланға қарап бир сөз айтып, жол болсын сорады:

— Ҳаўа жаўып, айдын шалқар сел болсын,
Жылдан жылға аз дәўлетиң мол болсын,
Атланыпсаң жигербентим, перзентим,
Жалғыз балам, Қоблан, саған жол болсын.

Атлар шаппай бәлент таўда раўаным,
Мәдетти бергейлер қәдир суҳбаным,
Атланыпсаң жолың болсын, перзентим,
Аттан түскил жигербентим, Қобланым.

Бедеў жалын саўаш күни таратып,
Ата-анаңның ақылы ҳуўшын лал етип,
Жигербентим, қайда кетип барасаң,
Биз ғәрипти сен жолыңа зар етип.

Қайғы-ҳәсирет бул басымда барды дәрт,
Бизлер жүрмиз сени жалғыз балам деп,
Қайсы елден қайда кетип барасаң,
Барар жериң жалғыз балам, баян ет.

Буннан кейин Қоблан ата-анасына қарап мынаны айтты:

— Бизлер болдық бул жерлерге бийқарар,
Шәҳимәрдан пирим болсын жылаўдар,
Атланғаным ханымыздың ҳәмири,
Жыламаңыз еки бирдей қариялар.

Ғазлар қонар айдын шалқар көлине,
Бизлер кетсек от түседи тәниңе,
Жылай бермей жуўап бериң ғаррылар,
Атланыппан Азыўлының елине.

Ашылысқан таза гүлдей болмаға,
Ығбал берсе бескүн дәўран сүрмеге,
Жыламаңыз еки бирдей ата-анам,
Атландым душпанға саўда салмаға.

Мине усы жуўаптан кейин, тар қурсақта жатысып, тай қулындай тебискен, адасқанда кеңескен, қаналасы, муңласы, ғәрип нашар сиңлиси, муңлы болған Қансулыў ағасы Қобланға қарап, бир сөз айтып турыпты:

— Бедеў шаўа алмас иштиң тоғынан,
Ким хабардар мениң бары-жоғымнан,
Емшеклесим мендей ғәрип айлансын,
Аттан түскил туўысқаным мәрт Қоблан.

Сенлер кетсең, аға жан,
Азыўдың аўыр шәҳәрине,
Барса келмес елине,
Сенлер өлип кеткенде,
Сениң қаныңды аларға,
Иним дерге ағаң жоқ,
Ағам дерге иниң жоқ.
Атам дерге улың жоқ,
Батыр өлсең, соңың жоқ,
Әзелги душпан ел болмас,
Етекти кесип жең болмас,
Шақан улы Ақшахан,
Әўелден еди ол душпан,
Өзи алайын десе ол,
Қәдиги бар, қәўпи зор,
Үш ай он күн жоллардан,
Қараўсын ханның перзенти,
Алшағырдай гәўирди,
Хан шақырып алмай ма
Қорғаншадай қалаңа,
Қорғасынды қуймай ма?
Жол қылып ол алмай ма?
Қартайғанда атаңды,
Ғәрип болған анаңды,
Қой кейнине салмай ма?
Биздей бақты қараңды,
Олжа қылып алмай ма?
Сүйгениң сулыў Қуртқаны,
Жесир-жебир қылмай ма?
Ат сүринген дизине,
Инанамекен, аға жан.
Жәдигөй жанның сөзине.

Буннан кейин Қобланның баўыры ерип, сүйеги балқып аттан түсейин деп турған ўақтында, сүйген яры Қуртқа, ата анасына қарап төмендегини айтты:

— Мен жылайман зар-зар,
Зәўре, Патма мәдеткар,
Ата айрылмақ баладан,
Бала айрылмақ атадан
Буйрық, дейди, ғаррылар,
Жыламаңыз жалғызға,
Жуўап бериң муңлылар,
Перзентим деп еңиредиң,
Жалғыз бала Қобланды,
Аз ғана үйли Қыпшаққа,
Ийе болар деп пе едиң?
Айралық жәбири өтерин,
Билмедиң бе, ғаррылар?
Он төртине келгенде,
Сары ала атқа мингенде,
Үш ай он күн жол жүрип,
Бизиң елге барғанда,
Билмедиң бе, қариялар?
Балаңның журттан кетерин.
Арша ағашты қулатып,
Сексен палўан жылатып,
Қуртқадайын мен сорды,
Елге алып келгенде,
Билмедиң бе кетерин?
Көк орайлы — Көкшимген,
Көкшимгенниң бойында,
Бели қайқы кер бийе,
Көримлик тилеп алғанда,
Билмедиң бе кетерин?
Кер бийедей бийеден,
Торыша қулын туўғанда,
Билмедиң бе кетерин?
Алты жыл алдым мәўлетти,
Арадан үш жыл өткенде,
Қунан жасқа жеткенде,
Қолымнан басып алғанда,
Билмедиң бе кетерин?
Ханның көли қадаған,
Қадаған көлге мал салған,
Билмедиң бе кетерин?
Жайлаўына қондырды,
Билмеднң бе кетерин?
Ханға зорлық бул қылды,
Билмедиң бе кетерин?
Хан тойына бул барды,
Барып тапсырма алды,
Билмедиң бе кетерин?
Сүйеги дүзде қалсын, деп,
Қырқ мезгиллик жоллардан,
Ат шаптырды Ақшахан,
Аты келди байрақтан,
Билмедиң бе кетерин?
Жалғыз балаң мәрт Қоблан,
Ақылсыз ақмақ болмаса,
Хан кәрўанын талар ма,
Ханның малы ата-ана,
Пуқараға сыяр ма?
Ақшахандай уллы хан,
Аз ғана үйли Қыпшақтан,
Намысын алмай қояр ма,
Бөке дәўди өлтирди,
Сәтине исин келтирди,
Он бес ғашыр зер берди,
Аты келип байрақтан,
Қырқ ғашыр зерди келтирди,
Билмедиң бе ғаррылар?
Исиңниң шепке кеткенин.
Ата менен анасын,
Қарындасы Қансулыў,
Биздей бахты қарасын,
Ели менен елатын,
Есапсыз зерге сатқанын.

Бул сөзден Қобланның балқып турған сүйеги қайтып жайына бәнт болып, ата-анасына қарап мына сөзди айтты:

—Ашық оты лалазар,
Алладан басқа кимим бар,
Жыламаңыз, ғаррылар,
Мен атадан болғанда,
Ермен деп мен болғанман,
Мен анадан туўғанда,
Нарман деп мен туўғанман.
Бул дүньяға келгенде,
Өлмек ушын келгенмен.
Өлимниң ҳағын билгенмен.
Ақкиреўке саўытым,
Ысқатым деп кийгенмен,
Үстимдеги ақ көйлек,
Кепиним деп кийгенмен,
Баўыры тартық сары жай,
Ураным деп жүргенмен.
Испиҳан семсер қылышты,
Қуралым деп жүргенмен,
Сабы алтын ақ қанжар,
Ийманым деп билгенмен
Қарағай саплы ақ найза,
Сайғағым деп жүргенмен.
Кәпирлердиң қолында,
Азатлықтың жолында,
Өле ғойсам мен жалғыз.
Ийманым деп жүргенмен.

Бул сөзди еситип, атасы Қыдырбай төмендегини айтады:

—Минген бедеў бул майданда желмек жоқ,
Сен кеткен соң ата-анаңа күлмек жоқ,
Жолың болсын, жигербентим перзентим,
Бир кеткен соң саған қайтып келмек жоқ.
Ҳәр ис келер жигитликтиң мәҳәлинде,
Өткир қылыш бардур балам қолыңда,
Бир кеткен соң бул дүньяда келмек жоқ,
Көрискеймиз қыяметтиң күнинде,
Табысқаймыз бир қуданың алдында.

Қоблан ата-анасынан, қарындасынан, Қуртқа сулыўынан жуўап алып, торыша атқа ер салып, Азыўдың аўыр шәҳәрине жол тартты.

Ақшахан менен қас болып,
Қырқ жигитке бас болып,
Лалы маржан сәдепти,
Хызметте баўыры кәбапты,
Ата менен анадан,
Алып мәртлер жуўапты,
Жолға салды торы атты.
Қоблан батыр алдында,
Қырқ жигити соңында,
Азыўлының елине,
Қоблан жөнеп кетеди.
—«Сен үйириңнен айрылған,
Мен елимнен айрылған,
Шүў жаныўар, шүў» —деди.
Астындағы тарыша,
Кем-кем қызып шабысы,
Толықсып аққан дәрьядай,
Жүз тоқсанлық жорғадай,
Толықсып бедеў жөнеди.
Өрме қумнан өрмелеп,
Оннан өтип барады.
Еспе қумнан еспелеп,
Ат есирип барады.
Ҳақ ерлерге панады,
Пир жылаўдар болады.
Пирден мәдет болған соң,
Ақ кийиктей секирип,
Толықсып ойнап барады.
Аран менен селеўди,
Аттың оты дер еди.
Аран, селеў отлатып,
Шәшмеден қарсы суўғарып,
Гәҳи шөлде, гә елде,
Мийман болып барады.
Түлки жүрмес түнейден,
Түнде кетип барады,
Қарасақ жүрмес қалыңнан,
Қапсыра айдап барады.
Терең жылға, терең сай,
Күйгелекли көп тоғай,
Көп тоғайды аралап,
Көкшимгенди жағалап,
Буннан да өтип барады,
Ат баўырынан қызыл қум,
Қыялай шаўып барады.
Бийик-бийик нур асты,
Бөктергили қыр асты,
Шаңы шаңға уласты,
Аз ғана емес жол жүрип,
Есап қылып қараса,
Бир жарым айлық жол асты,
Шаршамайды мәрт Қоблан,
Ат ойнатып барады,
Аты жаман ҳәм узақ,
Астархан атлы теңизге,
Ат ойнатып келеди.
Ҳәр жеринен ат салады,
Жол табалмай жүреди,
Үш күн жүрди айланып,
Жол табалмай турады.
Өтерге гүзар болмайды,
Атасы еди Сейдимхан,
Сейдимханнан қалғанды,
Қайнанасы Көклен кемпир,
Ҳәм белгиге бергенди,
Суўсаған жерде суў еди,
Суўлы жерде шөл еди,
Айдарлы бул Қобланның,
Жай булт тасы бар еди.
Бир дуўаны ол оқып,
Аспанға атып жиберди,
Ысырапыл үргин үргендей,
Жерден тәжжал енгендей,
Аспан пәлек болады,
Жер зимистан болады.
Арқадан шамал турады,
Теңизден келген толқынсақ,
Келип таўға урады.
Арадан он күн өткенде,
Астархан атлы ол теңиз,
Музлап сонда қалады,
Излик қарлар жаўады.
Жарылқаўшы бир жаббар,
Халық еткенди бириўбар,
Муз үстинен Қобланның,
Бир айшылық жолы бар.
Қырқ жигитке бас болып,
Қоблан жүрис қылады.

Қобланның қырқ жигити «Самарқанд халқымыз, артта қалды журтымыз, көриспек мүшкил ҳарам болды», деп хошласып, жыласып, Қобланның изине ере берди. Қоблан алдында, қырқ жигит кейнинде, муз үстинде жол тартып, жөней берди. Арадан он күн өткенде Қобланның он жигити музда жығылып, ат-жарақтан айрылды. Жигирма күн өткенде, шаппай-желмей майрылып, қанатынан қайрылып, Қобланның қырқ жигити ат-турманнан айрылып, бир атаўдың басына келип Қобланға қарап айтып турғаны:

— Керинбеген бәлент таўда раўаным,
Теңиз де қарғады бизди суҳбаным,
Қырқымыз да ат-жаратқан айрылдық,
Арзым есит, Самарқандлы султаным.

Лашын едик қанатлардан қайрылдық,
Тулпар едик жиликлерден майрылдық,
Султанымсаң, рухсат бергил бизлерге,
Қырқымыз да ат-жарақтан айрылдық.

Қулағың сал, мынаў айтқан сөзлерге,
Мийнеттен қашқанлар келмес бул жерге,
Қырқымыз да ат жарақтан айрылдық,
Жуўап берсең биз қайтамыз излерге.

Сонда Қоблан қырқ жигитке қарап мынаны айтты:

— Турған жериң Астраханның жерлери,
Мазалыдур мәрттиң сөйлер тиллери,
Қостарсызбан, айтатуғын арзым бар,
Арзымды есит, Самарқанның беглери:

Ат шаптым мен бул жерлерге қияда,
Өмирлериң болсын, беглер, зияда,
Бәриң келиң торышаға жақынлап,
Мен жүрейин алдыңызда пияда.

Мөҳмин болсаң, қуданы бир бил, деди,
Батыр болсаң, мийнетиңе көн, деди.
Мен жүрейин алдыңызда пияда,
Барлығыңыз торышаға мин, деди,

Қырқ жигит Қобланға қарап тағы мынаны айтты:

—Ат шапқаның бул майданның даласы,
Узақ қалды Самарқанның қаласы,
Қырқ адам да бир атқа минбек болар ма,
Ақыл қайда Қыдырбайдың баласы.

Ақыллы адамлар мында келер ме,
Ақыл қайда Қыдырбайдың баласы,
Қырқ адам да жалғыз атқа минер ме,
Қырқ кисини жалғыз ат тартып жүрер ме?

Буннан кейин мойнына пота салып, қудаға налыс қылып, пирлерге сыйынып, зар-зар жылап турған ўақтында, бурынғы Қызыр бабасы, ғайыптан таяр болды. Торы аттың жанына барып, аўызына жети түкирип, саўырына бес урады, Рустем минген ала аттай, ғайрат берип өзине, шаршамас ҳасыл тулпардай, қуўат берип дизине «тарықпа балам, Қоблан» деп, ғайып болды көзинен.

Қоблан қырқ жигитине қарап бир сөз айтты:

—Ат мойнына таққан тилла тумарды,
Торы атыма алла бергей димарды,
Тәўекел әйлеңлер, беглер, келиңлер,
Әўел қуда, Шәҳимардан яр болса,
Торы атымның ҳәрбир өнери барды.

Буннан кейин қырқ жкгит: — Гүўлеп атына минейик, атын өлтирип, өзимизден бес бетер пияда қалдырайық, —деп, торы атқа жақын барады. Қоблан атқа ийек қақты, адамнан ақыллы жәниўар көзден жасын төкти, түйедей шөкти. Бир арқанды алып аттың белине қабатлап салды. Жигирмасын оң жаққа, жигирмасын сол жаққа аўмастай, талмастай қылып, беккем етип тырыстырып таңып алды. Қырқ жигиттиң ишиндеги Шамай менен Дуғдар арқанның астына барған пайалар, үстиндеги қатал болар деп, арқанның астында қалды. Қоблан торы аттың үстине минип, шүў деп қамшы урды. Солқылдап аты желеди, сыйынғаны пир еди. Таңыўда жатқан Шамайдың мурнына азырақ нанның ийиси тал-тал болып келеди. Адамлар билмеспекен деп, тармақлап, тырнақлап, жабыўды жыртып шаппатай нан таўып алды.
Нешше майданлар жол жүрип, атты турғызып, қырқ жигитти азат етип, мерекеге келгендей, тойға жыйналғандай қатар отырғызды. Қуртқа қырқ күн мәўлет алып, жабыў тиккенде, ердиң тарықпас жери болмайды, нанның зыяны тиймейди деп, жабыўдың ҳәр қатына оннан, он бестен нан салып тигип еди. Жабыўды жыртып таслады, сол нанды алды, қырқ жигитке үлестирип берди. Олар да жеп тойып алды. Нанға тойып алған соң, қырқ жигит Қобланға қарап мынаны айтты:

—Салмағай басқа талаўды,
Келиссин мәрттиң талабы,
Тартылсын жердиң танабы,
Қатқан нанды, тамақ қылдық.
Баслағыл Қоблан жолларды,
Қайда, аға, Азыўлы?
Минермиз қарсы алып таўыңды,
Яд етсең қәдир аллаңды,
Қатты нанды тамақ қылдық,
Қоблан! Көрсет жаўыңды! —
Қырқ жигит ерип изине,
Қоблан баслап жөнеди.
Теңизден өтип батырлар,
Аржағына келеди,
Және жүрди он бес күн,
Ақ төбениң басына,
Ақбулақтың қасына,
Қоблан келип турады.

Бул жерге келгенде қырқ жигит Қобланға «Қоблан аға, жуўап бер бизге, биз қайтамыз изге», — дейди. Онда Қоблан: — Алдында мен өлсем, кейнимде сенлер өлсеңиз, не әрманыңыз бар, жүриң алға батырлар, — деди. Онда қырқ жигит: — Сен атлы кетсең, бизлер шөлде өлсек, бизиң өлимизди жеген ғарға елге аман бармас, ҳасла елге дарымас, жуўап бер, Қоблан, — деди. Қоблан бул сөзлерди еситип, жеккелик келип басына «атадан жаратсаң беслерди жарат, жалғызды жаратқанша, тасларды жарат», —деп ат басына күн туўып, аўызлық пенен суў ишип, ер басына күн туўып, етиги менен суў кешип, жалғыз ерге күн туўып, қырқ жигиттен айрылып, Қоблан Азыўлыға жол тартады. Қырқ жигит усы жерде қалады.
Қобланның ғарры бабасы алдынан шығып, көлде де, шөлде де ҳәзир болады—Ҳай, Қоблан, тарықпа балам, қырқ жигит кейиңнен келер, және он бескүн тамам жол жүрип, Сары таў деген жерде бир бағдың үстинен шығарсаң, қырқ жигитти бағқа киргизип жиберсең, бунда жатса он бес күн, жүр десең жүрмес, ат үстинен умтылсаң, қорыққанынан ол жүрер, он бес күн жол жүрип, Ақ төбениң тусында, Ақ булақтың басында пери салған қалаға барасаң, сол жерде бағыўлы турған қырқ ат бар, қырқ перийзат бар, оған минсе, қырқ жигит өзиңе болар қол-қанат, — деп Кәмбил пир көзден ғайып болды.
Ендиги сөзди қырқ жигиттен еситиңлер.— Қоблан болса кетип қалды, теңизден өтип кетти. — Бунда, қалсақ та өлемиз, суўға қәдем қойсақта өлемиз, суўға кетип өлгеннен Қобланның изине ерип өлгенимиз жақсы емес пе? — деп, Қобланның изинен адым урмақ пенен болды. Нешше күнлер жол жүрип, Қобланның кейнинен жетип, Қоблан менен қосылып, пирдиң айтқан бағына жетти. Он күн бағда жатты. Қоблан «жүрмейсиз бе» деди. «Маңлайы қараның баласы, аўзымыз асқа тийгенде, көрмейсең бе, кетебер» дейди. Қоблан, қырайын да, жояйын деп үстине ат қойды. Қырқ жигит жуўырып майданға шығып, бир-бирине қарап мына сөзди айтты:

Кейнинде болдық интизар,
Пияда қылды бириўбар,
Аўзымыз асқа тийгенде,
Қоймады бизди Қоблан нар,
Алладур мөҳмин панасы,
Узақдур жаўдың қаласы,
Аўзымыз асқа тийгенде,
Ҳеш жерде қоймай баратыр,
Қыдырбай шалдың баласы.
Қырқ жигит майдан жол тартты,
Айбат қатты, жан татлы,
Қырқ жигит жаяў, мәрт атлы,
Он күн тамам болғанша,
Жете билмей қырқ жигит,
Қырқ жигитти жол қақты.
Уллы таўға минеди,
Көзлер таслап қарады,
Перилердиң қаласын,
Қырқ жигит сонда көреди.
Бир бирине сөйледи,
Жүриң беглер, қырқ жигит,
Анаў бизге көринген,
Азыўлының қаласы,
Узақтан анық көринген,
Аның уллы мунарасы.
Алла деп қыйқыў салайық,
Қобланнан бурын барайық,
Барып балта салайық,
Қақпаларын қулатып,
Қаласын бузып жол етип,
Айдарлысын қул етип,
Тулымлысын тул етип,
Жаўларды анық өлтирип,
Қырқымыз атлы болайық.
Және қырқын өлтирип,
Қырқ атты қапталға алайық,
Пияда жүрген сорлымыз,
Жүрмегендей болайық.
Мийнет көрген ғәрипбиз,
Көрмегендей болайық.
Қырқ жигитлер жуўырды,
Жер танабын қуўырды,
Қалаға жақын келеди,
Адымласып жүреди,
Қалаға жақын барады,
Қырқ жигитлер — адамзат,
Бул қалада бар екен.
Қырқ сулыў қыз—перийзат,
Қырқ жигитлер келеди,
Перилерди көреди,
Перилерди көрген соң,
Еси кетип турады.

Бундай сулыўлар аспан астынан, жер үстинен шенде-шен дөремесе дөреген емес, дүньяға келген емес. Қардай ети, қандай бети, ҳәммеге жаққан қылығы менен хызмети. Қырқ пери қырқ жигитти көрип ҳәр қайсысын бир сарайға алып кетти. Сәҳәрде Кәмбил пир келип қырқ жигитке қырқ қызды неке қыйып берди. Қырқ жигит сарайда болды, Қоблан Дағыстанда жатты. Аң аўлап, кийик, қулан атты. Қоблан бир күни, Ҳаў, қырқ жигит, бағда жаттыңызлур он күн, бунда жаттыңызлар қырқ күн, жатпаңа келдиңизлер ме, жүрмейсизлер ме» — деген хабар берди. Онда қырқ жигит бедеўдиң жалын тарап, пирим деп жылап, бақтымыз қара, отырыпыз перилердиң ақ тамағының астына қарап, сен айтасаң қырқ күн өтти деп бизлер еле перилердиң исимин де сорап алғанымыз жоқ, дейди. Қоблан болар енди жүриң-деп ҳәмир етти. Қырқ жигит жүрип майданға шықты. Атымыз жоқ деп, зарлайды. Онда Қоблан оларға қарап:

Алым оқыр әжайыптың хатларын,
Қыпшақ дерлер сорасаң мениң затларым,
Қуртқа ярым сайлап маған ат берди,
Қәне, пери, сениң берген атларың?

Шашын таллап он төртинде өрилер,
Шөлге шықсам қуўат бергей еренлер,
Мениң Қуртқа адам ярым ат берди,
Сениң ярың ат бермей ме, перилер?

Әйлеп едим бул жерлерде мунажат,
Өткенлерден болғай бизлерге қуўат,
Барың беглер, қырқың талап қылыңлар,
Тулпар сайлап берсин сизге перийзат.

Бул сөзден кейин қырқ жигит Қобланға қарап мынаны айтты: Бес тиллалық бир яры бар, өлгенше аўзынан түсирмес, заңғар, бизиң перийзат ярымыздың буралып, таўланып, он еки муқам, жигирма төрт мың жилўа менен аўзын ашып тисин көрсетип бир күлген назына жетер ме деп ишке жүрис қылды. Я күн өткенин билмеймиз, я түн өткенин билмеймиз, перийзатлардың алдына барып не деймиз? — деди. Сонда Шамай айтады: — Ҳаў, қырқ жигит, бурынғыдан қалған сөз бар, «жақсыны жети жерге сатқанда да саўалы болмайды», перилердиң алдына барайық, Қоблан ағам ат берсин, деп жиберди деп сорайық. Өлсе, Қобланның сөзи өледи, ҳәрне бахтымызды сынайық, — деп перийзатлардың алдына барып, мынаны айтып турған қусайды:

— Бул жерлерде бир болмадық қор-зар,
Душпанларға болмаймыз биз гирипдар,
Қулағың сал, тыңлай бергил, дилбарым,
Қырқ жигиттиң айтатуғын арзы бар.

Ашық болып жүрмен сениң көзиңе,
Қостар болып қосылдыңыз өзиме,
Қырқ жигиттиң айтатуғын арзы сол,
Қырқ перийзат қулағың сал сөзиме,

Бедеў жалын саўаш күни тарады,
Батыр болып ҳәр бир иске жарады,
Қырқ жигиттиң айтатуғын арзы сол,
Қоблан ағам ат берсин деп сорады.
Жаў-жарағын питкерсин, деп жиберди,
Еглендирмей тез берсин, деп жиберди.

Сонда турып перилер:

— Әжеп болар, бегим, — деп,
—Қабыл болар, төрем,—деп,—
Секирип жайдан турады.
Ишкери жай ишине,
Перилер қәдем урады,
Алтын ерлер салынған,
Жуптан айыл шалынған,
Жаў ураны — бес қурал,
Бәри тайын турылған,
Қырқ бедеўди келтирди,
Қырқ жигитти миндирди,
Ийнине қамқа кийдирди,
Белине қамар буўдырды,
Ҳәм майданға шығарды,
Бир саат тамам жол жүрди,
Қырқ перийзат сулыўлар,
Мәрт Қобланды көреди.
Мәрт Қобланды көрген соң,
Кеўли толып батырға,
Қырқ жигитке сөйледи:
—Минген бедеў желмеңлер,
Жаратқан деп енреңлер,
Атадан жалғыз Қобланды,
Надан батыр билмеңлер.
Ашылған гүллер солған жоқ,
Атадан жалғыз Қобландай,
Ҳеш бир батыр болған жоқ,
Айыллы Орақ, ай Орақ,
Ол да бундай болған жоқ,
Ерлердиң басы хан Султан,
Ол да бундай болған жоқ.
Рустемнен басқасы,
Бундай қылыш алған жоқ.
Ҳәм Әлийден басқасы,
Бундай қылыш шалған жоқ.
Ҳеш мөҳминниң перзенти,
Жети журтты алған жоқ.
Және айтар арзым бар,
Бул сөзиме қулақ сал,
Ўәде бериң қырқ жигит,
Ўәделериң дилўарым.
Барлығың сүйикли ярым,
Айтың сизлер нешше айда,
Нешше жылда келерсиз?

Қырқ жигит сонда сөйледи:
— Биз жылаймыз зар-зар,
Пирим болсын мәдәткар,
Арғы шети сегиз күн,
Ортаншысы жети күн,
Перийзатлар, тыңлаңлар,
Ўәде болсын алты күн.

Сонда перилер сөйледи:
— Жақсы адам белгиси,
Әстелик пенен сөйлейди.
Кишиликти ойлайды,
Жаман адам белгиси,
Уллы сөзди сөйлейди,
Тәкаббырлық әйлейди.
Сол себепли жигитлер,
Тәкаббырлық әйлемең,
Көп кешиксең, келерсең,
Жети жыл менен жети айда,
Көрисермиз сарайда.

Қырқ жигит сонда сөйледи:

— Атыңның ол мойнына,
Тилладан тумар таға ма,
Жети жыл, жети ай болғанша,
Азыўдың аўыр шәҳәринде,
Барса келмес елинде,
Қобланың пада баға ма?

Сонда перилер сөйледи:

— Кейиниңнен болсам интизар,
Қырқыңа айтар арзым бар,
Бул сөзиме қулақ сал,
Ҳәр қайсысыңа бир күннен
Қырқ күн болсын сол ўәдем,
Қырқ күнде егер келмесеңг
Гүл жүзимди көрмесең,
Гөҳиқаптан табарсаң,
Перилерди излесең,
Қарқара барда, дәўран жоқ,
Зар жылаймыз қуда деп,
Қырқ күнимде келмесең,
Өзим түўе қырқ жигит,
Көшип кеткен журтым жоқ.
Лалы-маржан, бул маржанда сәдепти,
Душпанларға сиз бергейсиз азапты,
Көп жыласам мәрт жолыңа кес болар,
Кете бериң, бизлер бердик жуўапты.

Бул сөзлерди айтып болғаннан кейин, қырқ жигит атланып жолға раўана болды.
Перийзат ярымыздың қаласы, үлкен мүнарасы көринермекен деп қырқ жигит қыял етти. Артына айланып қарап турса, әўели қызыл-жасыллы көринген қала, соң көк мүнар болып көринди. Қырқ жигит қыял етти, бизлер киятқандағы қызыл көрингенлиги бизлердиң киятқандағы шаң-шәўкәтимиз екен. Енди көк мүнар болып турғанлығы бизлердиң ярымыз, я өли келгей, я тири келгей, деп матам тутып отырған екен, деп қырқ жигитиниң кеўли хош болып, Қобланға қарап бир сөз айтты:

— Минген бедеў дағыстансыз ел көрмес,
Өзи душпан бир қуданы бир билмес.
Кел ҳа,Қоблан, ат қосалы майданда,
Пери атына тоқал аты тең келмес.

Саўаш болса бедеў жалын өрели,
Перийзат пенен ойнап, дәўран сүрели,
Пери атына тоқал аты тең келмес,
Кел ҳа, Қоблан, ат шабысып көрели.

Сонда Қоблан сөйледи:

— Миндим бедеў ғажжа-ғаж,
Душпанға болсын бир саўаш,
Кеўлиңиз өссин майданда,
Қырқ жигитим қаша-қаш.
Күнлерим болған бир умыт,
Мәдетти бергей қүдирет,
Кеўлиңиз өссин майданда,
Қашыңлар бурын қырқ жигит.
Лалы-маржанлар сәдепти,
Хызметте баўырым кәбапты,
Ат қашырың бул жерде,
Сизлерге бердим жуўапты.
Алдыңызды алла ашсын,
Аллияр бердим жуўапты.
Таўлардың басында қары,
Мәдет бергей бириўбары,
Ат қашырың бул жерден,
Қырқта периниң яры.
Қырқ жигити Қобланның,
Аттың басын бурады,
Қайрылып қамшы урады,
Периниң берген атларын,
Қайырып жолға салады.
Бири қашса майданда,
Бири қуўып барады.
Жибер дейди торыша ат,
Жибермейди шөллерде,
Үстинде бар адамзат,
Қырқ жигиттиң кеўли өссин,
Кеўлим қайда барады деп,
Көзгенеңнен торы аттың,
Тартып басын қалады.
Гәҳи жүрис, гәҳи жорға,
Он еки муқам ойнады,
Периниң берген атлары,
Артқы аяғын тиреди.
Алғы аяғын кереди,
Қоян киби секирип,
Толықсып ойнай береди,
Табаны тасқа тақылдап,
Зәңгилери шақылдап,
Толықсып ойнап барады.
Үстиндеги қырқ жигит,
Жабрайыл деп шырқырап,
Жибер дейди торыша ат,
Жибермейди үстинде,
Қырқ жигиттиң кеўли өссин,
Кеўлиң қайда барады деп,
Жибермей басын бурады.
Гәҳи жүрис, гәҳи жорға,
Он еки муқам ойнайды,
Мәрттиң минген торы аты,
Орқояндай бүгилип,
Кер кийиктей тигилип,
Толықсып ойнап барады.
Жибер дейди торыша ат,
Жибермейди мәрт Қоблан.
Қырқ жигиттиң кеўли өссин,
Кеўлим қайда барады деп,
Көзгенеңнен торы аттың,
Жибермей басын бурады.
Гәҳи жүрис, гәҳи жорға,
Он еки муқам ойнады,
Мәрттиң минген тулпары,
Қайда қалды Қоблан деп,
Қырқ жигити Қобланның,
Арт бетине қарады.
Көре алмады Қобланды,
Қоблан қалды кейнинде,
Шыдамады ойынға,
Дөнҳа-дөнден қырқ жигит
Ат ойнатып барады.
Сыйынып мәртлер пирлерге,
Нешше майдан жол жүрип,
Қырқ жигит таяр болады,
Қалмақтың таўы—Ала таў,
Ала таўдың үстинде,
Ақ төбе ҳәм Ақ шәшме,
Деген жерлерге келеди.
Шәшмеден ат суўғарып, суўға өзлериниң ҳәм мийри қанып, Қоблан қаяққа кетти екен,—деп артына қарап турса, бир төбеге бирден таўға минген Қобланның торы аты, бир майданнан кейнинде байдақланып көринди. Қырқ жигиттиң кеўли өсти. Қобланға бир сөз айтты:

Аттың басын бул майданда бурыстың,
Өзиң жалғыз ҳаққа жетпей налысың,
Тоқал аты астында бар бәтшағар,
Ҳәлиң билмей пери аты менен жарыстың.

Әйлеп едиң бул жерлерде мунажат.
Ҳәммеден артықдур сиздеги ғайрат,
Ҳалың билмей пери аты менен жарыстың,
Бир ай шапсаң, ерисе алмас, торы ат.

Атлар шаппай бәлент таўдың даласы,
Өлсе себил зүриятсыздың қаласы,
Абрай барда айда, айда Қобланлы,
Қара Қыпшақ Қыдырбайдың баласы.

Буннан кейин Қоблан «тойдырғанның сақалына»—деген бәтшағар, деп, астындағы торы атына қарап бир сөз айтты:

Астыма минген торы атым,
Жаўларға жеткей париядым,
Ийеңе намыс келгенде,
Айлансын Қоблан сенен деп,
Сизлерге намыс келмей ме,
Ырғыҳа, ырғы, торы атым.
Тәўекел еткил, зүриятым,
Азыў тислери төрт ели
Жарларда қоян секилли,
Суўларда жылан мүшели,
Мисли Зуҳра секилли,
Мысалы алтын кекилли,
Ийеңе намыс келгенде,
Айлансын Қоблан өзиңнен,
Ырғы, ырғы, торы атым.
Тәўекел еткил, зүриятым,
Ойларға тиккен отаўдай,
Туяғың сулыў торы атым,
Қаққан қазық секилли,
Жилигиң пүтин торы атым.
Ийеңе намыс келгенде,
Айлансын Қоблан өзиңнен,
Ырғы, ырғы, торы аты.
Тәўекел әйле зүриятым,
Ол гириядан өткендей,
Мойның сулыў торы атым,
Жаз күни пискен алмадай,
Көзиң сулыў торы атым.
Тарта пишкен шанаштай,
Танаўың сулыў торы атым.
Порымы келген бесиктей,
Омыраўларың есиктей.
Ырғы-ырғы, торы атым,
Тәўекел әйле, зүриятым.
Келеплеген жипектей,
Кекилиң сулыў, торы атым.
Қызлардың өрген шашындай,
Жалың сулыў, торы атым,
Қызлар таққан шашпаўдай,
Қуйрығың сулыў, торы атым,
Ййеңе намыс келгенде,
Саған намыс келмей ме,
Ырғы-ырғы, торы атым,
Тәўекел әйле, зүриятым.
Минген бедеў кер еди,
Пирим мәдәткер еди,
Аспанға қарап еснеди,
Гүлдир-гүлдир киснеди,
Пирим деп Қоблан жылады,
Аспаннан келди бес тырна.
Тырна емес, еренлер,
Тырна болып келгенлер,
Ат танапқа қол салды,
Бурыла берип қарғыды,
Атқан оқтай қаңғыды,
Қошеметти еситип,
Ақ кийиктей секирип,
Жылдырым киби ағады,
Атлар ойнап барады,
Аңламады қырқ жигит,
Қырқ жигиттиң жанынан,
Қуўдай сыңсып өтеди,
Қанатқа пәрман қылады,
Қара жерге түскенде,
Таў кийиги қуланды,
Қулан менен жарысып,
Ақ кийик пенен шабысып,
Толықсып ойнап барады,
Қоблан ҳаққа жылады,
Азыўдын аўыр шәҳәрине,
Барса келмес елине,
Дәрўазаның аўызына,
Бир шәшмениң басына,
Қоблан таяр болады.

Буннан кейин Қоблан қырқ жигитин сынамақ ушын, атының ерин алады. Тийиндеги жыртылып қалған жабыўын атқа терлик етип салады. Қайтадан ертлеп алады. Торы атқа қарасаң, зелел еткен ҳәттершиниң байталындай болып турады. Белинде бир потасы бар еди, қайта-қайта тырыстырып белине орап буўады. Түрине қарағанда жолда турған баспақшының өзи болып тура қалады.
Ендиги сөзди қырқ жигиттен еситиңлер: Қоблан қалды кейнинде, шыдамады ойынға дөнҳа-дөн, баса бас, деп, кейнинен бир ярым күн өткенде ат ойнатып киятырған қусады. Муны Қоблан көрип жигитлерин сынап, мәртбекен, нәмәртбекен деп бир сөз айтты:

— Ашылған бағда гүлим,
Сайрар шәменде бүлбилим,
Қашқан менен бизлерден,
Қутыларың биймәлим,
Залым ляляли-лялялли
Қашқан менен бизлерден,
Қутыларың бийгүман,
Залым лялялли-лялялли,
Ашық аты лалазар,
Шәҳәриме келдиң бийхабар,
Қашқан менен бизлерден,
Қутыларың бийгүман,
Турҳа, турғыл бәтшағар,
Қашпай турғыл геллеғар,
Сол ўақлары қырқ жигит,
Арқадан шамал енди деп,
Ақыр заман болды деп,
Қоблан қайда қалды деп,
Тәжжал қайдан келди деп,
Бедеўдиң жалын тарады,
Қырқ жигит неге жарады,
Арт бетине айланып,
Ўай-ўайлап қашып барады.
Атадан жалғыз мәрт Қоблан,
Турҳа-тур деп ат салды,
Батыр минди торы атқа,
Ерлер минди ғайратқа,
Иркилмейди қырқ жигит,
Ўай-ўайлап қашып барады,
Мәрттиң кеўли қызықты,
Қызықса, иси бузықты,
Найзаны қолға алады,
Арт қуйрығын түймесин,
Ер мийнетим күймесин,
Гөшине найза тиймесин,
Қырқ жигиттиң үстинен.
Бирим-бирим мәрт Қоблан,
Найза сермеп барады.
Бир найзасы тиймейди,
Бәри бирдей қырқ жигит,
Ат астына қулады,
Қорыққанынан қырқ жигит,
Жығылып бәри қалады,
Билдирмейди жәниўар,
Ырғып кетти торы ат,
Ақсуўдың ол басына
Қуўдай сыңсып қонады
Шүкир қылып аллаға,
Сонда Қоблан турады.

Ендиги сөзди Қобланнан еситиң: Қоблан аттан түсип, аттың ерин алады, бурынғы қәддинде атын қайтадан ертлеп алып кийимлерин кийип, қәддине келип атының үстине минип, әсте жортып киятырыпты. Қырқ жигит ҳәм көзиниң астынан қарап атырыпты. Бәршемизге найза тийип жарадар болып қалғанда киятқанын көрдиң бе деп тоңқылдасып атырыпты. Қоблан нәрсе көрмегендей, ҳеш билмегендей қырқ жигитине қарап мынаны айтты:

— Мөҳминлер етеди алладан үмит,
Бизлер жүрмиз сизди батыр қостар деп,
Бәршеңиз қалыпсыз аттың астында,
Бул не зулмат, бул не қысыўмет, қырқ жигит?!
Батырлықтан барды найза дәстимде,
Биз жүремиз патшалардың қастында,
Бул не исдур яранларым қырқ жигит,
Бәршеңиз қалыпсыз аттың астында,
Саўаш болмай аттың жалын тарадым,
Батыр болып не бир күнге жарадым,
Бәршеңиз қалыпсыз аттың астында,
Қырқ жигитлер не тәжжалға ушырадық?

Сонда қырқы сөйледи:

— Атлар шаппай бәлент таўда раўана
Мәдет бергей пири Шәҳимарданы,
Жарадармыз айтатуғын арзым бар,
Әсте сөйле қара қыпшақ Қобланлы.

Душпанлардың шықсын шөллерде жаны,
Айдап биз қайтпаймыз Азыўдың малын,
Қырқ жигиттиң айтатуғын арзы сол,
Әсте сөйле Самарқанның арысланы.

Бедеў жалын саўаш күни өрип ек,
Бәримиз де Рустем киби болып ек,
Сол шәҳәрге ат ойнатып барып ек,
Барып дәрўазаға балта урып ек,
Алдымыз он, кейнимиз бес қырып ек,

Нәзер салып дөгерекке қарадық,
Батыр болып ҳәр бир күнге жарадық,
Алдымыз бес, кейнимиз бес қырғанда,
Лалаллы деп бир тәжжалға ушырадық.

Сонда Қоблан сейлейди:

—Бурынғыдан қалған сөз,
Ханнан қайтқан бийлердиң,
Бий нышаны боларлар,
Шикардан қайтқан жигиттиң,
Бес нышаны балалар
Жаўға тийген батырдың,
Жаў нышаны боларлар.
Нешше жерде жара бар,
Қырқ жигитлер сиз маған,
Жаў шетинен бер хабар.

Анда қырқ жигит сөйлейди:

— Атлар салмай өңиримнен,
Сан мың ләшкер қол келсе,
Өткермеймен теңимнен
Әсте сөйле, Қобланлы,
Баяғы қуўған бәтшығар,
Келмесин әне кейниңнен,
Барып болдық дуўшакер,
Мәдетти бергей бириўбар,
Әсте сөйле, Қобланлы,
Баяғы қуўған тәжжалды,
Келеди деген қәўпим бар,
Бедеўдиң жалын тараймыз,
Не бир күнге жараймыз,
Азап-ақырет бергенге,
Қоллар салып беденге,
Сыйпалаймыз, қараймыз,
Қарқара барда, дәўран жоқ,
Зар жылаймыз қуда деп,
Бедениме қол салып,
Қарасам жаман жеримнен,
Басқа жерде жара жоқ.

Анда Қоблан сөйледи:
— Жаўды көрген қырқ жигит,
Тәжжалды көрген қырқ жигит,
Қырқ жигитим, турыңлар,
Бәршең атқа миниңлер,
Қайда, көрген жаўыңа,
Султанлар баслап жүринлер!
Қырқ жигити турады,
Алдын баслап жүреди,
Қалаға жақын келгенде,
Анаў көрген шәҳәрим деп,
Тәжжалдан қашқан жерим деп.
Шегниңнкирей береди

Онда Қоблан сөйледи:

— Салмай басқа жарлықты,
Ким әйлер пейли тарлықты,
Қорықпай жүриң қырқ жигит,
Әўел қуда қырық жигит,
Шәҳимәрдан яр болса,
Ким қылады зорлықты,
Ҳәмирсиз тикен кирмейди,
Әжелсиз бейде өлмейди,
Тәўекел етип аллаға,
Султанлар қорықпай жүр —дейди
Қалаға жақын келеди,
Көзлер таслап қарады,
Көзлер таслап қараса,
Қалмақлардың шәҳәриниң,
Қырқ гез муның оры бар,
Қырқ гез жаңа қарғалық,
Асты бетин қаланың,
Гербиш пенен соқтырған,
Және бес мың лабыр бар.
Сыртынан полат жақтырған,
Тоқсан қабат көк темирден,
Қалмақ салған қала бар,
Дәрўазасы қоладан,
Аспан менен барабар,
Кимниң аты тулпарды,
Кимниң аты тексиз ат,
Мынаў турған қалаға,
Ат айдасып көрейик,
Бәсиң бар ма қырқ жигит?

Онда қырқы сөйлейди:

— Нәсилсиз аттың белгиси,
Сүбәси тар болар ма,
Бақайы келте болар ма,
Мойны узын болар ма,
Таўда озған пери аты,
Шөлде озған пери аты,
Қалаға жақын келгенде,
Тоқал баққан торышадан,
Кейин қалып қояр ма,
Айда-айда, Қобланлы,
Шүў-шүўлесе де жүрмейди,
Урса қамшы билмейди,
Аспанға қарап еснейди,
Гүлдир-гүлдир киснейди,
Сөйлерине тили жоқ,
Оқыранып болып еңрейди.
Мысал етип торыша ат,
Қобланға қарап не дейди,
Имла менен сөйлейди:
—«Буннан басым бурасаң,
Ашытып қамшы урасаң,
Ҳәм атамсаң, әкемсең,
Сабыр әйле, мәрт Қоблан,
Сабыр әйлесең, раҳмет бар,
Бий сабырға нәлет бар,
Айлымды шеш, қуўнайын,
Еримди алшы, аўнайын,
Жүўенимди алшы, аға жан,
Ара, жуўсан шайнайын.
Мынаў турған шәҳәрге,
Бир тәўекел етейин.
Өтсем, өтип қалғаным,
Өте алмастай күн болса,
Сизлер менен бизлерди,
Қара жер тартқай қудайым.
Ат-басына күн туўса,
Суўлығы менен суў ишер,
Ер басына күн туўса,
Етиги менен суў кешер,
Жалғыз ерге күн туўса,
Басынан кетпес дәрдесер,
Жылай-жылай үни өшер,
Жекке шыққан үйириңнен,
Басыңа күнлер туўғанда,
Қолың кетпес бүйриңнен», —
Деп ат зибаны байланды,
Айылын шешти, қуўнады,
Алды ерин, аўнады,
Жүўенин алды торыша аттың,
Арадан жуўсан шайнады,
Қайтадан ерди салады,
Жуптан айыл шалады,
Жарақларын мәрт Қоблан,
Ат үстине бәнт қылып,
Ат үстине минеди,
Шүў деп қамшы салады.
Қырқ жигити Қобланның,
Тамашаға бир қарап,
Тамаша қылып турады.
Бир мәртебеде урады,
Тәўекел етпей жәниўар,
Жаратқанға жылады,
Және мәртлер урғанда,
Расули деп турады,
Үш мәртебе урғанда,
Пирим Шәҳимардан деп,
Сонда Қоблан жылады.
Төрт мәртебе урғанда,
Имамлар деп жылады,
Бес мәртебе урғанда,
Шилтерлер деп аҳ урды.
Алты рет урғанда,
Жылқышы ата пирим, деп,
Оқыранып жылады.
Селлер болып көз жасы,
Қабыл болып тобасы,
Таяр болып келипти,
—Тарыға көрме балам,—деп
Қызыр Ильяс бабасы.
Ат танапқа қол салды,
Қырқ шилтер ғайып еренлер,
Қос қанаттан көтерип,
Зәңғиден алла салады,
Пирден мәдет болған соң,
Мәртлер минген торыша ат.
Бурыла берип қарғыды,
Қайрыла берип ырғыды,
Атқан оқтай қаңғыды,
Ат қуйрығын түйдирмей,
Мәрт еңбегин күйдирмей,
Төрт аяғын торыша ат,
Қарғалыққа тийдирмей,
Ушып барып жаныўар,
Қызыл қумның үстине,
Қуўдай сыңсып қонады,
Қырқ жигиттиң атлары,
Ҳақ деп бул да ырғыды,
Я қалаға жете алмай,
Я кейнине кете алмай,
Себил қалғыр қаланың,
Қәндегине қырқ жигит,
Бәри теңдей жығылды,
Қырқ жигити Қобланның,
Бир мәсләҳәт қылады:
— Биреў атып сала ма,
Я лабыр таслап қыра ма,
Алла деп шаўқым салайық,
Қоблан жүрсе не ерде,
Тусында жүрип қырқ жигит,
— Мынаў орды жағалап,
Биз де алла салайық,—
Деп мәсләҳәт қылады.
Замана муқам дөндирди.
Пырағы оттай сөндирди,
Мәрт келди деген хабарын,
Мынаў турған душпанлар,
Әлле қайдан алыпты.
Қалмақлар жәм болыпты,
Аппақ шатыр, ақ шатыр,
Қалмақ деген толып атыр,
Есабы жоқ қалмақлар,
Қаладан гүўлеп киятыр,
Нешше бир палўан киятыр,
Қолларында ай балтасы,
Не бир палўан жүрипти,
Мойнында темир алқасы,
Не бир палўан киятыр.
Доңыздың жақ терисинен,
Исленген бар қалқасы,
Ғашыр минген нешшеси,
Атлы душпан қырқ мыңы,
Арқадан минген қырқ мыңы,
Есабы жоқ көп душпан,
Қаладан гүўлеп келеди,
Атадан жалғыз мәрт Қоблан,
Түнде тийсем қалмаққа,
Нәмәрттиң иси болар деп,
Өзиң сақла суҳбан деп,
Пирим Шәҳимардан деп,
Бир қудаға сыйынып,
Сол шәшмениң басына,
Батыр Қоблан қонады.

Буннан кейин сол күни мийман болып, азан менен турып атын зәртең-зәбертең ертлеп алды, «көп қорқытады, терең батырады», — деген, жанынан қорқып, ийманын айтып, қазаға ыразы, бәлеге сабыр қылып Қоблан отырды.
Ашрыў дүпен атылды, ләшкерлер Қобланның үстине қарап, қаладан шығып шубырды. Ат тозаңынан шаң шыққан күни күн тутылып, қараңғы зимистан болды, Қоблан жатқан шәшмениң сыртынан қалмақлар алпыс қабат қурсап турды. Мәсләҳәт етти «Бул келген баланы услап алайық, Көбикли патшаға базарлық қылайық, таяқ урмай, жара салмай, баланы услап алайық», деп кеңести. Батыры алдында турып, нәмәрти қашпаға таяр болып, Қобланның үстине жүрис қылды. Әне көптиң айбатынан қорқып, Қоблан бир сөз айтты:

— Ат мойнына таққан тилладан тумар,
Болмағайман душпанларға қоры-зар,
Жалғыз едим, мәдет бергил, сыйындым,
Жоқтан бизди бар әйлеген бириўбар.

Бәршени халық етип жаратқан алла,
Душпанларға қыла гөрме муптала,
Жалғыз едим қуўат бергил, сыйындым,
Алланың ҳәбибий расулы алла.

Атың Қызыр Ильяс жәҳәнге белли,
Жалғыз өлсем паяны жоқ мәнзили,
Жалғыз едим, мен сыйындым сизлерге,
Мәдет бергил бизге Ибраҳим Қалийли.

Ат сүринген бәлент таўда қыя тас,
Бизге дәркар болды қайтпас қарындас,
Жалғыз едим, мәдет бергил, сыйындым.
Шөллердиң ийеси Қызыр Ильяс.

Сергиздан етпей бизлерди душпан,
Бул душпаннан қутыларым көп гүман,
Разы бол бизлер дейин жалғызға,
Жылап қалған еки бирдей ата-анам.

Қалып едиң бизге жылап интизар,
Туўысқансаң, сеннен бөтен кимим бар,
Енди қайтып көрмеклигим бийгүман,
Разы бол туўысқаным Қансулыў.

Жылап турды мөҳмин елдиң баласы,
Рәҳим етип сонда қәдир алласы,
Сонша жылап турған ўақта Қоблан ер,
Таяр болды Қызыр Ильяс бабасы.

Буннан кейин батыр ер,
Ат қуйрығын түйеди,
Бадана көзди кийеди,
Душпанлар көп, мәрт жекке,
Жекке басы тәнҳа өзи,
Бир қудаға сыйынып,
Қалмақларға тийеди,
Алдым бийик, артым жар,
Айланбаққа жерим тар,
Жығылар болсам бириўбар,
Он еки имам, төрт шәрьяр,
Халқым болғай хабардар,
Ай жағынан келеди,
Айланып шаўқым салады,
Күн жағынан келеди,
Гүңиренип алла салады,
Тақты жайға гиристи,
Алла оңғарғай бул исти,
Тар көшениң үстинде,
Тартты силтеп қылышты,
Таймай салды урысты,
Болды урыс майданда,
Мәртлер минген гүреңди,
Тайынбай салды сүренди.
Болды урыс тамаша,
Астындағы торыша,
Батыр кескен геллеге,
Ара-тура сүринди.
Болды урыс майданда.
Ат мойнына тумар тақты,
Үсти-үстине дабыл қақты.
Қанлар деген сарлап ақты,
Қайтпай батыр қылыш шапты
Душпан деген қырғын тапты.
Урыс болды песин ўақта,
Болды урыс майданда.
Сыйынған пири еди,
Күни менен урыс қылады,
Түни менен мәрт Қоблан,
Ол майданға қонады,
Әне билек, әне күш,
Әне ғайрат, әне ис,
Гәҳи қалада, гә далада,
Салды мәртлер бир урыс.
Оң қолында жарқырап,
Испиҳан семсер бир қылыш,
Қоңыраў яңлы шылдырады,
Алла деген ол даўыс,
Қоблан қашып, душпан қуўды,
Душпан қашса, Қоблан қуўды,
Душпанларға күнлер туўды,
Дүйит-дүйитлесип ат салды,
Мысал ақыр заман болды,
Қутылмағы гүман болды,
Топалаңнан жаман болды,
Болды урыс майданда.
Мен-мен деген көп болды,
Қол көтерген сап болды,
Көргенлерге қәўип болды,
Көрмегенге лап болды.
Көрген ҳайран қалады,
Ишиндеги ирисин,
Аўзы қанлы бөрисин,
Үштен биринен көбисин,
Қалмаңтың үлкен төресин,
Сары таўдың даласын,
Қызыл қанға бояды,
Болды урыс майданда,
Алла деп сүрен салады.
Орды айланып қырқ жигит,
Бул да алла салады,
Батыр кескен геллени,
Жекке-жарым душпанды,
Бул да гелле қылады.
От ғана таслап урады,
Жалғыз мәрттиң алласы,
Сан мың қолдай болады.
Ада болмас душпанлар,
Бири өлсе, мыңы бар,
Қобланды келип қоршады,
Гәҳи қашып, гә қуўып,
Белли сүргин салады,
Алдын қырдым дегенде,
Арты гүўлеп барады,
Артын қырдым дегенде,
Алды ғаўлап барады.
Биреўи өлсе душпанның,
Оны таяр болады,
Жети күнлер толғанда
Тайма-тайма ләшкер деп,
Қалмақ басқы болады.
Кейнинен ат салады,
Жеткен жерде қалмақты,
Гелле қылып барады.
Қашып сонда қалмақлар,
Патшасы жатқан қалаға,
Қыйқыў салып қамалды,
Душпанлар басқы болғанда,
Атадан жалғыз мәрт Қоблан,
Дәрўазаның алдында,
Ақ найзаға сүйенип,
Үсти-басы қан болып,
— Және бар ма қалмақ?—деп,
-Қәне келсин булар,—деп,
Дөгерекке қарады,
Жаңа қолым қызықты,
Жаңа тәним қызыпты,
Тезирек шыққыл, қалмақ! деп,
Турды Қоблан айқурып.

Батырдың ети суўыды, батырдың қайғысы көп болды, ол қайғының мәниси—баяғы ерип келген қырқ жигитте ҳеш бир дерек жоқ. Өликпе-өлик қыдырды, ҳеш бир хабар жоқ. Орды айланып та қыдырып киятыр, ҳеш бириниң нышаны жоқ, дәрўазаның аўзына келип гүңгираның үстине минип даўыслады. Қырқ жигитлер ҳәм баяғы ордан шығып, сес берди.
Анда Қоблан:—Маңлайыңыз қара, нетип жүрсизлер?—деди.
Анда қырқ жигитлер: — Есирме, қыпшақ, — деди. — Сен ат шаптың, бизлер ҳәм ат шаўып едик, сен атыңды ырғытқанда биз ҳәм ырғытып едик, сен бүйерде жүргенде, биз сениң аржағыңда жүрип едик. Периниң аты шаўқымшыл есер болады екен. Қалаға өзин атты, қанат байлады, ушты. Сениң аржағыңа түсти. Көзи қапылды. Қуда урды ма, қаланың қәндегине келип турды. Оның менен де бос жүргенимиз жоқ, кимин урып алдық, кимин шаншып алдық, кимин тартып алдық. Қаланың қәндегин биз өликке толтырдық. Мийнетти биз, рәҳәтти сен көрдиң.
Анда Қоблан айтты:—Ғамгүн болма қырқ жигит, сақлап қойған қалам бар. — деди. Қырқ жигит жатқан шүңгилге арқан салды, қуйыдан шекер тартқандайын, бары-жоғын шығарып алып атыр. Қалмақлар нәҳән мунарға шығып қарап турды.
— Қорамсақтың қырқ мыңы жер үстинен, қырқ мыңы жер астынан киятыр екен,—деп, қалмақлар гүўлеп жылап турыпты. Қырқ жигитти атларына миндирип, қылышларын қолына берип, әўели өли шаптырды. Жаны шала жансар жатқанларды шаптырды. Қырқ жигиттиң қолы қызып, «Қайда Қоблан қалаң, басла» деди. Көбикли жатқан қалаға апарып жиберди. Қоладан дүзеткен қалаға балта урды. Қопарылмай турды. Қобланның ҳәм қәҳәри келип аттан жерге түсип, дәрўазасын қопарып алып, аспанға зыңғытып жиберди. Батырға шарапат, сыпайыға сиясат, алымға ишарат, — деген қырқ жигитине қарап Қобланның қошемет айтып турғаны:

- Бағдың гүли жайнады,
Муныңдай дәўран қайдады,
Өлтирсең пайда қырқ жигит,
Өлсең шейит болады,
Ҳәр қайсыңызға айдын,
Сегиз булақ келеди.
Анда турып қырқ жигит,
Марапатқа шыдамай,
— Алла-алла, алла!—деп,—
Исми болғай алла,—деп,
Қырқ жигит сонда ат салды,
Исимди өзиң оңла деп,
Төрти тийди бир жақтан,
Беси тийди бир жақтан,
Оны тийди ҳәр жақтан,
Қайтпа батыр, қайтпа деп,
Қоблан атлы бул батыр,
Саза жиберди қубла беттен,
Тайынбайды қырқ жигит,
Белли урыс қылады,
Ханның алған азадасы,
Күн көрмеген шаҳзадасы,
Жер баспаған бегзадасы,
Тар кемедей қылтылдап,
Геўишлери сылтылдап,
Латманат деп зар жылап,
Көше менен қашып барады.
Қызыл туўын қыйратты,
Жасыл туўын жайнатты,
Ортада бедеў ойнатты,
Сан мың қулдан аўла болды,
Қырқ жигиттиң айбаты,
Тайынбай урыс қылыпты,
Мына мөҳмин зүрияты.
Бөри тийген қой киби,
Бир шетинен сулатты,
Бул не деген тәжжал деп,
Сонда қалмақ жылапты,
Қырқ жигит қыял ойлайды,
Қайда екен патшасы,
Бул қаланың олжасы,
Арт бетине қырқ жигит,
Нәзер таслап қарапты.
Керегеси гертпе алтын,
Уўығы бар сап гүмис.
Шаңырағы дәнданнан,
Ҳәр үзигин орданың,
Ақполаттан жаптырған.
Туўырлығын орданың,
Ақ темирден туттырған,
Үш тоқсан баслы боз орда,
Байдақланып көринген.
— Мында екен патшасы,
Қалмақлардың дүньясы,—деп,
Ат салады қырқ жигит,
Ат ойнатып барады.
Барып қоршап алады.
Ақ найзаның ушы менен,
Ақ үзикти көтерип,
Мынаў үйге қарады.
Үйге үңилип қараса,
Жаў-жарағы сайланған,
Табриздиң тасына,
Ала аты байланған,
Алтмыш батман амуўды,
Сексен батман шүй темир,
Тоқсан батман сом темир,
Алтмыш батман герданды,
Ол басына дастанған,
Үйдиң иши кең болған,
Кереге менен тең болған,
Көп арқардың териси,
Липасы менен тең болған.
Үлкенлигин муннан бил,
Жеңиниң ушы кең болған.
Атасы екен заңғардың,
Мурты узын Буўрахан,
Буўраханның перзенти,
Азыўлыдай енеғар,
Көбиклидей бәтшағар,
Тостағандай толы көз,
Аўдарылып қарады.
Көзин ашқан ўақытта,
Булт көшкендей болады,
Секирип жайдан турады,
Ала атына минеди,
Ийнине силкип салады,
Амуўын қолға алады,
Қырқ жигитке сөйледи:
— Ғәриплер, болдым бийқарар,
Бизлерге болдың дуўшакер,
Арт бетинде уллы шәҳәр.
Сол шәҳәрди берип ем,
Бул қаламда, қәнекей,
Неңиз бар еди, енеғар,
Тура-турың, бәтшағар,
Минген бедеў желип ем,
Арт бетимде уллы шәҳәрим.
Сол шәҳәримди берип ем,
Мийман деп сыйлап жүрип ем,
Турҳа-турғыл заңғар!—деп,
Кейнине ат салады.
Онда турып қырқ жигит,
—Арқадан самал енди,—деп,-
Ақыр заман күнди, — деп,-
Қоблан қайда қалды,—деп,-
Бизге таяр болды,—деп,
Иркилмейди қырқ жигит,
Ўай-ўайлап қашып барады.
Кейнинен дәўлер қалмады,
Анда Қоблан сөйледи:
— Ҳәмирсиз тикен кирмейди,
Әжелсиз бенде өлмейди,
Тәўекел алла етейик,
Қорықпа султан тур!—дейди.—
Алладан әйлеген үмит:
Қорықпай турың қырқ жигит!—
Тыңламады қырқ жигит,
Онда Қоблан налыды,—
Атадан жаратсаң беслерди жарат,
Ялғызды жаратпа, тасларды жарат,
Атасы алтаў туўғаның,
Аты жолда қалар ма,
Төрени қолдан берер ме,
Қырқ жигиттиң ишинде,
Емшеклесим ғамхорым,
Туўысқаным бар болса,
Бизлер киби жалғыз ер,
Ортада бозлап қалар ма,
Бурынғыдан қалған сөз,
Ийт ебейден қорқады,
Ебей ийттен қорқады,
Қалмақ үйген саркопқа,
Торы тайын тартады.
Секирип минди торы атқа,
Мәртлер миндн ғайратқа,
Көбикли менен мәрт Қоблан,
Еки бирдей сол палўан,
Азыўдың аўыр шәҳәринде,
Қарсыласып барады.

Ол ўақыттың баҳадырлары әўели жол болсын сорасып, соннан соң ғайрат қылысар еди. Жасы уллы Көбикли, Қоблан балаға қарап бир сөз айтты:

Мәрт Кобланды көреди,
Ғарқылдап кеп күледи,
Күле сөйлей береди:
— Ашылған бағдың гүлисең,
Қай шәменниң бүлбилисең,
Қайсы байдың улысаң,
Қай тәңирдиң қулысаң?
Атыңды айт та нәслиңди айт,
Кимниң улы боласаң,
Атың кимлер боларсаң?
Анда Қоблан сөйлейди:
—Ашық оты лалазар,
Алладан басқа кимим бар,
Ат сорасып биз бенен,
Жол сорасып биз бенен,
Қызлар берип, қыз алған
Қудамбедиң енеғар?!
Ашылған бағдың гүлимен,
Мен шәменниң бүлбилимен,
Нурдың қара таўында,
Қозы гүзар, қой гүзар,
Жылан өткен таўында,
Шақан улы Ақшахан,
Ақшаханның халқында,
Сақалы буўрыл болғанда;
Үни тарғыл болғанда,
Әўлийе қоймай тилеген,
Масайық қоймай түнеген,
Қорасанға қой айтып,
Әўлийеге ат айтып,
Түйедей шөккен көк тасқа,
Қуўсырыққа түнеген,
Түнегенге ҳақ берген,
Қыдырбайдай байлардың,
Бир жаратқан алладан,
Тилеп алған улыман,
Сизлер киби душпаннан,
Әжелим жетсе өлмекпен,
Дин қылышын қалмаққа,
Қалмақты динге салмаққа,
Ат ойнатып келгенмен.
Мениң атым сорасаң,
Сендей киби душпанға,
Тәжжал Қоблан боларман!
Анда турып Көбикли,
Мыйығын тартып күледи,
Қобланға тағы сөйлейди:
—Садағаң сениң кетейин,
Қалмақ қурысын, нетейин,
Ҳәўес асым, боз қозым,
Ноғайлы елдиң мийўасы,
Саў-саламат бармысаң,
Бир көрегим етейин,
Минген бедеў желип ем,
Мен барайын дегенде,
Астрахан атлы теңизден,
Мен өте алмай жүрип ем,
Әжел айдап келдиң бе,
Мийнет айдап келдиң бе?!—
Алтмыш батман амуўды,
Көтерип қолға алады,
Ийинине силкип салады.
Өлер жериң усы деп,
Тас төбеңниң тусы деп,
Көк желкеңниң үсти деп,
Ҳаўалатты амуўды,
Батыр қалқан тутады,
—Әўели қуда, Кәмбил пир,
Пирим, — деди, — жылады.
Амуў келип шық етти,
Ат басындай сом журек,
Сарайында туўлады.
Амуўды жулып қолға алды,
Тартып алып жерге урды.
Дәўге қарап умтылды:
—Атаңа нәлет, қул! — деди,
Сен де динге ен — деди, —
Таныдың ба сен — деди, —
Танытайын мен — деди.
Алаңғасар әлип дәўди,
Бөке дәўдей батырды,
Жер менен жексен еткенмен.
Мингенмен аттың белине,
Алла дейип ат шапсам,
Ким шыдайды демиме,
Тез мусырман бол! — деди, —
Ийман келтир қызыл бас,
Мен — мендурман, мендурман,
Менменликке бел қойған,
Бәлки қара ердурман,
Өзим деген адамға,
Түўесилмес кәндурман,
Достың отын сөндирмеймен,
Душпан отын жандырмайман,
Менменлик етсең, оңдырмайман,
Менменлик еткен душпанның,
Төбесине қойылған,
Тоқсан батман шүй темир,
Шойын амуў мендурман,
Танытайын мен, — деди, —
Қандарың Қоблан мен, —деди
Анда турып Көбикли,
Қандарың деген ўақытта,
Ғарқылдап тағы күледи,
Күле турып сөйледи:
—Ат сүринбес тас, — деди,—
Ағыздың көзден жас, —деди,—
Жаңағы айтқан сөзиң бар,
Жәннет деген сөзиң бар,
Атаңа нәлет қыпшақлы,
Муштайында булардың,
Айтқан сөзи салмақлы,
Алайын сениң жаныңды,
Ишейин суўдай қаныңды,
Қудапараз сен едиң,
Ким айтар екен ийманыңды:
Анда Қоблан сөйледи:
—Атаңа нәлет, қул, — деди,-
Ладан болсаң сен, — деди, —
Қас батырдың белгиси,
Келгенниң жолын сораса,
Гезек пенен алысар,
Күши жетсе, өлтирер,
Мийнет болса, көндирер,
Сендей мәртке миясар,
Келгенде таяқ урмақлық,
От басында отырып,
Урысқан ол қатынның,
Иси емес пе, геллеғар,
Ердиң исин қыл, — деди, —
Ладан болдың, сен, — деди,
Ат үстинен келеди,
Мынаў турған Көбикли,
Атадан жалғыз Қобланға,
Бүркиттей пәнже салады,
Қоблан алды жағадан,
Дәўлер тутты жағадан,
Азыўдың аўыр шәҳәринде,
Есабы жоқ көп қалмақ,
Тамашаға қарады.
Алысады ортада,
Еки бирдей сол палўан.
Ыңыранып гүрес салады,
Көбикли менен мәрт Қоблан,
Текедейин тирести,
Айғырдайын шайнасты,
Қораз киби жулысты,
Қошқар киби дүгисти,
Тынбай еки палўанлар,
Бир ярым күн алысты,
Мурады ҳасыл болмады,
Қалмақ ҳайран қалыпты.
Алла деген сестине,
Келген екен Көбикли,
Қобланлының қасына,
Ҳайран қалды қалмақлар.
Еки мәрттиң исине.
Еки бирдей қаназат,
Шыдамады, дедилер,
Көбикли менен мәрт Қоблан,
Еки дәўдиң күшинен,
Дизеден қумға киреди.
Аттан жерге түседи,
Қоблан алып жағадан,
Дәўлер алып жағадан,
Анда турып Көбикли,
Ыңыранып жанбас урады,
Қозғалмайды Қобланлы.
Қоблан жанбас салады,
Түрли ҳәмел қылмақлық,
Бурынғы бир жол болып,
Палўанлардан қалады,
Жығыса алмай турады,
Еки ярым күн болғанда,
Дәўдиң қолы қызықты,
Қызықса иси бузықты,
Нар буўрадай ыңыранып,
Жарылған муздай гүңиренип
Мойнынан ашырым алады.
Сырттан жанбас урады,
Қара талдай қайысып,
Бақайы ҳәм майысып,
Басы жерге тийгенде,
Жығылар жерин гөзледи,
Зордан өзин алады.
Атадан жалғыз Қобланды,
Баспалатып барады,
Жуп жағадан алады,
Иштен шалмақ болады,
Қара талдай қайысып,
Бақайы да майысып,
Басы жерге тийгенде,
Зордан өзин алады.
Атадан жалғыз баланы,
Баспалатып барады,
Белинен тарақ алғанда,
Дәўлер зорлық қылғанда,
Атадан жалғыз мәрт Қоблан,
Кәмбил пир деп жылады,
Бабам Қызыр Ильяс деп
Бала турды шырылдап,
Селлер болды көз жасы
Қабыл екен тобасы,
Ҳәзир болып келипти
Қызыр Ильяс бабасы.
—Тарыға көрме Султан, деп, —
Жалғыз балам Қоблан, деп, —
—Келдиң бе жаным пирим,- деп,
Сонда Қоблан жылады,
Атаңа нәлет мына дәў,
Келген пирди көреди.
Пирге қарап сөйледи!

— Бир гүл едим, ашылмадым дағы сол,
Мөҳминлерге шубҳа дейди дурыс жол,
Себеп неге мусылманға бурасаң,
Пирлер болсаң, еккимизге бирдей бол.

Кимселердиң шөлде болар паяны,
Дәрўиш болған бәне билмес дуньяны,
Себеп недур мусылманға бурасаң,
Ийман алып бермес сизге мусылман.

Қурықтан жиңишке далдай мойныма,
Ким шыдайды мендей дәўдиң ойнына,
Себеп недур мусылманға бурасаң,
Алалық әйлеме залым дийўана.
Алалық әйлесең залым дийўана,
Сендей пирдиң сәллең түсер мойныңа.

Алыстан көринген таўдың пәси емес,
Адам қарап қылған мәрттиң иси емес,
Пирлер болсаң еккимизге теңдей бол,
Ара турмақ сендей пирдиң иси емес,

Қызыр Ильяс бабасы,
Көзинен ғайып болады,
Екеўине тең турады.
Шәҳимардан бабасы,
Мөҳминликке бурады,
Еккиси шар болады,
Шәҳимардан бабасы,
Гүркиреген дәўлердиң,
Ол үстине салады.
Қолына қанжар алдырмай, -
Ҳақ деп қанжар урдырмай,
Астында жатқан Көбикли,
Атадан жалғыз Қобланның,
Белинен тарақ алады.
Аш буўрадай ыңыранып,
Дәўлер қыса қалады,
Дәўдиң қысқан билеги,
Искенжедей болады,
Баўыры оттай күйеди,
Ал мурнынан қызыл қан,
Қара жерге сийеди,
Әнардың ғана суўындай,
Қара тастың үстине,
Шырпылдап барып тийеди,
Мәрттиң минген торы аты,
Кәпир дәўдиң ала аты,
Соның менен торыша ат,
Шайнасып олар турады,
Дослығын ҳайўан биледи,
Дәўдиң минген ала атын
Шайнаўы менен өлтирди,
Жан-жағына қарады,
Көре алмады Қобланды,
-Айрылдым ба Қобланнан!—
Деп жаныўар жылады.
Ортаға өзин урады,
Көзлер таслап қарады,
Ақша жүзи албырап.
Тулымшағы салбырап,
Дәў қолында көринди,
Қоблан атлы жалғыздың,
Еки көзи жаўдырап,
Ҳаслы ҳайўан демесең,
Қасына келди зар әйлеп,
Ағасын жети айланды,
Ҳаўаға қарап еснеди,
Гүлдир гүлдир киснеди,
Оған қалмақ түспейди,
Жаздырыў ушын Қобланды,
Дым билмеген қалмақтың,
Он бармағын жаныўар,
Ғашыр-ғашыр тислейди.
Тасқа тийген темирдей,
Азыўы қайта береди.
Атаңа нәлет Көбикли,
Атадан жалғыз Қобланды,
Қатты қыса береди.
Қорасанның күши бар,
Ол полаттың ушы бар,
Жаздырғайман Қобланды,
Қос сәдделеп жаныўар,
Төбесине тебеди.
Тасқа тийген темирдей,
Дойнағы қайта береди,
Дин билмеген кәпир дәў,
Атадан жалғыз Қобланды,
Қатты қыса береди.
Жаздырмасын биледи,
Ағасын жети айланып,
Сизлер өлсең, биз ырза,
Бизлер өлсек, сен ырза,
Ырза болың, Қоблан, деп,
Қолтығына бас қойып,
Оқыранып бозлады.

Буннан кейин Қоблан тақаты болмай, торы аттың жылап жатқанына бир сөз айтты:

—Дәўдиң дәсти болды мениң паяным,
Қурбанлық әйлейин бир шийрин жаным,
Не себептен оқыранып сөйлейсең,
Тилиң болса, сөйлесеңе ҳайўаным.

Бузылмағай мениң енди муратым,
Душпаннан қайтпаған күшли ғайратым,
Не себептен оқыранып сөйлейсең,
Тилиң болса, сөйлесеңе торы атым.

Ат шомылған бул майданда қия тер,
Дәртим болды сенде жылап бес бетер,
Тилиң болса, сөйлей бергил жаныўар,
Я жабырайыл сол ҳайўанға зибан бер.

Ат салмаған бәлент таўдың гүли жоқ,
Ҳайўан аттың бул басында қайғы көп,
Жылай берди оқыранып торыша ат,
Жаныўардың сөйлерине тили жоқ.

Саўаш күни бедеў жалын тарады,
Ҳаслы ҳайўан не бир күнге жарады,
Қырқ жигиттен бир көмекши бар ма деп,
Жан-жағына нәзер таслап қарады.

Қалмақ шыққан ақ жасылдан туў алып,
Қалмақлардың үлкен туўы қозғалып,
Қырқ жигит майданға қашып жөнепти,
Төрти бир жерден, беси бир жерден ат салып.

Аға дерге жалғыз қостар жоғынан,
Жатыр Қоблан дәў қолында таўланып.

Көмекши жоғын ат билди,
Дәўлер ушын жаратқан,
Булыңғырдың таўыны,
Үммет ушын жаратқан,
Сейдимханның улы еди.
Қобланның қайын ағасы,
Қуртқаның жалғыз ағасы,
Батыр туўған Қараман.
Қарамандай арыслан,
Бүйерден оның шәҳәри,
Бир ярым айлық жол еди,
Үш күн жолға мәскан әйлеп,
Кетпеге қылды ықтыхат,
Қуртқа баққан торыша ат.

Буннан кейин, Қоблан қараса, аттың кетейин деп турғанын көрип, қырқ жигитлерге бир жуўап айтты:

— Мөҳминмен, алладан әйледим үмит.
Бендем дегей халық әйлеген қүдирет,
Қостарсыз жалғызбан, айтар арзым бар,
Арзымды есит жан жолдасым қырқ жигит,

Ол« мениң үстимде еди айбатым,
Излеп келер жоқты улым, зүриятым,
Саған айтар нәсийҳатым қырқ жигит,
Жибермегил, услаң ҳайўан торы атым.

Айралықтың жәбири жаман өтпесин,
Биздей болып ҳеш ким мийнет шекпесин,
Жибермең, услаңлар ҳайўан төресин,
Ҳайўан жылап ели-халыққа кетпесин.

Сақалы буўрыл болғанда,
Үни тарғыл болғанда,
Атам еди Қыдырбай,
Басына қайғы салмасын,
Енем еди Бозкемпир,
Ол да ўайран болмасын.
Қарындасым Қансулыў,
Баўрына отлар салмасын,
Алған ярым Қуртқа жан,
Жүзине жара салмасын,
Қара шашын жаймасын.
Душпаным көрсин, қуўансын,
Достым көрсин, жыласын,
Өлгенимди халық билсин,
Тилегиң болсын қырқ жигит,
Бөктергиге байлаңлар,
Ақ гиреўке саўытым
Ер басына бәнт қылың,
Испихан семсер қылышым,
Хош тыңлаңлар жигитлер,
Тыңламады қырқ жигит,
Бермеди саўал бир жигит,
Қырқ жигиттен мәрт Қоблан,
Қайран жоғын биледи.
Ағасын ҳаққа тапсырып,
Өз қуйрығын өзине,
Қамшы қылып торыша ат,
Кийиктей мойнын бурады,
Жанына қысым қылады.
Қараманның халқына,
Сәҳәр ўақта жөнеди,
Қанатқа пәрман қылады,
Гәҳи таўда, гә шөлде,
Торы ат ойнап барады,
Үште мезгил жүреди,
Жете алмай барады,
Жай тасындай жайнады,
Суўлығын ғарш-ғарш шайнады
Ақ кийик пенен шабысып,
Сондай жәбир қылады.
Беште мезгил толғанда,
Уллы таўға минеди,
Нәзер көзин салады,
Шапқан бедеў сүринген,
Үш жүз орда жигитлер,
Енди қатар тигилген,
Беррегиректе қос орда,
Бузылыңқы сол орда,
Байдақланып көринген,
Ҳайўан қыял ойлады,
Караўсыннан қайғым көп,
Қайғылы басым нетейин,
Кимниң үйи болса да,
Бир майдан тоқтап иркилип,
Демимимди алып кетейин,
Қарамандай арысланның,
Жолын сорап өтейин.
Шаўып барды жәниўар,
Ақ орданың алдында,
Барып ол тоқтап турады,
Босағаға бас қойып,
Оқыранып жылады.

Бул орда Қараман арысланның ордасы еди. Қараман арыслан песин оқып отыр еди.
Гүңиренген ҳаўазды еситип, майданға жуўырып шықты. Торы атты көрди. Аяғы жерге мүнасип емес екен деп астына бир өре текеймет таслады. Терт аяғын көкке доландырып ат жатты.
Нешше саат арадан өтти. Қәддине келип, Қараманның аяғына бас урып, «ағам дәў қолында қалды» деп, оқыранып, жылай береди. Ҳайўанның зибанына ким түсинсин, Қараманның шийрин жанына от түсти, Қарамандай арысланның еки жананы бар еди.

Оны шақырып алады:
— Ҳаў жанана жанана,
Қарамандай арысланның,
Қурыды ҳалы-дәрманы,
Бул кеткеннен кет,—деди.
Жолды мәскан ет,—деди,—
Қыдырды жети көрген,
Тоқсан жасына келген,
Билсе билер хан енем,
Көклен кемпир жан енем,
Хан енеме бар,—деди,—
Көклен кемпир анамды,
Жананлар, алып кел,—деди.

Ол ўақыттың келинлери атасын баба дер еди, енесин мама дер еди. Кемпирдиң жатқан үйине барып, алтын есигин түрип, гүмистен босағасына тоғыз мәртебе бас ийип, сәлем берип, кейин басып, әдеп-икрам менен турды.
Төрде жатқан анасы, Көклен кемпир мамасы, келинлерин көрип бир сөз айтты:

—Мәдетти бергейлер халық еткен аллам,
Сенлер келип қурылғанды зимистан,
Себил қалған босағамды басыпсаң,
Не арзың бар, хызметиң не, келин жан?

Шашың таллап он төртиңде өрилер,
Самарқанда бар, алыс жерден көринер,
Себил қалған босағамды басыпсаң,
Не арзың бар, хызметиң не, келинлер?

Шөлди мәкан қылып және жүргенлер,
Сөзди айтар анығынан билгенлер,
Себил қалған босағамды басыпсаң,
Не арзың бар, хызметиң не келин жан?

Оннан кейин кемпирге келини бир жуўап айтты:

—Талан болған бул дүньямда дүнья-мал,
Сергиздан етпегей бизлерди жаббар,
Мендей келин айтатуғын арзы бар,
Гүналарым кешире гөр, мама жан.

Беккем болғай енди салған қаламыз,
Қарап болмағайлар бизиң панамыз,
Қулағың сал, тыңла айтқан сөзимди,
Гүналарым кешире гөр, мама жан.

Сизлерге әйлеймен келип ықтыҳат,
Жалғызыңа бергей сизиң күш-қуўат,
Келмейик деп әйлеп едик бир қыял,
Перзентиңе бозлап келди бир торы ат.
Келген аттың тобығының меңи бар,
Келмейик деп әйлеп едик бир қыял,
Танымайды келген атты Қараман,
Адам сүтин емген мәгер жаныўар.
Келип соны көрсин, деди, жиберди,
Сизди ана келсин, деди, жиберди.

Анда кемпир не деди:
— Көре алмайман бәлент таўдың төбесин,
Мамаңның кетирди ақылы-есин,
Абырай барда бар кете бер, келинлер,
Бағып едим қайсы байдың бийесин.

Анда келини сөйледи:

— Шашың таллап он төртиңнен өрмесең,
Қуллық еттик енди ана сөйлесең,
Танымаймыз келген атт, мама жан,
Келген атты өзин барып көрмесең,
Ендигисин ана өзиң билесең.

Анда кемпир сөйледи:

— Айралықтың жәбири жаман өтти ме,
Ғаррылығың жоқ мийнетке шатты ма,
Танымайын келген атты келинлер,
Үш перзентим, шыққыр көзиң шықты ма?
Ашылмайын таза гүлиң солмасын,
Ҳәр демиңди ҳақтың өзи оңласын,
Танымайын келген атты келинлер,
Келген ол ат Қуртқам аты болмасын.
Ҳәм ҳайўаны, ҳәм зүрияты болмасын.

Үш жыл болды келинлер,
Қоблан атқа мингели,
Бир жарым жыл болыпты,
Нардай күшке толғалы,

Жалғыз балам жас жетпеген жас еди,
Жас та болса аз ғана елге бас еди,
Жас күнинде Азыўлыға буйырды,
Сорлы балам Ақшахан менен қас еди.

Бир ярым ай толыпты,
Азыўлыға келгели,
Жигирма күн болыпты,
Душпанға саўда салғалы,
Жети күнлер болыпты,
Бир бәлеге дуўшар болғалы,
Үш күн тамам болыпты,
Мәрт Қобланның өлгени,
Бир ярым күн болыпты,
Мамаңның усы көргени.

Өлген болса Қобланның,
Алсын дейди сүйегин,
Тири болса ерлерге,
Берсин дейди көмегин,
Қуртқа баққан торы аты,
Ҳәм ағамды, ҳәм дайым,
Аяғайдағы қудайым,
Көмекши тилеп келипти,
Белимде мәдет қалмады,
Диземде қуўат қалмады,
Сол ислерди көргели,
Ҳаў келинлер, келинлер,
Зәўре аңлы келинлер,
Мамаңның жаны қурбанлық,
Қолтықлап сүйеп жүриңлер.

Келинлер маманы қолтықлап көтерип, Қараман отырған боз ордаға апарды. Торыша ат қыял етти. Қараманды таслап, Қөклен кемпир мамасының дизесине басын қойды. «Ағам дәўде қалды», деп оқыранып жылай берди.
Кемпир қыял етти, төримнен гөрим жуўық болып отырғанда, гәпим жалған болмасын деп, аттың саўрысына урды, ырғып жайынан турды. Мойнындағы тумарды жулып алды. Хатын оқып қараса, онда қыпшақтың заты бар, Қоблан менен ол Қуртқаның аты бар, кемпирден кетип ықтыяр, Қараманға қарап айтқаны:

— Мен жылайман өз ҳалыма зар-зар,
Жалғызыма мәдет бергей бириўбар,
Мендей кәбаң бас панаңнан айлансын,
Абырай барда атлан тезирек, Қараман.

Минген бедеў дағыстанда желипти,
Жанған шамың самал үрип сөнипти,
Абырай барда тезирек атлан Қараман,
Иниң Қоблан Азыўлыға барыпты.

Көбиклидей дәўлерден,
Барғаннан соң өлипти,
Я болмаса, шырағым,
Дәўден қысыўмет көрипти,
Өлген болса Қобланның,
Алсын дәўден сүйегин,
Тири болса ерлерге,
Берсин дейди көмегин.
Қуртқаның баққан торы аты,
Ҳәм ағамды, ҳәм дайым,
Аяғайдағы қудайым,
Көмекши тилеп келипти.
Абырай барда жалғызым,
Атланың деп еңирепти.
Қараман сонда сөйлейди:

— Өмирим өтти бул дүньяда бийәрман,
Мәдетти берген деп жаратқан суҳбан,
Өлгенде де мен Қобланға бармайман,
Қоблан қурысын, айта көрме, ене жан.
Аспаннан танабы, жерден тиреўи,
Өлгенде ким болар елден сораўы,
Өлгенде де мен Қобланға бармайман,
Саўаш күни бедеў жалын таратпай,
Достыңды күлдирип, душпан жылатпай.
Бизлер кеттик Булынғырдың таўына,
Алып кеткен қаналасым Қуртқаны,
Биз келгенше қырқ күнлерге қаратпай.

Онда кемпир сөйледи:

— Күйеў боп келген бул елге,
Қәдесин берди жеңгеңе,
Сизлер балам болғанда,
Жан ишинде шийриним,
Жанымды алған рәўшаным,
Перзентим сеннен кембеди,
Ол келгени, шырағым,
Мәрт келгени емес пе,
Атлан, қәне, бул жерден,
Жүўермек!—деп еңиреди,—
Атланбасаң, қарағым,
Разы емеспен, шырағым,
Бул қылған сениң исине,
Тоғыз айда, тоғыз күн,
Ол көтерген күшиме.
Музлы бесик таянып,
Сәҳәр турып оянып,
Әллиўлеген сесиме,
Сестим түўе, шырағым,
Разы емеспен Қараман,
Қызыл қаннан айырып,
Сизге берген сүтиме,
Бир қуданың алдында,
Даўагериң боларман.

Ол сөз айтылып болғаннан кейин Қараман айтты «Қобланға бармас едим, сүтиңди айттың, шарам жоқ. Ана, пәтияңды бер!» —деди. Анасы пәтиясын берди. Қараман арысланның Булыт ат, Сағым ат деген еки аты, болатуғын еди. Екеўи ҳәм тулпар еди. Қанатлы қустан қалмайтуғын еди. Булыт атын минип, Сағым атын жетекке алды.

Көзгенеңнен торы аттың,
Ерге басын қаңтарып,
Ат басшы қып жиберди,
Көзгенеңнен торыша ат,
Көклен кемпир мамасын,
Айланып бираз ўақ турады.

Көклен кемпир торы атқа мынаны айтты:

— Шап, торы ат, қызыл гүлдей жайнағыл,
Тас қағып сөгилмей бедеў дойнағың,
Жалғызды хызметкер еттим өзиңе,
Бар, кете бер, ақылыңнан, шырағым.

Сизлер келип бизге болды зимистан,
Ҳәмде жылап келдиң бизге алыстан,
Жалғызды хызметкер еттим кейниңе.
Өлсем ырза болсын жалғыз Қуртқа жан.

Лалы маржан бул майданда сәдепти,
Жалғызыма берсин алла мәдетти,
Көп жыласам ат жолына кес болар,
Бар, кете бер, саған бердим жуўапты.

Мамадан жуўап алады,
Торы ат басшы болады,
Қараман ерип кейнине,
Атлар ойнап барады.
Еки мезгил толғанда,
Адасып султан кетер деп,
Қарамандай султанның,
Алдын тосып турады.
Жеткермейди Булыт атқа,
Мәрттиң минген торы аты,
Таў үстинен жүреди,
Отлайды екен торыша ат,
Таўға шыққан селеўди.
Гәҳи ушып, гәҳи қонады,
Ҳайўан қыял қылады,
Ағам барар кейнимнен,
Барып хабар алайын,
Қобланның қалған жеринен,
Биз барғанша Қобланды,
Саламат қылғай қудайым.
Қарамандай султаннан,
Алып тулпар жуўапты,
Қараманға қарамай,
Торы ат және жол тартты.
Әкем деди жылады,
Азыўдың аўыр шәҳәрине,
Атлар жақын барады.
Бул қалаға келеди,
Көзлер таслап қарады,
Мәрт Қобланды көреди,
Тирилигин биледи,
Тирилигин көрген соң,
Оқыранып турады.

Бул ат келгеннен кейин, Қоблан қараса, торы атты көрди. Бир шәҳәрге барып келгенлигин билип «Қараманның дийдарын көрсетпей, жанымды алғай, жаббар» деп, бул сөзди айтып жылай берди.
Қараманның Булыт аты, Сағым аты қалаға жақын келди. Бир майданнан Қобланның тәрепине оң келип турды.
Қобланды көрди. «Дуўры барсам, қолымды салсам, сәлемимди берсем, мениң сәлемимди алмаса, уллы деп, сәлем бермесе, өлимнен жаман дәрт болар. Батырға марапат, сыпайыға сиясат, алымға ишарат, әўел ҳармасын айтып, саўға тилеп көрейин» деп, Қобланға қарап бир сөз айтты:

— Астымда ойнар әлўаным,
Яр болғай Шәҳимарданым,
Көбикли дәўди жығыпсаң,
Ҳарма ҳарма, Қобланым.
Дәўлерди жыққан палўаным,
Басымда қайғы-қүдиретим,
Берген истанат қүдиретим,
Душпанға зорлық қылыпсаң,
Ҳәм инимсең, ҳәм перзентим,
Перзентим, ҳарма-ҳарма.
Бедеў минди уллы таўға,
Шүкир еттим геллең барға,
Душпанға зорлық қылыпсаң,
Қоблан жан, саўға-саўға.
Мәрт Қоблан онда сөйледи:
— Ҳақ жаратқандур илайым,
Ашпады алла талайым,
Қараман атлы султанға,
Көрсетпей алғай жанымды,
Халық әйлеген қудайым
Ҳақ алдына бүйерден,
Қурады екен таразы,
Қараманның дийдарын,
Көрсетпей алса жанымды,
Бендеси оған разы.
Бир әрманым дүньяда,
Азыўлыны алмадым,
Көбикли атлы дәўлерди,
Қурбанлық қылып шалмадым.
Алдым толы мал менен,
Кейним толы шаң менен,
Самарқанд атлы халқыма,
Салтанат пенен бармадым.
Сексен бир орда қурдырып,
Сексен бир жай салдырып,
Узақтағы ноғайды,
Қатағанның елинен,
Қарамандай арысланды,
Ат жиберип алдырып,
Алдында келген-ғаррыға,
Арысы бар алтыннан,
Дегершиги гүмистен,
Түңликли арба миндирип,
Кейнинде келген қосшаққа,
Астына бедеў миндирип,
Үстине қамқа кийдирип,
Той-тамаша бердирип,
Көрермен деп жүр едим,
Шерменде болған басыма,
Өликке кимлер келтирди,
Душпанлығын ат билдирди.
Қараман сонда сөйледи:
— Бизлер жылаймыз интизар
Қуртқадайын муң нашар,
Басыңнан болсын садаға,
Сенлер киби жалғыз ер,
Сексен жыллар өтсе де,
Аннан соң келмес дүньяға,
Әўел алла ҳақы ушын,
Кештим сениң гүнайың,
Расулиниң ҳақы ушын,
Кештим сениң гүнайың,
Қөклен кемпир енеңниң,
Тоғыз айлық тоғыз күн,
Ол көтерген күши ушын,
Кештим сениң гүнайын.
Ене жан десе оянған,
Әллелеген сести ушын,
Кештим сениң гүнайың.
Аялы жолда талпынып,
Ақ төсинен жай берген,
Қызыл қаннан айырып,
Бизге берген сүти ушын,
Кештим сениң гүнайың.
Бедеў минди уллы таўға,
Ким баслап келди бул жолға,
Ағаңыз келди Қараман,
Дәўдиң ҳийлесин билмеген,
Қобланым, саўға-саўға,
Султаным саўға-саўға.
Алдымда жүрсең айбатым,
Кейнимде жүрсең ғайратым.
Ҳәм инимсең ҳәм зүриятым,
Қобланым, саўға-саўға,
Мәрт саўғаны тиледи.
— Ала ғой, аға, саўға,—деп,
Қоблан батыр береди.
Аттан жерге түседи.
Полаттан еди билеги,
Бул дүньяға келгенде,
Гүрес еди тилеги,
Алшаңлайды нар киби,
Ортаға өзин урады,
Жәмленип турған көп ләшкер,
Қақ айырылып қалады,
Ортаға палўан киреди.
Алшаңлайды нар киби,
Намыс деген көп жаман,
Қақ айырып жол салып,
Қобланды бәнтте көрген соң,
Ети қызып батырдың,
Дәўге барды жақынлап,
Атадан жалғыз Қараман,
Қысып атқан бармағын,
Жаздырып дәўдиң жиберди,
Айырып алды Қобланды,
Жарадар болған султанды,
Үстинде жатқан Қөбикли,
Аўдарылып қарады.
Қараманды көреди,
Тикке жайдан турады.
Қақыр-қақыр күледи.
Күле турып бәтшағар,
Қараманға сөйледи:
— Аманбысаң, арыслан,
Жерик асым Қараман,
Гөҳиқапты бүлдирген,
Жан ағамды өлтирген,
Жетмиш қала бәнт қылған,
Қараман арыслан сенбедиң?
Жете алмай жүрген мен едим,
Әжел айдап келдиң бе?
Мийнет айдап келдиң бе?
Саў-саламат бармедиң.
Жерик асым Қараман?
Ал Қараман сөйледи :
— Атаңа нәлет, сен,—деди,—
Сен қуданы бил,—деди,—
Бул дүньяға келгели,
Тилегим мениң дәў еди:
Дәў саллағы мен, деди,—
Нешшелерин жылатқан,
Байтеректей қулатқан,
Қараман султан мен,—деди.
Таныдың ба, сен, — деди
Бул гәплерди еситип,
Бир-бирине жуўырып,
Жуп жағадан алады,
Дәўлер алды жағадан,
Қоблан алды аяқтан,
Ыңыранып гүрес салыпты,
Еки бирдей ол палўан.
Қараман сонда сөйледи,
Қобланға қарап не деди:
— Ҳәй, оңбаған Қобланлы,
Мен айтайын наслыңды,
Сизлер тыңла ҳаслыңды.
Арғы атаңыз тоқлы еди,
Аржағың нәрсе жоқ,—деди,
Атаң беклик көрмеген,
Енең бийлик сүрмеген,
Жети атадан бермаған,
Бендеге нан бермеген.
Туў түбинде жүрмеген,
Жаўды жаўлап көрмеген,
Жаў ҳийлесин билмеген,
Бендеге инам бермеген.
Хан да сөзди айтар ма,
Ҳаслың болса, буны бил,
Хан айтқаннан қайтар ма,
Аш бөриниң баласы,
Таслап кеткен өлимтиктиң,
Дойнағынан тутар ма,
Бермесең, өзиң ал,—деди,—
Берсең, кейин тур,—деди,—
Гәҳи дәўдиң айбаты,
Гәҳи мениң қуўатымнан,
Сен бий әжел өлерсең,
Қоблан жан, кейин бар,—деди,
Анда Қоблан сөйледи:
— Қәтеге кетсек, биз қайттық,
Тақсыр аға, тәўбе еттик.
Жаздырды дейди қолыны,
Көриң мәрттиң зорыны,
Анда турып Көбикли,
Ыңыранып жанбас урады,
Қозғалмайды Қараман,
Қараман жанбас урады,
Қозғалмайды Көбикли,
Бир күн гүрес салады,
Мурады ҳасыл болмады,
Еки айырылып қонады,
Ертеңине таң атты,
Әйне сәске ўақыты,
Гүреске мейил болады.
Қараман қыял ойлады,
Мәрттиң кеўли қызықты,
Бизден бурын өткенлер,
Қарсы келген душпанға,
Аянбай ғайрат еткенлер,
Зал әўлады Рустем Дастан,
Мәдетти бергей деп Султан,
Пиримиз Шәҳимардан,—деп,
Тарақ алды белинен.
От шығады тәнинен,
Зор қылып мәртлер көтерди,
Дәўдиң турған жеринен,
Бир мәртебе зор қылып,
Дизесине миндирип,
Тағы да мәрт зор қылып,
Белбеўликке миндирип,
Қол ушына көтерип,
Жаның болсын қудаға,
Келместей болсын дүнья,—деп,
Зыңғытып дәўди жиберди,
Адам улы көре алмас,
Көзиң жетпес ҳаўаға,
Көбикли сонда жылады,
Түбин кескен мүнардай,
Шүй төбеден қулады.
Шақырып алды Қобланды,
Жарадар болған султанды,
— Дәў геллеси мында,—деп,
Көрсетеди балаға,
Ҳәмме жери көк темир,
Атқан мылтық өтпейди,
Шапса, қылыш кеспейди,
Шанышса, найза өтпейди,
Шүй төбеге салады.
— Дәў ҳийлеси мында,—деп,
Жаўырында меңи бар,—деп,
Кесе аўызындай кекили,
Меңге қанжар урады.
Қарамандай батырың,
Көбикли атлы дәўлерди,
Қарқыратып шалады,
Қараман өтин алады,
Қолын салып өтлерге,
Жарадар болған Қобланның,
Жарасына жағады,
Жети күн, жети саатта,
Жара тәўир болады.
— Бағындық енди сизге,—деп,
Азыўлының елиниң,
Жарпынан көби келеди,
Астыртын хабар береди,
Көбикли патша өлген соң,
Қалаға тәжжал келген соң,
Өз бийлигин өзине,
Қараман патша берген соң,
Аламан-аламан боп олар.
Қол көтерип турады,
Ал Қараман сөйледи:
— Бүркиттиң ойыны менде бар,
Шердиң ойыны менде бар,
Тамашамды көр,—деди.
Қараман минди Булыт атқа,
Қоблан минди торы атқа.
Көбиклидей хан өлди,
Қалаға қанлар қуйылды,
Қырқ жигити Қобланның,
Бәри бирдей жыйылды,
Арқа бетки дәрўаза,
Патша турған Ерек қалаға,
Ат қойыпты бәршеси,
Дәрўазаға келеди,
Дәўлети тайған қалмақлар,
Алалық болып өзлери,
Әламан деп барлығы,
Қол көтерип турады.
Ат шаптырды далаға,
Жар урдырды қалаға,
Дәўир—кимниң дәўири,
Батыр Қоблан дәўири,
Пайтах — кимниң пайтағы,
Батыр Қоблан пайтағы.
Ерлер—кимниң ери еди,
Ер Қобланның ери еди,
Жар қышқыртып жиберди.
Буннан кейин Қоблан ақ шатыр қурып, Қараман көк шатыр қурып, сол шәҳәрде жатты.
Баяғы қырқ жигитлери Қараманның босағасына бас қойып, шатырын айланып жатпақ пенен болды. Қоблан бәнтте турған ўақытта кими көлде, кими шөлде қашып жүретуғын еди. Қараман батыр келген соң, Көбикли дәўди алған соң қырқ жигиттиң қосылмағына себеп сол болып еди.
Қараман арыслан қырқ жигитти кейнине ертип, Қобланның алдына барып мынаны айтады:

— Душпан болып халыққа тийген зыяның,
Ол дүньяда артық болды ийманың,
Қырқ жигит кейнимде, бизлер алдында,
Жол болсын сорағыл келди мийманың.

Торы ат барды ғам-гүн болып елиме,
Амуўды, герданды алып қолыма,
Хызметкер ағаңман, айтар арзым сол,
Гүнакарың ертип келдим соңыма.

Жаныңыз саў болса, дәўран сүрерсең,
Ҳәр түрли ислерди өзиң билесең,
Қырқ жигитти ертип келдим изиме,
Гүнакардың гүнайыны бересең.

Сонда Қоблан сөйледи:

— Сизлер келип еттиң кеўил хошымды,
Ағыздың нешше күн көзден жасымды,
Дәркар емес олар киби қырқ жигит,
Тилесең, берермен, аға, басымды.

Сенлер келип сапарымды оңладың,
Қызыл гүлим запырандай солмады,
Дәркар емес ондай бизге қырқ жигит,
Қостарым торы аттай қырқы болмады.

Мәлел келер кеўлиңе,
Сорап едим бермес, деп,
Атқа тақтым тумарым,
Тарқады мениң қумарым,
Ертип келдиң кейниңе,
Мен нетейин жыламай,
Қырқ жигитим жыйылып,
Жалғыз аттай болмадың.
Қостарым болған торы атты,
Алла берди муратты,
Көрген ўақта Қараман,
Сорап едиң бизлерден,
Бердим сизге саўғатты.

Буннан кейин қырқ жигиттиң гүнасын өтип, Қобланнан рухсат алып Булыт атына минип, Қараман елине қайтты.

Ҳәмирине көндирип, халыққа пәрман берип, Қөбикли патшаға дос болғанларды өлтирип, тирилей жерге көмдирип, ишинен усы журтқа биреўин аға қылып, Қоблан да өз журтына қарап: алды толы мал менен, кейни толы шаң менен, улларын бенде қылып, қызларын олжа қылып қайтты.
Нешше айлар, нешше күнлер жол жүрип, теңиздиң айланып өтетуғын жолынан өтип, Қуланның қызыл қазығы деген жерге келеди, «ат ҳарығанлығын шығарсын, ерлер демин алсын, жаўдан жары бойы шығып қутылдық» деп, сол жерде мәсқан қылды.
Ендиги сөзди Қобланның елинен еситиңлер. «Әзелги душпан ел болмас, етек кесип, жең болмас» деген, өзи шаўып алайын десе, Қобланнан қорқып, Шақанның улы Ақшахана үш ай он күнлик жолдағы Қараўсын ханның перзенти Алшағыр деген гәўирге, Қарабий деген кәрўаннан хат жиберип, шақыртып алып, Қоблан келместей жайларға бәнт болды, деп хабар салды.
Алшағыр ләшкерлерин жыйнап, үш мың қол менен келип, еки-екиден, үш-уштен бөлинип, бийғам отырған елдиң үстине жаў болып тийди, улларын бенде қылып, қызларын олжа қылып, алып кетти.
Қоблан жатқан жерлерде сәҳәр ўақтында түс көрди. Түсинде әжайып ис көрди. Ҳәр кимниң дәўлети таяр ўақтында түс көрмеклик бурынғыдан қалып еди. Жаман түс көрсең, түсиңди досыңа жорыт, душпанға түс жорытпа, дейтуғын еди. Қобланның қырқ жигитиниң Дағдар хожа деген, Шамай кәл дегени бар еди. Буларға Қоблан айтты.—Мен бир жаман түс көрдим, сизлер жорый аларсыз ба?—деди.—Әжеп болар,—деп, Дуғдар түсин жорымақ пенен болды. Қоблан тусин айтты:

— Есиктиң алды сары дала,
Ели-халқым жыйылды,
Мал ҳасылы сойылды,
Қызыл ала қан болды,
Дара табақ қойылды,
Қуўырдақлар қуўрылды,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жақсы болса халқыма,
Жаманлығы өзиме.
Дуғдар түсин жорыды:
—Түсинде қорыққан қуўанар,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.
Есиктиң алды сары дала,
Ели-халқың жыйылса,
Мал ҳасылы сойылса,
Қуўырдақлар қуўрылып,
Дара табақ қойғанды.
Сизлер елден кеткели,
Жети жыл, жети ай болғанды,
Сағынғанда ата-анаң,
Атаң еди Қыдырбай,
Он бир айлар толғанда,
Ол қурбанлық келгенде,
Басқа емес дәўлетиң,
Мал үлкени түйеди,
Түйени услап алғаны,
Еки жерден шалғаны,
Қанлар ағып турғаны,
Улама менен ғаррыңды,
Елиңнен жыйнап алғанды.
Қуўырдақты қуўырып
Дара табақ қойғанды.
Қуўырдаққа тойған соң,
— Саламат келгей Қоблан,—деп,
Пәтия дуўа қылғанды.
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан тағы айтады:
—Есиктиң алды бай шынар,
Бели нағыш түби берк,
Бир шынарым бар еди,
Ол белинен бир сынып,
Жапырақлары төгилип,
Ойран болып көринди,
Ол не болар, Дуғдар жан?
Жорый гөргил түсимди.
Жақсы болса елиме,
Жаман болса жорыйгөр,
Астымда торы атыма.

Дуғдар жуўап береди:
—Бели нағыш, түби берк,
Бай шынарың бар болса,
Қублаға қарап еңкейсе,
Ол белинен бир сынып,
Жапырақлары төгилип,
Ойран болып көринсе,
Сенлер елден кеткенде,
Жети жасар қызлар бар.
Он төртине келгенди.
Он төрт жасар қызларға,
Қуртқадайын жеңгемиз,
Қыз жеңгеси болғанды,
Ол шынардың түбине,
Жыйылып халқың қонғанды,
Ашасына мәрт Қоблан,
Бир ағашын салғанды,
Аткөншөкти қурғанды,
Ушалмаған қызларға,
— Мынаў ушқыр қызлар,—деп,
Қуртқадайын жеңгемиз,
Пәтлер берип турғанды.
Ары барса, тиренип,
Бери келсе, тебиренип,
Қайысқанды көрген соң,
Сындымекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы,

Қоблан даўам етеди?

—Есиктиң алды ақ дәрья,
Жаздың сары күнинде,
Сеңлеп барып муз қатты,
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

—Есиктиң алды ақ дәрья,
Сеңлеп барып муз қатты,
Атаң еди Қыдырбай,
Төрт мың тоқсан қойы бар,
Қырқлық қолға алмаға,
Гүзеп жүнин қырқпаға,
Айдап келип шопанлар,
Ол дәрьяға салғанды,
Сол тоғысып турғанда,
Тоғысқанда көрген соң,
Сеңледимекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы,

Қоблан тағы сөйледи:
—Әсеттиң он жетисинде,
Арқадан қар борады,
Диземе қар орнады,
Тартар адам болмады,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жақсылық болса, халқыма,
Жаманлық болса, өзиме..
Дуғдар жуўап береди:
—Әсеттиң он жетисинде,
Арқадан қарлар бораса,
Дизеңе қар орнаса,
Тартар бенде болмаса,
Сизлер елден кеткели,
Жети жыл жети ай болғанды,
Жеңгем иркит жыйғанды,
Жеңгемниң жыйған иркити,
Илиўине барғанды,
Жән-жақтағы қоңсысы,
Жаз жайлаўға қонғанды,
Иркитиниң жайынан,
Көше алмай журтта қалғанды,
Арқадан шамал турғанды,
Жеңгем жыйған иркитин,
Шамал қағып турғанды,
Ақ иркитти көрген соң,
Қар жаўдымекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:
—Енең еди Бозкемпир,
Нар түйениң қәтеби,
Қәтебине таңылып,
Бенде болып көринди,
Бул не болар,
Дуғдар жан?
Жорый гөр бул түсимди.
Жақсылық болса, елиме,
Жаманлығы өзиме.

Дуғдар жуўап береди:
—Енем еди Бозкемпир,
Бенде болып көринсе,
Сағынғанды сизлерди.
Жети жерде отар бар,
Отар үйге бармаға,
Енең талап қылғанды.
Жел маяны келтирип,
Гебежеге танғанды.
Ишине кемпирди салғанды,
Жығылмасын кемпир, деп,
Сыртынан арқан алғанды.
Гебежеде көрген соң,
Таңыўдамекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай гөрме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:
—Қарындасым Қансулыў,
Жер астында зарлады,
Жубатар бенде болмады,
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

—Тар қурсақта жатысып
Таласып емшек емискен,
Тай қулындай тебискен,
Адасқанда кеңескен,
Тоқалақ мүйиз ақ қозың,
Бағлан қозың Қансулыў,
Жер астында маңыраса,
Аға жан, деп жыласа.
Жубатар бенде болмаса,
Сизлер елден кеткели,
Жети жыл, жети ай болғанды,
Сағынғанда сизлерди,
Ақ ордаға келгенди,
Сәҳәрге дейин отырып,
Ғам-гүнге кеўилин толтырып,
Қызыл жүзин солдырып,
Ол түзликти бастырып,
Ҳәм есикти қаўсырып,
Мақпалдан көрпе жамылып,
Қылдай бели шешилип,
Аға жан, деп аҳ урып,
Сизди айтып жылап турғанды,
Ғәрип кеўли бузылып,
Көзден жасы төгилип,
Қара қыпшақ елатың,
Үлкен үйге баса алмай,
Қоя ғой деп айта алмай,
Ший жағалап жүргенди.
Көрпе астында көрген соң,
Жер астымекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:

—Алған ярым Қуртқа жан,
Бир кәниз бар кейнинде,
Бир орамал бар ийнинде,
Сары таў деген жерлерде,
Тезек терип сарғайып,
Алғаным деп муңайып,
Бенде болып көринди.
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жорыйгөрши түсимди,
Жақсылығын ҳалқыма,
Жаманлығын жорыйгөр,
Қобланның жалғыз басына,

Дуғдар жуўап береди:

—Алған ярың Қуртқа жан,
Бир кәниз болса кейнинде,
Орамал болса ийнинде,
Тезек терип сарғайып,
Алғаным деп муңайып,
Бенде болып көринсе,
Атаң еди Қыдырбай,
Уллы шарўа бай еди,
Жаз жайлаўға қонғанды,
Үш жүз сыйыр туўғанды,
Есикке адам салғанды,
Қуртқадайын ол жеңгем,
Жер ошақты қазғанды,
Той қазанды асқанды,
Саўып алған сүтлерин,
Алып келип қуйғанды,
Қабын алып қолына,
Ол шаңлаққа барғанды,
Қуўраған тезекти алғанды,
Жас тезегин қойғанды,
Сизлер түсип ядына,
Шаңлақта жылап турғанды,
Сүт астына от жағып,
Атаң менен анаңа,
Тынбай хызмет қылғанды,
Ол шаңлақта көрген, соң,
Бендемисең дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай берме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:

— Жети ийшаным бар еди,
Кәраматы олардың,
Ҳәр кимлерден ағла еди,
Мойнына буғаў салынып,
Еки қолы байланып,
Аламанға бир қарап,
Қоблан жан деп аҳ урып,
Бул да бенде көринди,
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

— Жети ийшаның бар болса,
Кәраматлы сол болса,
Мойнына буғаў салынып,
Еки қолы байланып,
Бенде болып көринсе,
Сизлер елден кеткели,
Сағынғанды сизлерди,
Ол мешитке барғанды,
Жәмәҳатлар жәм болып,
Сары ийшан деген ийшанның,
Алдына имам болғанды.
Намазды оқып болған соң,
Қойнындағы тәсписин,
Ол қолына алғанды,
Тәспи санап турғанды,
Ол тәспини көрген соң,
Байлаўда мысал дегенсең,
Қолындағы тәсписин,
Ол мойнына салғанды,
Буғаўмекен дегенсең,
Жәмәҳатқа бир қарап,
Ҳаққыңа дуўа қылғанды,
Ол мешитте көрген соң,
Жер астыма екен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы,

Қоблан тағы сөйледи:

—Қорғанша атлы қаламыз,
Жол-жол болып көринди,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жақсылық болса, халқыма,
Жаманлығы өзиме.

Дуғдар жуўап береди:

—Қорғанша атлы қалаңыз,
Жол-жол болып көринсе,
Сизлер елден кеткенде,
Жети жасар қызлар бар,
Он төртине барғанды,
Он төрт жасар қызларды,
Күйеўине бергенди.
Ул отаўы оң жақта,
Қыз отаўы сол жақта,
Үш жүз үйли елатың,
Тоғыз жүз үйли болғанды,
Сыймаған соң қалаға,
Ортасына жол қойып,
Бөлек қала салғанды,
Бөлингенди көрген соң,
Жаў шаўды ма екен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан және сөйледи:

—Қара қыпшақ елинде,
Не қошшағым бар еди,
Ат алдында айдалып,
Бийгүна қолы байланып,
Айтар сөзин айталмай,
Етер исин ете алмай,
Керилип қамшы тарта алмай,
Бенде болып көринди,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жорый гөр бул түсимди,
Жақсылық болса, халқыма,
Жаманлығын жорый гөр,
Астымда торы атыма.

Дуғдар жуўап береди:

—Қара қыпшақ халқында,
Белбеўинде ақ пышақ,
Атланғанда мыңға шақ,
Не қошшағың бар еди,
Ат алдында айдалып,
Бийгүна қолы байланып,
Бенде болып көринсе,
Қара қыпшақ еллериң,
Ол Самарқанд қалаға,
Базар етип барғанды,
Базарларын базарлап,
Бәҳәр ўақты болғанда,
Қайтыўға талап қылғанды,
Бәҳәрдиң болған ўақтында,
Нағыз көклем шағында,
Жарамай ат қалғанды.
Жарамаған атларын,
Ол жетелеп турғанды,
Ат кейнде болған сон,
Мәрт оңында болған соң,
Айдаўмекен дегенсең,
Жылай гөрме, Қобланлы,
Ели-журтың аманды,

Қоблан тағы сөйледи:

—Үш жүз түйем бар еди,
Жалаңаш жүклер артылып,
Арқасы жара көринди.
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

—Үш жүз түйең бар болса,
Жалаңаш жүклер тийелип,
Арқасы жара көринсе,
Сенлер елден кеткенде,
Шығып кеткен кәрўан бар,
Быйыл қайтып келгенди,
Сарайға жүгин түсирип,
Түйени айдап жиберип,
Түйе көгин алғанды,
Жабағы жүни түскенди,
Қылшық жүни қалғанды,
Арқан батқан жерлери,
Ақтан жарғақ болғанды.
Ақ жарғақты көрген, соң,
Жаралымекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:

— Сансыз аттың үйири,
Есапсыз жылқым бар еди.
Қулыным онда киснейди,
Анасы мунда азнайды,
Қосар бенде болмады,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жорый гөргил түсимди,
Жақсы болса, халқыма,
Жаманлығын жорый гөр,
Қобланның жалғыз басына.

Дуғдар жуўап береди:

—Есапсыз жылқың бар болса,
Сансыз аттың үйири,
Қулының онда киснесе,
Анасы онда азнаса,
Қосар бенде болмаса,
Сизлер елден кеткенде,
Туўып қалған қулын бар,
Жетисине келгенде,
Жети жасар қысыраққа,
Айырып айғыр салғанды.
Қулыны онда бир киснеп,
Және көлдиң баўырында,
Анасы аўнап турғанды,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы.

Қоблан тағы сөйледи:

—Алты үй толған өли мал,
Ҳинжи менен гәўҳар бар,
Патшалық хатқа салынды,
Ғәзийнеге кисен урылды,
Бул не болар, Дуғдар жан?
Жорыйгөр бул түсимди,
Жақсы болса, елиме,
Жаман болса, өзиме,

Дуғдар жуўап береди:
—Ҳинжи гәўҳар бар болса,
Патшалық хатқа салынса,
Ғәзийнеге урылса,
Сизлер елден кеткели,
Атаң Қыдырбай ғаррыға,
Ханнан дийўан келгенди,
Патшалық хатқа салғанды,
Қырықтан бирге закатын,
Ол закатлар алғанды,
Ғәзийнеге салғанды,
Ол закатты көрген соң,
Малымды бердимекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қобланлы,

Қоблан тағы сөйледи:

—Отыз бирдей ул бала,
Нәрестедей сол бала,
Геўдеси қалған бесикте,
Геллеси жатқан есикте,
Шейит болып көринди,
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

—Қырқ шилтер, ғайып еренлер,
Ол түсиңе киргенди,
Шилтерлерди көрген соң,
Балалармекен дегенсең,
Ели-халқың аманды,
Жылай көрме, Қоблан жан,
Қоблан тағы сөйледи:

Босаға бийик боз орда,
Босағам жатыр бир жерде,
Алтыннан еткен уўығым
Шашылып атыр ҳәр жерде,
Шаңырақ жатыр бир жерде,
Бул не болар, Дуғдар жан?

Дуғдар жуўап береди:

— Босағаң жатса бир жерде,
Уўығың жатса шашылып
Отын болып ҳәр жерде,
«Әзелги душпан ел болмас
Етекти кесип жең болмас»,
Шақан улы Ақшахан,
Озалдан болған ол душпан,
Өзи алайын десе де,
Қәдиги бар, қәўпи зор,
Үш ай он күн жерлерде,
Қараўсын ханның перзенти
Алшағырдай гәўирди.
Хан шақыртып алғанды,
Қорғаншадай қалаға,
Қорғасынды қуйғанды,
Жол-жол қылып алғанды,
Улларың бенде болғанды,
Қызың олжа болғанды,
Алдыңнан шығар елиң жоқ,
Еситип келер кисиң жоқ,
Келдиң бе жалғыз балам, деп
Атаң менен анаң жоқ,
Жайыла шығар малың жоқ,
Топыраққа бир аўнап,
Аўнап жатар балаң жоқ,
Батыр болсаң, қалаң жоқ,
Алшағыр гәўир алыпты.
Буны айтты, деп сарғайма,
Туўры айтты, деп муңайма,
Халқым ойран болды деп,
Мысалыңа қарасам,
Бул түсиңди жорысам,
Атлана гөр, Қобланлы.

Буннан кейин Қоблан қырқ жигитлерине қарап бир сөз айтты:

— Жаўға кеткен балам жылап зар-зар,
Мың бәлеге халқым болған дуўшакер,
Қулағың сал, тыңлай бериң қырқ жигит,
Қостарсызбан айтатуғын арзым бар.

Жаўлар келген мениң қыпшақ елиме,
Ғазларды қондырған айдын көлиме,
Әўел бастан сизге баян әйлейин,
Ат ойнатып бардым Азыўлы шәҳәрине.

Душпанларды өз аўзыма қараттым,
Не биреўди бийгүнадан бозлаттым,
Не гүнасы бар еди Азыўлы елиниң,
Халқын шаўып, улы-қызын жылаттым,

Ат шаптырмай бәлент таўда Лалама,
Алланың ҳүкими еки бола ма,
Душпанларды дағстанда жылаттым
Кесапаты тийди ата-анама.

Ашылмайын таза гүлдей солғанды,
Не адамым бий әжелден өлгенди,
Душпанларды барып бизлер жылаттық,
Кесапаты ел-халқыма болғанды.

Мөҳмин болсаң, яратқан деп раз әйле.
Саўаш болмай бедеў атларға минбе,
Айдаўда кетип тур жетим-жесирлер,
Қырқ жигитлер, өз балаңнан кем көрме,

Қулағың сал қырқ жигитлер сөзиме,
Инанып ердиңлер мениң изиме,
Айдаўда кетип тур не бир ғәриплер,
Әўел қуда, тапсыраман өзиңе.

Рухсат бергил қырқ жигит,
Бул кеткеннен кетейин,
Жолды мәскән етейин,
Бир ярым ай жол жүрип,
Қорғаншаға жетейин,
Жайлаўымнан ел кетсе,
Рас болса көрген түс,
Ел кейнинен қуўарман,
Таба қойсам халқымды,
Алты айға тамам келермен,
Табалмасам халқымды,
Жыл-он еки ай қуўарман.
Алсам, алып келермен,
Алалмастай күн болса,
Қутқараламасам душпаннан,
Разы болың дузыңа,
Әжелим жетип өлермен.

Буннан кейин қырқ жигитинен рухсат алып, Қоблан атты жолға салды.

Нешше майдан жоллардан,
Бир ярым ай жүргенде,
Әйне сәҳәр ўақтында,
Бир жерлерге келгенде,
Жердиң жүзин думан басты,
Мәрттиң көзи қамасты,
Астындағы торы аты,
Шүў десе де жүрмейди,
Тепсинсе де жүрмейди.
—Бул жерлерге келген соң,
Қырқылды ма қанатың,
Жарылдымекен жилигиң,
Деп қолына ер Қоблан,
Қамшысын дәрҳал алады,
Бас-көз демей сабады,
Көзгенеңнен торыша ат,
Аспанға қарап еснеди,
Гүлдир гүлдир киснеди,
Ҳақтан мәдет тиледи,
Оқыранып Қобланға,
Қарап сөйлей береди:
— Ҳәм ийемсең, атамсаң,
Сабыр әйле, мәрт Қоблан,
«Сабыр түби сары алтын,
Сарғайған жетер муратқа»,
Сабыр әйле, палўан, сабыр әйле.

Мунша басым бурасаң,
Сабыр әйле, мәрт Қоблан,
Ашытып қамшы урасаң.
Атаң күйеў болған жер,
Енең келин болған жер,
Шадлық пенен қосылып,
Бес күн дәўран сүрген жер,
Шақан патша өлген жер,
Ақшахан патша болған жер,
Тажы-тахтқа минген жер,
Журтты ойран қылған жер,
Аңладың ба Қоблан ер.
Атаң Қыдырбай ғаррының,
Мал дүньясын алған жер,
Енеңиз Бозкемпирди.
Ала қапқа салған жер,
Пышық салып екеўин,
Қосып оны урған жер,
Үсти-басы қан болып,
Атаңа жылап барған жер.
Атаң еди Қыдырбай,
Бул қысыўметке шыдамай,
Малды бөлип бир айдап,
Әўлийени қыдырды,
Ол атадан болған жер,
Ол енеден туўған жер.
Қуўсырықтың басында,
Тилеги қабыл болған жер,
Бес жасыңа келгенде,
Пайғамбар сүннет еттирип,
Уллы тойды берген жер.
Он бир жасқа келгенде,
Сарыала атқа минген жер,
Балам атқа минди деп,
Той-тамаша берген жер.
Алты ай тамам жол жүрип.
Қырқ күншилик жол жүрип,
Қатағанға барған жер.
Сейдимханның қызына,
Аршаға оғын атқан жер.
Дады ҳаққа жеткен жер,
Аңладың ба, Қоблан ер?
Арша ағашты қулатып,
Сексен палўан жылатып,
Қуртқадайын сулыўды,
Ақ күймеге миндирип,
Елге алып келген жер.
Аңладың ба, Қоблан ер?
Енди болдың қара жер,
Көк орайлы көк шимген,
Соған жетип келгенде,
Мениң анам кер бийени,
Көримликке алған жер,
Билемисең Қоблан ер?
Кер бийедей бийеден,
Биздей қулын туўған жер,
Үш жасыма келгенде,
Хан тойына сен бардың
Қырқ күнлик жерден Ақшахан,
Ат жиберди наймыт хан,
Ат байрақтан мен келдим,
Сонда турып па едим.
Бөке дәўдей палўанның,
Басын қағып алған жер,
Аңладың ба Қоблан ер?
Азыўдың аўыр шәҳәрине,
Ат ойнатып сен келдиң,
Көбикли дәўдиң жолында,
Нешше күн жаттың, телмирдиң,
Үш ай он күн жерлерден,
Қараманды келтирдим,
Сонда турып па едим,
Аңладың ба, Қоблан ер?
Енди болдың қара жер,
Қуртқа сулыў келген жер
Қуртқа менен қосылып,
Бес күн дәўран сүрген жер,
Алшағыр гәўир келген жер,
Боз орданы бузған жер,
Үйди ойран қылған жер,
Қулағыма үрген жер,
Аўзыбасым сыйпалап,
Қуртқа сулыў баққан жер,
Бермесе де ақ сүтин,
Мийрим сүтин берген жер,
Перзентиндей көрген жер,
Арқаңа шаллар батар деп,
Атластан жабыў жапқан жер
Басыңа қайыс батар деп,
Гүдары ноқта таққан жер,
Гүдарының ушына,
Жипектен шылбыр таққан жер
Көкиреги өскин болсын деп,
Алтын қазық қаққан жер,
Аўызы ҳасылға тийсин деп,
Алтыннан ақыр соққан жер.
Аңладың ба, Қоблан ер?
Ат қалаға келеди,
Оқыранып еңиреди.
Аттың келип турғаны,
Алтыннан еткен қазықты,
Дин билмеген гәўирлер,
Суўырып алған орны еди.
Соны билип торыша ат,
Сәҳәр ўақта турады.
Бул жуўаптың кейнинен,
Ағарып ол таң атты.
Қып-қызыл боп күн шықты,
Ели түўе, халқы жоқ,
Көшип кеткен орны жоқ,
Қул Қобланда қайғы көп,
Қара көл деген көл еди.
Малыма жайлы жер еди,
Отырғанды халқым, деп,
Ат ойнатып келип еди.
Мунда халқын көрмеди,
Жоқлап Қоблан еңиреди,
—Қара көл деген көл едиң,
Малыма жайлы жер едиң,
Батпағына бир аўнап,
Жылап жүрген бала едим,
Жел қайық минип астыма,
Туйғын алып қолыма,
Аў-аўлап шықсам үстине
Алдырмаўшы еди үйрегиң,
Арқадан самал турғанда,
Тартыўшы еди қурдымың,
Үйдей болып екпинлеп.
Келер еди толқының,
Алдырмаўшы едиң аўыңды.
Басыңа күнлер туўған соң,
Үстиңе душпан келген соң.
Жоллар берип қалыпсаң.
Мен не болдым сеннен соң,
Сен не болдың меннен соң,
Ақ тикенли ақ шеңгел,
Қойыма жайлы жер еди,
Сен қойыңнан айрылып,
Сен де мендей болыпсаң,
Сен не болдың елден соң,
Мен не болдым сеннен соң.
Болар жериң солмеди,
Нардай гүркиреп турған соң
Ели-халқын ол жоқлап,
Қалаға келди ат салып,
Қара қыпшақ халқында,
Не қошшағың бар еди,
Үстиңе душпан келгенде,
Мерекеде турғанда,
Сайрай берип сөйлесең,
Сөзиң меннен ҳәўледи.
Сен де мендей болыпсаң.
Сен елиңнен айрылып,
Қаңғырып шөлде қалыпсаң,
Сен не болдың меннен соң,
Мен не болдым сеннен соң,
Гүркиреп турған ерден соң,
Халқын айтып жылады,
Әйне қуптан болады,
Дөгерекке қарады,
Дөгерекке қараса,
Төрт көлдиң арғы жағында,
Тоғыз жолдың дәрбентинде,
Жылтылдай берип от шықты,
Халқым мында екен деп.
Қоблан батыр ат шапты,
Ат шаўып барса қасына,
Он бир кемпир, он бес шал.
Көшке ерип жүре алмай,
Айдаўға залым болмаған,
Қара көлдиң жағасында,
Ийнеден қармақлар салып,
Отырған кемпир шалларды,
Келип көзи көреди.
Буннан кейин, ким тенлестен айрылған, ким қурдастан айрылған, «теңлесим, қурдасым» деп жылаған ғаррылардың үстине барып, Ақшаханнан келген жасаўыл атлы болып, ғаррыларға Қоблан бир сөз айтты:

—Бизлер болдық бул жерлерде бийқарар,
Қара көл бойында болып интизар.
Қалыпсыз еллерден мында отырып,
Заманыңыз қандай болды ғаррылар.

Лашын болып қанатыңнан қайрылып,
Жүйрик едиң дойнағыңнан майрылып,
Заманыңыз қандай болды қәриялар,
Сиз қалыпсыз бүлген елден айрылып.

Мен келемен астымда атым ойнатып,
Тәнде жаным және тәним қыйнатып,
Не себептен мәрт Қоблан деп сөйлейсең,
Апарайын Ақшаханға жылатып.

Батырлығым бул жерлерде билдирип,
Бәршеңизди үш ағашқа илдирип,
Не себептен мәрт Қоблан деп жылайсаң,
Өлтирейин қара баўырың тилдирип.

Анда ғаррылар сөйледи:

—Айланайын, хан аға,
Сөйлетип өлтир, жан аға,
Мен Қобланды нетейин,
Боз қозым, деп жылайман,
Ким айрылған қатардан,
Қаңғырғанға жылайман,
Ким айрылған қосластан,
Қыя шөлде жылаған,
Қуў басым, деп жылайман.
Мен Қобланды нетейин,
Бүлген ел, деп жылайман,
Бүлген елдиң ишинде,
Отырар еди Қыдырбай,
Бизлер барсақ, ағам, деп,
Мына елди жағалай,
—Бармысан, аға, дегенде,
Сес бериўши еди гүңиренип,
Қытай қыпшақты аралай,
Бозкемпирдей жан жеңгем,
Шығыўшы еди таўланып,
Қатарымнан айрылып,
Қаңғырғаныма жылайман,
Аққан дәрьям сағасы,
Енди батыл ол болды,
Ултанлары шаңғытты,
Қараплыққа жылайман.
Қоблан болса бул жерде,
Бундай ислер болар ма,
Боз отаўдың тулғасы,
Ол қыйсаймай турғанда,
Үйге зыян келер ме,
Мийўалаған дарақтың,
Ол мийўасы болғанда,
Ағаң қуўарып турар ма.
Мынаў елдиң ағасы,
Ақ киши тонның жағасы.
Бүлген елдиң ийеси,
Жаным болсын жолыңда қурбан.
Ғарры ағамның баласы.
Жаным қурбан жолында,
Мәрт Қоблан, деп жылайман,
Бул гәплерди еситип.
Астындағы торы аты,
Гүркиреп киснеп сес берди,
Гүркиреген сеслери.
Ғаррыларға барады.
Аттың даўысын таныйды,
Кемпир менен ол ғарры,
Мен бараман Қобланға,
Мен бараман Қобланға деп,
Бәри теңинен жуўырды.
Жекеннен ислеген қосы,
Жапырылып жығылды.
Бузып шықты далаға,
Көзи түсти ғаррылардың,
Қоблан атлы балаға.
Шүкир етип жылапты,
Яратқан қәдир аллаға,
Көзгенеңнен торы аттың,
Әне мойнын қушақлап,
Көзиниң жасы моншақлап,
Аққан суўым сағасы,
Сағам аман бармедиң?
Мәўжиреген дарақ мийўасы,
Мийўам аман бар ма едиң?
Қуўраған таўдың гиясы,
Гиям аман бармедиң?
Бүлген елдиң ағасы,
Шырағым аман бармедиң?
Қараңғы жердиң жақтысы,
Гәўҳарым аман бармедиң?
Қоблан сонда сөйледи:
—Жылай гөрмең ғаррылар,
Бозлай гөрмең, сорлылар,
Еллер қайда, журт қайда,
Журтты кимлер алғанды?
Халықтың мынаў бүлгенине,
Кимлер себеп болғанды?
Қара қыпшақ еллерден,
Ким өлип, ким өлмей қалды?

Анда ғаррылар сөйледи:

—Отыр еди бий қайғы,
Жума күни песинде,
Зеңбириктен оқ атты,
«Әзелги душпан ел болмас,
Етекти кессе жең болмас»,
Шақанның улы Ақшахан,
Өзи алайын десе де,
Қәдиги бар, қәўпи зор,
Келеди деп сенлерди,
Үш ай он күн жолларда,
Қараўсын ханның зүрияты,
Алшағырдай гәўирди.
Хан шақырып алғанды,
Мынаў халықтың бүлгинине,
Ақшахан себеп болғанды.
Қоблан өлди деген соң.
Алшағырдай ол наймыт,
Үш мың ләшкер қол алып,
Ел шетине келгенди.
Улыңды бенде қылғанды,
Қызыңды олжа қылғанды,
Жасы жеткен ғаррылар,
Аппақ шашлы мамалар,
Нәрестелер, балалар,
Ат астында, шырағым,
Тозаң болып қалғанды.
Жайылып атқан елиңе,
Бийқайғы жатқан халқыңа,
Олар келип оқ атты.
Оқ атқанда көп атты.
Шарўа жатқан еллерди,
Қойлар киби маңыратты,
Халқың жылап кеткен соң,
Арадан үш күн өткен соң,
Бул қорғанды қамады.
Қаладағы адамның,
Улы-қызын шуўлатып,
Муны алып бир кетти,
Елиң кетти деген соң,
Найзасы түсти қолынан,
Ойран болған халқым, деп,
Жылаған екен балам, деп,
Ол төгилген ҳақ қаның,
Мойныма мениң қалған деп,
Зордан қалды мәрт Қоблан,
Торыша аттың бул жерде,
Мойныны ол қушақлап.
Булар өтип келген соң,
Анаңыз бенен атаңыз,
Нар түйениң қәтеби,
Қәтебине бир таңып,
Муны ҳәм алып бир кетти.
Атаң кетти деген соң,
Қанлар ақты көзинен,
Ата-атаң кетип болған соң,
Қарындасың Қансулыў,
Жасаўыллар кейнинде,
Өкшесин атқа бастырып,
Душшы етине қамшы урып,
Қоблан жан, деп аҳ урып,
Бул да өтти усы жерден.
Сиңлиң кетти деген соң,
Сөзден қалды мәрт Қоблан,
Ақ найзаға сүйенип,
Бәри де өтип болған соң,
Бес күн және өткен соң,
Қуртқадайын келинди,
Еки бирдей жасаўыл,
Буны ҳәм айдап бир келди.
Қара шашын жайыпты,
Жүзине тырнақ салыпты,
Сыңсып жылап бир келди.
Келермекен Қоблан деп,
Көрсетермекен Суҳбан, деп,
Ғапылдан келди душпан деп,
Айтым айтып жылады,
Қытайқыпшақ елинде,
Жыламай адам қалмады,
Айлана берип көз салды,
Көзи түсти бизлерге,
Қайнаға деп сөз салды:
— Ҳаў, қайнаға-қайнаға,
Бизлер кетип барамыз,
Ат алдында айдалып,
Сизлер қалып барасыз,
Қобланлыдай батырдың,
Айтқан күни сол еди,
Келетуғын ўақытта,
Жақын күнлер бар еди,
Келе ғойса Қобланым,
Айта гөриң деп еди,
Асықпасын батырым,
Бүлип кеткен елимди,
Астында торы аттың,
Алты ай күни бар еди,
Батырлығы тутпасын,
Астында торы атын,
Алты ай бақсын деп еди,
Бул кеткеннен кетермиз,
Жолды мәскан етермиз,
Үш ай он күн жол жүрип,
Алшағырға жетермиз.
Қурған тилим қурмаса,
Әжелим жетип өлмесем,
Бүлип бул барған елимде,
Алты жыл жайлаў қыларман,
Ең бермесе халқымды,
Алты ай тилеп аларман,
Айта гөриң деп еди,
Нашарлық болды жазығым,
Қаланың күн батысында,
Жерден ақым қаздырып,
Алты айлық аттың от шөбин,
Мәрттиң жейтуғын азығын,
Қойып кеттим деп еди.
Жылап кетти балам, деп,
Қайғырмасын деп еди,
Астындағы торы атын,
Алты ай бақсын деп еди,
Садағасы кетейин,
Қайнаға деген тилинен
Жаўдыраған көзинен,
Сергиздан болып кетермен,
Келин жанның изинен,
Қайнаға деп бир кетти,
Айталмай кетти келин жан.
Ендиги гәптиң изини.

Буннан кейин, ғаррыларды изине ертип, Қорғанша қаласына барып, қалған қутқанларын жыйнап, бузылған қалаларын, бүлген еллерин көрип, баўыры оттай жанып, баяғы жер төлени таўып алды. Атластан жабыўын, гүдары айылын салып, торы атын бағып, жата берди.
Арадан қырқ күн өткенде Қоблан қыял етти. «Ели-халқым бүлип кеткенде, душпан алып кеткенде меники не жатыс, не мәслик» деп, торы атқа ер салды. Зартең-заберден ертлеп алып, ат үстине минип, намазлыгер ўақытта арқа дәрўазаға келди. Бул дәрўазада баяғы түсинде көрген қуў гелле—«Ҳа, Қоблан, жолың болсын Султан»,—деп алдынан өте берди.
Қоблан да «атар таңға жүрсең де батар күнге жүрме»,—деген, менменлик бизге келмесин, деп жатқан жерине қайтып бир ақшам мийман болды. Ертеңине баяғы геллени көрген жерге келди.

Он беси жолдың оңында.
Он беси жолдың солында,
Қуў геллелер сөз айтты,
Батыр туўған Қобланға,
Отыз бирдей қуў гелле.
Геўдеси жоқ сол гелле,
Мәрт Қобланға сөйледи,
Зибан берип бир алла:
—Қоблан атлы баламыз,
Бизлер сизиң бабаңыз,
Бунша қысыўмет биз көрдик,
Көп шығар бизиң гүнамыз,
Өли емеспиз, тиримиз.
Тири де болсақ, өлимиз,
Шилтенлердиң биримиз,
Ат тозаңның астында,
Геллем қалған есикте,
Атам мийри қанбаған.
Ене сүтке тоймаған,
Сергиздан болып бул жерде,
Шейит болған баламыз,
Сөзимди есит ағамыз.
Әўел қуда себепли,
Қалды сенлер себепли,
Өлип қалған баламыз.
Ҳақ еркеси боламыз,
Таңла маҳшәр күнинде,
Излеспесең қанымды,
Қалмақтан алмасаң арымды,
Даўагериң болармыз.
Ашылмай гүл солғанды,
Қорғаншадай қалаға,
Душпанлар ол келгенде,
Мынаў халықтың бүлмегине,
Ақшахан себеп болғанды.
Бул кеткеннен кеткенде,
Жолды мәскан еткенде.
Үш ай он күн жол жүрип;
Алшағырдың ақ таўы,
Ақ таўға жақын барғанда,
Тоғыз жолдың дәрбенти,
Дәрбент жолға барғанда.
Хан кәрўаны Қарабий,
Кәрўанларының баслығы,
Отыз нөкер қасында,
Үш жүз түйе бағылған,
Сол дәрбентке барып кет,
Мениң қанымды алып кет,
Оннан арман өткенде,
Алшағырдың қаласы,
Қалаға саўда салғанда,
Он бир улын өлтиргенде,
Тахты алдына шығарып,
Қарқыратып шалғанда,
Өлген балалар қаны деп,
Айта ғойсаң бизлерди,
Ишалла мәдет беремиз.
Жылаўыңда жүрермиз.
Алшағыр жатқан ақ сарай,
Ақ сарайға келгенде,
Терисин сойып алғайсаң,
Шейит өлген балалар қаны, деп,
Урсаң Қоблан қанжарды.
Ишалла мәдет берермиз,
Жылаўыңда жүрермиз.
Бизди ядқа алмасаң,
Гәпке қулақ салмасаң,
Таңла маҳшәр күнинде,
Бир қуданың алдында,
Еки қолым жағаңда,
Биз болармыз даўагер.
Айтып болды сөзини,
Тыңлап турды мәрт Қоблан,
Әйне песин ўақтында,
Отыз бирдей қуў гелле.
Ғайып болды көзинен.

Буннан кейин Қоблан қуў геллелердиң әтирапына ғаррыларды жәм қылып, қорғанша дүзеттирип белги етти.

Таң сәҳәрден Қобланлы,
Минди аттың белине,
Мәрт атына мингенде,
Үш ай он күн жолы бар,
Себил болып қыпшақлар,
Бүлип кеткен елине,
—Сен үйириңнен айрылдың,
Менде елимнен айрылған,
Шүў, жаныўар, шүў,—деди,—
Бүлип кеткен елимди,
Табар күнлер бар ма екен?
Душпанлардың қолынан,
Айырар күнлер барма екен?
Жетим менен жесирди,
Ғәрип пенен қәсерди,
Бул душпанның қысымынан,
Қутқарар күнлер бармекен?
Атқа қамшы урады,
Бүлген елдиң кейнинен,
Ат ойнатып барады,
Орлы қумнан өрмелеп,
Атлар ойнап барады.
Еспе қумнан еспелеп,
Ат есирип жөнеди,
Ҳақ бир ерге панады,
Пирим Шаҳимардан деп.
Батыр сонда жылады.
Жете билмей шөллерде,
Белли жүрис қылады.
Терең жылға, терең сай,
Күйгелекли көп тоғай,
Буннан өтип барады.
Түлки жүрмес түнейден,
Түнде кетип барады.
Қарсақ жүрмес қалыңнан,
Қапсыра кетип барады.
Жеткен жерге қонады,
Гәҳи жерде түсленип,
Гәҳи көлде, гә шөлде,
Гәҳи тоғайдың ишинде,
Жете алмай сегбир қылады.
Бир ай мәҳәли толғанда.
Бир ярым ай болғанда,
Ғам-гүнге кеўлин толтырды,
Қызыл жүзин солдырды.
Астындағы торы аты,
Жорталмайды, болдырды,
Алып жүргеи орақ жоқ.
Жаўдан бөтен талап жоқ,
Қылыштан бөтен жарақ жоқ.
Бүлген елге жете алмай,
Я кейин қайтып кете алмай,
Жары жолға барғанда,
Ат болдырған секилли,
Қоблан атын бағып,
бул жерде иркиледи.

Ендиги сөзди бүлген елден еситиң. Бүлген елге жақсы жер бар ма, журым журқа таўып алса, бүлген елдиң белли кийими еди, сүйек-саяқ таўып алса, белли тамақ қылатуғын еди.
Бир қойдың қуў жаўырынын таўып алды. Шеп жағы душпандики, оң жағы өзимиздики, деп, қуў жаўырынға Қуртқа көз салды. Қараса, кеселеп айрылып бир жол келип, қазаншыққа кеселеп турды. Буны мысал менен Қуртқа—Қобланды елге келген қылып, ғаррыларды көрген қылып, Қобланның атын қырқ күн баққан қылып, атының жары жолына келгенде жарамай қалғанына қапаланып, отырғанын көрген болды.

Атасы Қыдырбай, енеси Бозкемпир Қуртқаға бир сөз айтты:

—Басларыма ақыр заман қурылған,
Бармекен дүньяда бизлердей болған,
Әўел еңиреп, соңынан неге күлесең,
Бизге баян әйле айтып, Қуртқа жан.

Бундай күнде бизге жақын болғанды.
Қыпшақтың елинен дәўран тайғанды,
Әўел еңиреп, соңынан неге күлесең,
Күлгениңниң мәнисин айт Қуртқа жан?

Дәўлет тайып, мениң гүлим солғанды,
Я болмаса қозым өлип қалғанды,
Айтқыл маған бул исиңниң мәнисин,
Бул исиңе нелер себеп болғанды.

Қар жаўар жаўындур еллердиң ғайы,
Алла болғай жалғызымның панайы,
Әўел еңиреп, соңынан неге күлесең,
Күлгениңниң мәнисин айт Қуртқа жан?

Кешеги кеткен шырағымның жубайы,
Жанған отым усы бүгин сөнди ме,
Жалғыз балам ел шетине келди ме,
Айтқыл күлгениңниң мәнисин, Қуртқа жан.
Я болмаса жалғыз Қоблан өлди ме?

Анда Қуртқа сөйледи:

—Жол-жол болып қалды бизиң қаламыз.
Алла болғай биз ғәриптиң панамыз,
Қуў жаўырынға қуўанбаңыз ғаррылар.
Жылай гөрме еки ата анамыз.
Қуў жаўырынға қуўанба,
Қуў сүйеги қурысын,
Қуў сүйекке қарасан,
Ҳәр бир түрли мәниси бар.
Мингенде бедеў желипти,
Бизлер елден кеткен соң,
Азырақ күн өткен соң,
Ақылы жоқ перзентиң,
Ел шетине келипти,
Айтып едим ғаррыға,
Алты ай атты бақсын деп,
Мысалға алып гәп айтсам,
Қырқ күн атын баққандай.
Қырқ бес күн атын шапқандай,
Кеселеп турған жолы бар,
Аты қалып болдырып.
Жары жолда жатқандай,
Жаманлық емес аманлық,
Бир ярым ай болғанда,
Келмеспекен Қобланлы,
Ойлайман кейни қайыр деп.
Ашылмайын таза гүллер солар ма,
Әжел жетпей гүмра бенде өлер ме,
Оныңдай ақылсыз надан перзентиң,
Өйбий, ата, сиз енеден туўар ма?

Еки айдур балаң келгени,
Балаңыздан болғанды,
Мынаў елдиң бүлгени,
Қуў жаўырынға қарама,
Қуўанагөрме ата-ене,
Әўели еңиреп бул нашар.
Соңыра неге күлгени,
Сол еди, ене, көргени.

Буннан кейин, Қуртқа сулыў бүлген елди баслап, Алшағырдың қаласына барды.
Бүлген елге жақсы жер болсын ба, жаўдың келер бетинен, гөне қаланың шетинен Қыпшақларға жай берди. Бүлген елде ыхтыяр бола ма, душпанлар астында тәўиррек ат көринсе, үстинде жақсырақ кийим көринсе, ҳәмде жақсы қыз-келиншеклерине көз салып, ериксиз тартып алады.
Қобланның қарындасы Қансулыўды Алшағыр гәўирдиң он бир баласы шылым салмақлыққа хызметкерликке алды.
Қобланның досты Полат деген бар еди, бул Полат та Қобланның елинен қалып не боламан деп, Алшағыр гәўирге келген еди.
Бүлген ел халық Қуртқаға жылап келди.—«Жолбарыстың еркеги де мал соғады, урғашысы да мал соғады»,—деген, еримизден қалған еримиз едиң, алдымыздағы басшымыз едиң, бизлердиң илажымызды қылсаң. қалай болар екен?—дейди, Қуртқа Алшағыр ханға барайын десе, ата-енеси жибермейтуғын еди. Енди ата-енесиниң қолын бағып таслап, «халық ушын өлсем не айыбы бар» деп, басын қанжығаға байлап, Алшағыр гәўирге сапар тартты.
Патшаның қапысына жақынлаған жерде есиктеги жәлладлар Қуртқаның жеңин жыртығырақ, жағасын кирирек көрип, патшамыздың райын қайтарарсаң, заңғар,—деп қуўып салды.

Қуртқа жылап баратқанында алдынан бир кемпир шықты:
— Ҳәй, келин, неге жылап баратырсаң?—деди. Анда Қуртқа айтты:
— Алшағыр гәўирге барайын деп едим, барып арза қылайын деп едим, есигиндеги жәлладлар киргизбей қуўып салды. Сол себепли кемлик келип, жылап баратырман,—деди.
— Ҳәй, балам, күн батыс тәрепинде қырқ тисли бир зәңги барды, сол зәңгиден минсең, мен датқашыман десең, сонда ғана көрерсең,—деди.—Қатарыңда нарың болмаса, жетегиңде атың болмаса, кисеңде пулың болмаса, есиктен туппатуўра ҳасла кирмеклик жоқ,—деди.
Бул сөз мақул түсип, қырқ тисли зәңгиниң үстине минип, басын суғып қараса, Алшағыр гәўирди көрди— Датқашыман, тақсыр,—деп Қуртқа бир сөз айтты:

—Аў, Алшағыр, Алшағыр,
Биз мусылман, сен кәпир,
Датқашыман мен, деди.
Арыз айталмай бараман,
Арзымды есит, сен, деди.
Киргизбейди үстиңе,
Бармайын, десем, күним жоқ,
Патшалықтан миниң жоқ,
Қатарымда нарым жоқ,
Жетегимде атым жоқ,
Жәлладқа берер нәрсем жоқ,
Айдаўда келген ел едик,
Бүлип келген биз едик,
Алдымда басшы жоғынан,
Айтып кел деп жиберген,
Халықтың айтқан сөзи еди.
Алшағыр патша сиз, деди,
Датқашыман мен, деди.

Сол ўақытта, Алшағыр гәўир есиктеги жәлладларға дузым тутсын, көзиң шықсын, Қуртқаны есиктен алып кел, деп ҳәмир етти.
Жәлладлар ҳәр қайсысы ҳәр тәрепке жуўырды. Қуртқаны таўып алды.
— Барарсаң ханның алдына, көринерсең көзине, минесең еки дизине,—деп түйгишлеп жайға ийтерип жиберди. Ишкериге барып өз тәртибинше сәлем берди. Патша ҳәм сәлемин әлик алды. Сәлемнен кейин патша бир сөз айтты:
—Ол ол болсын, ол болсын,
Дәўлетиңиз мол болсын,
Алдыма жылап келипсең,
Кимнен көрдиң зорлықты,
Қуртқа келин, жол болсын,
Берейин сизге теңликти,
Ким әйлер пығлы тарлықты,
Алдыма жылап сен келдиң,
Етти ме биреў зорлықты.
Қайылсаң жаннан кешпеге,
Кимнен көрдиң хорлықты.
Ким әйлер пығлы тарлықты.
Қалдырмастан айта бер,
Басыңдағы барлықты.
Анда Қуртқа сөйледи:
—Ҳаў, Алшағыр, Алшағыр,
Биз пухара, сен патша,
Сөйлейтуғын бизде тил,
Жетим менен жесирдиң,
Атасы патша сиз еди.
Атамызға бар дейип,
Буйырған еди бизлерди,
Жетим қалған балады,
Жетим қалған қыз еди,
Айтып мынаў турғаным,
Жиберген бизди ел еди,
Айтатуғын арыз елдики,
Сөйлейтуғын тил бизики,
Анық тыңла сиз, деди.
—Айта бер нашар, сен,—деди.
Анда Қуртқа сөйледи:
—Бурынғыдан қалған сөз,
Хан үстине жаў келсе,
Қайтар елдиң дәўлети,
Хан үстине ел келсе,
Онда ханның дәўлети,
Жетим ул менен жетим қыз,
Бул да ханның перзенти.
Дәўлет тайған еллер бар,
Дәўлетли елге келеди,
Жетим қалған қызлар бар,
Патшаның алған айымы,
Соннан туўған қыз болар,
Тәўир атым бар болса,
Тәўир қызым бар болса,
Бүлип келген биз елмиз,
Қаладағы душпанлар,
Бизге қолын салады.
Жылап келдик дад етип,
Сарыша сизиң алғаның,
Соның қызы болады.
Ҳәммесин теңдей көресиз,
Халықтың айтқан сөзи еди.
Алты жыллар болғандай,
Халқыма жайлаў бересиз,
Алшағыр, қалай көресиз?
Үндемеди Алшағыр,
Тағы Қуртқа сөйледи:
—Қарашаханның ўағында,
Қатын-ердиң тусында,
Қоблан елде барында,
Сендей патша болмасақ та,
Аз ғана елге төре едик,
Жетим қалған қызларға,
Биреў қылса зорлықты,
Тәмбисин оның биз бердик.
Сыйпамаса енеси,
Не болады илажы?
Жетим қалған балалар,
Биреўден жесе таяқты.
Анасына ол келсе,
Тыңламаса атасы,
Не болады илажы?
Бүгин айдың он беси,
Он беси болар қараңғы,
Он беси болар жақты күн,
Қараңғы күн басымнан
Кетпесине, Алшағыр,
Жетемекен көзиңиз,
Билесиз бе өзиңиз?
Есиктиң алды ақ дәрья,
Түске дейин пал ағар,
Түстен кейин қан ағар,
Мудам палдың ағарына,
Жетемекен көзиңиз?
Және қанның ағарын,
Билесиз бе өзиңиз?
Жете ғойса көзиңиз,
Билеғойсаңыз өзиңиз,
Биздей болған қызың бар,
Ойнап жүрген балаң бар,
Биздей бенде болмасқа,
Жетемекен көзиңиз?
Билесиз бе өзиңиз?
Бурынғыдан қалған сөз,
«Қырқ жыл ҳаслан байлық жоқ,
Қырқ жыл жарлылық жоқ», —деген,
Сизге келген дәўран бар,
Ол басыңнан таймасқа,
Жетемекен көзиңиз,
Билесизбе өзиңиз?
Толы жатқан елиң бар.
Билесизбе Алшағыр,
Биле ғойсаң өзиңиз,
Жете ғойса көзиңиз,
Айтып болдым сөзимди,
Енди өзиңиз билиңиз.
Бар да мениң халқымды,
Қайтадан шап журтымды.
Анда Алшағыр ойланды,
Түсинеди сөзине,
Ықтияр берди сол ўақта,
Бул Қуртқаның өзине.
Алты жыл Қуртқа болмасын,
Алты ай болсын мәўлетиң,
Есигиңди қыпшақлар,
Жел ашсын да, жел жапсын,
Егер зорлық қылғанның,
Өзи болсын өлимдар.
Малы болсын патшалық,
Па-па мәрҳаўа деп,
Жар салдырды қалаға.

Алшағыр айтты:—Заңғар дурыс айтады, «қырқ жыл байлық жоқ, қырқ жыл жарлылық жоқ»,—деген рас сөз,—деп, Қуртқаның елин алты ай жайлаў қылды.
Алшағыр:—жәллад!—деди. Еки жәллад таяр болды. Жақсыдан шарапат деген, халқы абад болды. «Сөз жүйесин тапса, мал ийесин табады»,—деген, муны алып кетиңлер, Сарышаға жетиңлер, Сарыша жақсы тамақ берсин, таза кийим кийгизсин, әндамлы етип тәрбияласын,—деди.
Алшағыр гаўирдиң алты қатыны өлип, жетиленши алған қатыны сол еди. Тәрийпин айтайын сизлерге, қулақ салың сөзлерге:

Аяқларының сүўрети,
Енли тутқан маладай,
Қоллары гүрек жабадай,
Аўызларына қарасаң,
Таўдан шыққан жырадай,
Көзлериниң тесиги,
Көгершинниң уясындай,
Сулыўлығы бетиниң,
Қалбирдиң саясындай,
Әпшерине қарасаң,
Сапар айының келген,
Бир түрли тап бәлесиндей,
Сол Сарыша аяғын,
Бәрҳа майға суғады екен,
Қолын қатыққа жуўып,
Шадығоррам болып отырады екен.

Бул Сарышаның үстине Қуртқаны алып келди. Жәлладлары айтты: Ҳәй, Сарыша, мынаў турған Қуртқаға, таза кийим кийдирсин, таза тамақ жедирсин, жүзине қан жуўыртсын, етине сөл жуўыртсын, ҳәптеден өзиме көрсетип турсын.—деп патша сизге жиберди деп тапсырып қайтты.
Қуртқа сулыў Сарышаның хызметин етти. Күнлерден бир күн Сарыша қыял етти: «Айдың әптабындай, күнниң гирдабындай, алтынның сынығындай, суўдың тынығындай, сәўледей Қуртқаның, еркек кисиниң еси бар ма, Қуртқаның етине сөл жуўырған соң, бетине қан жуўырған соң, үстиме алар, канизлик маған түсип қалар, устаға буйырайын, күш темир соқтырайын, отырса, басына урайын, турса, аяғына урайын, аядай бетине шаппаттай жара салайын» деген қыял пайда болды. Арадан жети күн өтти. Жети жылдан бетерирек болып кетти.
Сарыша ханым Қуртқаға бир үлкен қапты берди. Бир кәниз ди кейнине салды.—Буннан кет, дағыстанға жет, томар терип кел,—деп ҳәмир етти.
Кейниндеги кәниз терсе ҳәм ура берди, термесе ҳәм ура берди. Сүйеги дағыстанда қалсын, деди . Өйткени Сарыша ханым усылай тапсырған еди. Бул дағыстанда Қуртқаның қәҳәри келди. Айланып жүрип, қолындағы темир шыбығын жулып алды.
— Төменлиниң муңы бир, телпек кийгенниң ары бир, сенлердиң бенде болғаныңызға қудай билсин нешше ай, нешше жыллар болғанын. Бизлердиң бенде болғанымызға үш ай он күн жаңа болды. Муншелли урып неге азап бересең!—деди.
— Мен урайын деп пе едим сени, Сарыша қоймайды-аў мени, енди урсам сени, қудай урсын мени,—деди кәниз.
— Урмасаң, алдыма түс,—деп кәнизди алдына салып алды. Кәниз томар алады, қапқа салады.
Қобланнан қалған алмас шаққы бар еди. Қуртқа жамбасынан алып, қаптың түбин кесип алды. Кәниздиң салған түбиршиги қаптың түбинен түсип қалады. Сөйтип жүрип, жети қырдың аржағына шығып, бир гәўирдиң гөне тамына барды.
Қуртқа ойлады:—Ҳәй, келиншек, бийт қарассақ, қалай болады? Қатынлардың қуяшлама көрсе, бийт қарап жата беретуғын әдети бурынғыдан қалып еди ғой,—деди.
— Ҳәй, Қуртқа, айталмай жүр едим саған, тәўир болды маған—деп кәниз әўели шапанын, соңынан көйлегин, қыза-қыза кийимлерин шешип алып, ал бийтке қызығып жанжағына қарамай усы иси менен бола берди.
Қуртқаның дәрти бийт емес және бир қырдың аржағына барып, Султанының келетуғын жолына қарап турыў еди.
Қобланның атасы Сейдимханнан қалған, қайин енеси Қөклен кемпир берген айдарлы жай булты бар еди. Ўақты қапаланып киятырса, қара болып көринер еди. Ўақты хош болып киятырса, ақ болып көринер еди. Қара болып киятқан жай бултты көрди. Қобланның жақын келгенин билип, жай булт бетке қарап, Қуртқа сулыў бир сөз айтты:

—Дәўлетим келген шағымда,
Аналық келин мен болдым,
Дәўлетим бастан тайғанда,
Қаралы келин мен болдым.
Қатын ердиң ўақтында,
Қараша ханның ўақтында,
Елде Қоблан болғанда,
Оң қолыма қайшы алып,
Пишиўши едим түңликти,
Султаным сеннен айрылып,
Жарамадым сор басым,
Сарышадай ханымның,
Тезек терер күңликке.
Жан бултың келди, езиң жоқ,.
Келе ғойсаң не болды.
Алла қосқан жолдасым,
Менменлик еттим, мен таптым
Менменликти ойладым.
Менменликтиң ақыры,
Өз басыма болғанды.
Болды демей, не дейин,
Сексен бирдей палўанлар,
Аламан деп ол барды,
Атқан оғы тиймеди,
Бизге несип болмады.
Сенлер бардыңыз он төртте,
Арша ағашты қулаттың,
Сексен палўан жылаттың,
Үйге күйеў келди деп,
Ериң пириң деп еди,
Ер сынаған бармекен,
Мен сынадым сизлерди.
Жатыр едиң сен уйқылап,
Буннан жубай болар ма,
Деп менсинбей мен қайттым.
Менменликти ойладым,
Өз басыма болғанды,
Келе қойсаң не болды.
Жай бултың келди, өзиң жоқ,
Алла қосқан басласым,
Ақ күймеге миндирип,
Қақпақтың қара таўында,
Әлип дәўди өлтирип,
Көк орайлы көк шимген,
Көк шимгенге келгенде,
Уят исти мен қылдым.
Көп малының басы екен,
Көк бийеге қол салдым.
Уллыны уллы билмедим,
Қытай қыпшақ елиңди,
Сирә көзге илмедим.
Менменликтиң зыяны,
Өз басыма болғанды.
Келе ғойсаң не болды,
Алла қосқан жубайым.
Қәде-қәўмет алыўға,
Келди қыпшақ беглери,
Көсилген аяқ жыймадым,
Кейнимнен келди не қызлар,
Шорым шелли көрмедим.
Жай бултың келди, өзиң жоқ.
Келе ғойсаң не болды,
Қыяметлик жолдасым.
Кер бийедей бийени,
Көримликке мен алдым.
Өзим отқан ордаға,
Алып барып киргиздим,
Арадан қырқ кун өткенде,
Кер бийеден ул туўды,
Аўзын оның сыпырдым,
Қулағына үрледим,
Ҳайўан болса да оны,
Перзентим деп жүр едим.
Емшегин салдым аўзына,
Ақ сүтимди бермесем де,
Мийир сүтин мен бердим.
Қай перзенттен кем көрдим,
Атластан жабыў мен жаптым,
Белине қайыс батар деп,
Гүдары қайыс мен тарттым.
Гүдары ноқта мен салдым,
Кеўли өскин болсын деп.
Жипек арқан мен тақтым,
Аўзы ҳасылға тийсин деп,
Алтыннан ақыр мен соқтым.
Қай баладан кем көрдим,
Келе ғойсаң не болды,
Бултың келди, өзиң жоқ,
Айланайын атыңнан,
Қурыў мәҳ-мәҳ, торы атым.

Бул гәпти айтып болғаннан кейин, бир майдан болғанда торы аттың шырқырап киснеген даўысы Қуртқаның қулағына тал-тал келди.
Суўлығын тислеп, гүлдир-гүлдир киснеп, Қобланды алып қашып Қуртқаның турған жерине ат жақынлап келди.
Қуртқа ойлады: ҳаялдың нәзери қатты дейтуғын еди. Жолына кесепат болар деп, қолындағы қабын бетине салып, Қобланнан бетин жасырып турды.

Анда Қоблан Қуртқаның жүзин жасырып турғанын кеўлине аўыр алыңқырап, бир-еки аўыз сөз айтты:

—Жолыңызда пидә болсын шийрин жан,
Халқымыз ушын жанымыз болсынлар қурбан,
Биз кеткели жети жыл өтти арадан,
Неге көрсетпейсең ақша жүзиңди,
Сағыныппан сәрби назым, Қуртқа жан.

Атлар шаптым бәлент таўдың дүзине,
Биз кеткен соң түскен матаў өзиңе,
Биз кеткели жети жыл өтти арадан,
Сағыныппан сениң ақша жүзиңди,
Ярым дейип мен шақырдым өзиме.

Анда Қуртқа сөйледи:

—Қылыш, найза алсаң батыр қолыңа,
Сизлер барып шықсаң душпан солына,
Ақ жүзимди көрсең қайтар ырайың.
Көрме жүзим кесапатдур жолыңа.

Сизди көрип шөлде болды ақлым лал,
Сизлерге душпанлар болсын дуўшакер,
Ақ бетимде үш темирдиң дағы бар,
Ал бетимде сары қаймақ жара бар.

Сонда Қоблан сөйледи:

—Душпанларды көрсем, саўда салайын,
Душпан ушын шер жаратқан қудайым,
Бир көрсетши бизге ақша жүзиңди,
Сағыныппан ақша жүзиң Қуртқа жан.
Ал устиңе енди ҳаял алмайман.

Анда Қуртқа сөйледи:

—Тамыр кетпей, гүлдиң жүзи сола ма,
Алтын басың есен болса султаным,
Бизлер киби бақа баслы ҳаялдың,
Беши-оны сизлерге көп бола ма,

Сонда Қоблан сөйледи:

—Атымның басыны сирә бурмайын.
Душпанларға барсам саўда салайын,
Көрсетсейши ақша жузиң Қуртқа жан,
Дусшы етиңе ашшы таяқ урмайын.

Анда Қуртқа сөйледи:

—Қанларды ағызып келдиң көзиме,
Қулағың сал Султан айтқан сөзиме,
Мени айланып бунша иркилип турғанша,
Сен кеткенде ким бар еди, есиңе ал.

Жас күниңде тутқан алтын сақанды,
Мен айтайын әўел шыққан салаңды,
Мени айланып бунша иркилип турғанша,
Бир айтпайсаң ата менен анаңды.

Ишиңе саларман батыр демиңди,
Келтирме кеўлиңе, айтса кемиңди,
Ақ жүзимди мениң айта бергенше,
Бир айтсайшы жаўлар шапқан елиңди.

Ашылмайын таза гүллер солмасын,
Ҳеш бир еллер бизиң елдей болмасын,
Егер адамларда перзент болса да,
Еккимизден перзент үлги алмасын.

Не қыласаң жүзимди,
Елдиң жүзин көрсеңши,
Күнн-түни жылаған,
Қобланым деп зарлаған,
Атаңа сәлем берсеңши.
Ел-журтың бар, деди,
Жаўдан тартып ал, деди.
Мынаў сениң болғаның,
Сеннен болған перзентлер,
Ата-анасын билер ме,
Қайтарды мәрттиң ырайын,
Мынаў көрсең, жүзим, деп.
Ашты дейдн шырайын.
Келип Қуртқа жақынлап,
Жүреги қаптай жарылып,
Көрсетер күнлер бар екен,
Сени қәдир алла деп,
Қушақлап аттан алыпты.
Қостарым болған Қоблан деп,
Дағыстанның үстинде,
Қушақласып көрисип,
Бир биреўин сүйисип,
Жағ-жағдайды сөйлесип,
Халықтың айтып муңыны,
Болған исти қалдырмай,
Бәрин баян етеди.
Адасқан ғаздай табысып,
Тал жипектей шырмалып,
Әўел еңиреп, соң күлип,
Тал жипектей есилип,
Толқынлап суўдай тасады,
Жасарған гүлдей жасады.
Қобланды Қуртқа көрген соң,
Қушақласып турған соң,
Бурынғы көрген мийнети,
Душпаннан көрген ақырети,
Бир күн шелли болмады.
Анда Қуртқа сөйледи:
—Басшым едиң Қобланым,
Қыяметлик жолдасым,
Бийқайғы жатқан елим бар,
Сен ер барсаң ғаплетте,
Қорқып қалған елиңиз,
Душпан қамап алмай ма,
Мүсәпир болған журтыңның,
Ҳақ қаны сизге болмай ма,
Ғәрип болған елиңди,
Қалмақ қырып салмай ма.
Жуўап берсең бизлерге,
Бизлер барсақ еллерге,
Барып хабар биз берсек
Айдаўда келген беглерге,
Сенлер барсаң арқадан,
Халқың шықса қубладан,
Сизлер барсаң қаладан.
Халқын шықса, даладан,
Ақтан жалаў көтерсе,
Онда пешин қайрылса,
Соннан соң қылсан ғайратты,
Кимлер өлсе, ким қалса,
Қутқармаға душпаннан,
Сизлер қылсан ықласты,
Он бес күн болса бир мәўлет.
Намаз жума күн болсын,
Он төртинши күнинде,
Алдыңда күтип журт турсын.
Қалаға гүўлеп кирмеге,
Он төртинши күн болсын,
Шетте жүрген елиңди,
Жыятуғын күн болсын.
Ўәде болсын Қоблан деп,
Рухсат алып жөнеди.

Қоблан Ақтаўдың дәрбентинде Қарабийдиң қосына қарап бәдәр кетти.
Қуртқа сулыў Қобланды көрип, қолындағы таяққа байрақ байлап, мәс болып қыпшақлардың жатқан дәрўазасына қарап киятыр еди. Қыпшақлардың есер жигитлери көрип:
— Қуртқа жеңгемизди жин урыпты, мәмелек айландырыпты,—деп алдына барып ермеклеп, ўақтымызды хош қылайық деп, алдына жақынлап келсе, кеўлин тасқынлаў көрип, реңкин қызыллаў көрип, жинниң урмағанын билип, Қуртқаға қарап бир сөз айтты:

—Басшы болған, Қуртқа жан,
Халқың болған сергиздан,
Таяққа байрақ байлапсаң,
Бир қыялды ойлапсаң,
Еситтиң бе, не хабар?
Хабарыңды айт, жеңге жан,
Байрақты қолға аларсаң,
Жаныңа саўда саларсаң,
Ҳәр қыялға бир келип,
Жеңге жан, қайдан келерсең?
Анда Қуртқа сөйледи:
—Перилердиң аўнағы,
Ҳәптеде болсын жыйнағы,
Қатты айтсам, душпан еситер,
Үлкениңиз қайнаға,
Кишкенеңиз қайнисең,
Келиң берман мырзаға,
Қараўыл баслы қабланды,
Анық, тыңла, қайнаға.
Көрип келдим дағыстанда,
Кешеги кеткен Қобланды,
Аққан дәрья сағаңды,
Яд ете гөр аллам деп,
Сүйинши бер, қайнаға.
Көрип келдим мен хәзирр,
Ғайып болған Қобланды,
Шетке алып қымтай гөр,
Жасы питпеген балаңды,
Таўып алып, ғамлай гөр,
Қылышың менен найзаңды,
Он үш күн болды бир мәўлет,
Найзаң болса, саплай бер,
Балтаң болса, таплай бер,
Кейниңнен келди тиреўиң
Жаўға өзиң сақлай бер.
Жүре берди алдына,
Ере берди қыпшақлар,
Қайда-қайда ағам деп,
Рас па, жеңге, Қобланды,
Көрсетермекен суҳбан деп,
Қалмақ сезип қояр деп,
Үндемеди қыпшақлар,
Ақтан жалаў байлаңлар,
Оң пешиңди қайырың:
Сенлер шығың қубладан,
Қоблан келер арқадан,
Айтып болдым сөзимди,
Қала бериң қыпшақлылар.

Буннан кейинги сөзди Қобланның атасынан еситиң: Қобланның атасы бир жер төледе болатуғын еди. Буларға ҳәм барып, қуўантып, Сарышаға биреў барып айтып қоймасын деп, Қуртқа сулыў асығып баратыр еди.
Қобланның қарындасы Қансулыў Алшағыр гәўирдиң он бир улына шай берип, шарап берип, шылым салып турар еди. Ҳәр ҳәптеде келип, ата-енесине көринип турар еди. Қансулыў Қуртқаның алдынан шықты, Қуртқа бийкешин қуўантайын, деп бир сөз айтты:

—Сарқырап таўлардан аққан булағым,
Бүгин қабыл болды сениң тилегиң,
Ел шетинде көрип келдим бир адам,
Еглендирмей сүйинши бер, шырағым.

Ошаққа жаныпты етиң ҳәм тәниң,
Жаў шаўып болғанды ойранды елиң.
Ел шетинде көрип келдим ағаңды,
Сүйиншиге не бересең, бийкешим?

Қансулыў сонда сөйледи:

—Ясийн оқыр әжайыпты хатлары,
Көрген адам нашар дейди затлары,
Мендей бийкешгенең сеннен айлансын,
Қоблан қурысын, айта гөрме атларын.

Ағам бар деп бәлентлеген жүрегим,
Аллам ҳеш бермеди мениң тилегим.
Қоблан қурысын, айта гөрме атыны.
Бир жерде өлсе, мың жерде қалсын сүйеги.

Қуртқа тағы сөйледи:

—Көринген алыстан таўлардың тасы,
Сел болып ағып тур көзиңниң жасы,
Жалғызымды олайша деп қарғама.
Қарғысың басыңа болсын урғашы.

Жылқышы үйретип минеди тайыны,
Айтыўға сөзимиз жүдә қайымды,
Олайша деп жалғызымды қарғама.
Душпанлар тапты ма кеўил жайыңды.

Онда Қансулыў сөйледи:

—Шашым таллап, он төртимнен тарайман.
Қашан келер деп жолларға қарайман,
Гүнайымды кешире гөр, жеңге жан,
Жалғызымды күйгенимнен қарғайман.

Қарғамай нетип турайын,
Қоблан елде жүргенде,
Елге душпан барар ма,
Сизлер киби алғаны
Бизлер киби сиңлиси,
Ата менен анасы,
Мынаў турған душпанның,
Хызметинде болар ма.
Ат сүринген тасымды,
Берерге жоқты нәрсемиз,
Қалай қылсаң, жеңге жан,
Сенде болсын ықтияр,
Қойдым қара басымды.

Әне көрген билгенин айтып, Қуртқа Сарыша ханымға қарап жүре берди.
Сарыша ханым есикке қарап, баладай үңилип отырыпты, Қуртқа бул есикке келгели жан дегенди еситкен жоқ еди.
— Ҳа, Қуртқа жан,—деди. Қуртқа ҳәм:—Не дейсең,—апа—деди.
— Сизиң журтыңызда бизиңдей ханымлар түс көретуғын ба еди?
— Әлбетте, көретуғын еди.
— Мен бүгин түс көрдим, сиз жорый аласыз ба?—деди.
—Әлбетте, жорыймыз,—деди.

Әне Сарыша түсин баян әйлеп, Қуртқаға бир-еки аўыз сөз айтты:
—Жатыр едим уйқылап,
Аяқ-қолым туйықлап,
Арқадан келди көк бөри,
Жанымды қоймай баратыр,
Боз айғырдай ыйықлап,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Меннен шығып кеткен соң,
Алпыс еки қойым бар еди,
Арқадан келген көк бөри,
Сарайда турған жеринде,
Муны ҳәм кетти тамақлап,
Айырар бенде болмады,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Сексен серкем бар еди,
Буны ҳәм кетти тамақлап.
Ақ сарайда бир турған,
Қуйрықлары дығыршық,
Ай мүйизли ақ қошқар,
Ақ қошқарым бар еди,
Он бир қозым бар еди,
Қамаўда турған жеринде,
Буны да кетти тамақлап,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Отырған жерим ой шуқыр,
Басқан жерим бай шуқыр,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Есиктиң алды жал қамыс,
Үй артында шоқ қамыс,
Оң қолымда тақ қайыс,
Сол қолымда жуп қайыс,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Жүрегим аўзы музлайды,
Жаман жерим сызлайды,
Бул не болар, Қуртқа жан?
Жорыйгөргил түсимди,
Жақсылығы өзиме,
Жаманлығы өзиңе.
Тоқсан қул баққан бүйерде,
Есапсыз қойым бар еди,
Арқадан келди көк бөри.
Қубладан шықты көп бөри,
Бөлек-белек қылды да,
Ҳәр шетинен тийеди,
Қалаға келип жыйылды,
Бир бөлеги бөлинди,
Қублаға қуўып бир кетти,
Шоршып кеттим орнымнан,
Жорыйгөр усы түсимди,
Жақсылығы өзиме,
Жаманлығы өзиңе.
Анда Қуртқа сөйледи:
—Ҳаў, Сарыша, Сарыша,
Түсиң екен тамаша,
Мен жорыйын түсиңди,
Аңсат қылып исиңди,
Жаңа таптың Сарыша,
Жорый алмайтуғын кисиңди.
Жатқан болсаң уйқылап;
Аяқ-қолың туйықлап,
Арқадан келсе көк бөри,
Жаныңдай қоймай баратса,
Боз айғырдайы ыйықлап,
Ол түсиңде көргениң,
Қоблан батыр болмасын.
Сизден өтип бир кетсе,
Алпыс қойым дегениң,
Алпыс еки ҳәмелдар,
Ҳәмелдарың болмасын,
Сарайда жатқан жеринде,
Қурбанлық қылып шалмасын.
Таптымбекен Сарыша,
Таппадым ба Сарыша?
Сексен еки дегениң,
Кеңесқорың болмасын,
Арқадан келген көк бөри,
Бизиң Қоблан болмасын.
Уйқыда жатқан жеринде,
Қурбанлық қылып шалмасын,
Он бир қозың бар болса,
Он бир қозы дегениң,
Он бир улың болмасын.
Арқадан келген көк бөри,
Ақ сарайға бир кирип,
Жер менен жексен қылмасын
Қуйрықлары дығыршық,
Мүйизлери шығыршық,
Ай мүйизли ақ қошқар,
Алшағыр патшаң болмасын,
Арқадан келген көк бөри,
Қоблан ерим болмасын.
Алдына басшы бир салып,
Ақ сарайға кирмесин,
Постына сабан бир тығып,
Дәрўазаға қоймасын,
Төгилген балалар ҳақ қаны,
Енди сени урмасын,
Таптымбекем Сарыша,
Таппадым-ба Сарыша?
Отырған жериң ой-шуқыр,
Гөр лаҳәтиң болмасын.
Басқан жериң бай шуқыр,
Көзиңниң жасы болмасын.
Оң қолыңда тақ қайыс,
Ат қамшысы болмасын,
Сол қолыңда жуп қайыс,
Ат дизгини болмасын.
Үй артында шоқ қамыс,
Ат қуйрығы болмасын,
Есик алды жал қамыс.
Аттың жалы болмасын,
Жүрегиң аўзы музласа,
Жаман жериң сызласа,
Жаўыр атқа миндирип,
Ат астынан аяғың,
Аяғыңды көрпешлеп,
Атларға терис миндирип,
Темир истен өткерип,
Халық бәрине көрсетип,
Бизге туўған қара күн,
Басыңа сениң туўмасын.
Таптымбекен Сарыша,
Таппадым ба Сарыша?
Арқадан шықса көк бөри,
Қубладан келсе көп бөри,
Тоқсан қул баққан қойыңды,
Бөлип алса шетинен,
Қалаға келип қамаса,
Көк бөри болып көринген,
Қоблан ерим болмасын,
Көп бөри болып көринген,
Қыпшақтың беги болмасын.
Бөлип айдап бир кетсе,
Олжа қылып қызыңды,
Қублаға қарап айдаса,
Бизге туўған қара күн,
Ол басыңа туўмасын.
Қызың менен улыңыз,
Бизиң елге бармасын.
Таптымбекен Сарыша,
Таппадым ба Сарыша?
Сол ўақта ханым қәҳәри кеп,
Атаңа нәлет, шая деп,
Тилиң тартпас, сирә, деп,
Шыбық темир қолға алып,
Сарыша орнынан турды,
Ҳәм Қуртқаны бир урды.

Ендиги сөзди Алшағыр патшадан еситиң:
Ол отырып айтады: — Ақшахан патшаның бир бөлек журтын бүлдирип келдим, Қобланның елин бүлдирип алып келдим. Мениң еткен ислеримди жазатуғын шайыр бар ма екен? — дейди. Анда Қобланнын Полат деген досты патшаның хызметинде турар еди. — Сизди биз мақтасақ қалай болар екен? — деди ол.
— Әжеп болар, — деп, Қансулыўды да шақыртып алып, Полат бир сөз айтып турған қусайды:
— Таўда қоян изи бар,
Әри дейди Полат жан,
Патшаның айтқан сөзи бар,
Әри дейди Полат жан.
Есиктиң алды бир дәрья,
Түске дейин пал ағар,
Әри дейди Полат жан,
Түстен кейин қан ағар,
Әри дейди Полат жан,
Таўда қоян изи бар,
Патшаның жети қызы бар.
Он бирдейин улы бар,
Көргеним жалған болмаса,
Песин ўақты шалқытар,
Әри дейди Полат жан.
Тыныш халықты бүлдирген,
Бир бәлеге жолығар,
Әри дейди Полат жан.
Тыныш жатпас ол қасқыр,
Урынып жүрген адамлар,
Бир адамға жолығар,
Әри дейди Полат жан,
Ели-журттан айрылған,
Елде тегин жатар ма,
Аман басы саў болса,
Ол қалаға қуйылар,
Әри дейди Полат жан.

Буннан кейин Алшағыр патша айтты:
— Па-па, заңғардың шайырлығы, — деди, түсинбей. Мени Искендер Зулхарнайыннан ҳәм батыр қылдың, — деп тилине түсинбей, көп инамлар берип бийқайғы отыра берди.
* * *

Қоблан батыр адамға билдирмей, жанға сездирмей Қарабий жатқан дәрбентке қарап жүре берди.
Қарабий де отыз қосшысын буйырып, ақ шатыр қурып жата берди. Түйеси жайылып таўдың үстинде жүрер еди. Қоблан барып, түйени орап алып, алдына салып қуўмақ болды. Қарабийдиң отыз нөкери Қобланға ат қойды, Қоблан кейнине қарамай алдына жүре берди, кейнинен шаўқым салды. «Атыңызды айтып кет» деп, бақырды. Қоблан тыңламады. Кеўли өскен душпанлар Қобланды қамап алды. Анда Қоблан душпанға қарап бир сөз айтты:

— Атымды сорап нетесең,
Таўды гезген бөримен,
Затымды сорап нетесең,
Кимди душпан пәмлейсең,
Ойлаған душпан өзимен.
Ол малыңды қуўаман,
Еллер қайда, журт қайда,
Шейит болған балалардың,
Ҳақ қанын сизден аларман.
Бақый болсаң бизлерге,
Ол пәрмана боларман.
Исим жоқдур сизлер менен,
Қарабий деген қайсысаң,
Жер менен жексен қыларман,
Анда турып қалмақлар,
Түсинбейди сөзине,
Қарабий дегенлерине,
Аўыр түсти қалмақтың,
Мына гәплер өзине,
Ашылған гүллер солмасын,
Латманат өзи оңласын,
Еситиўим бар еди,
Азыўлыға кетти Қоблан деп,
Ел кейнинен қуўып келген,
Мынаў Қоблан болмасын.
Қамалап услап алыңлар,
Мойнына шынжыр салыңлар,
Қарабийге тапсырып,
Бир әрмансыз болыңлар.
Ат қояды бәршеси,
Атадан жалғыз мәрт Қоблан,
Еки көзи қызарып,
Қаны қашып бозарып,
Қоблан батыр қумарланып,
Туйғын киби жумаланып,
Қойларды көрген бөридей,
Торы атына қамшы басты,
Дәрья киби толып тасты,
Ат ойнатып барады,
Бир барғанда мәрт Қоблан,
Төртеўин гелле қылады.
Услаймыз деген қалмақлар,
Басы менен ғай болады.
Биреўин алып қолына,
Бир-бирине урады,
Қарабийдиң қосына,
Қалғанын қуўып барады.
Қарабийдей бәтшағар,
Ол алдына келеди.
Анда Қоблан сөйледи,
— Атың сениң ким? — деди,
Ал Қарабий сөйледи:
— Ақшаханның еллерин,
Бүлдирип келген мен, деди,
Қызын олжа бир қылып,
Улын айдап ол келип,
Қуллар қылған мен, деди,
Жарағың таслап сен келсең,
Өлтирмеймен мен, деди.

Анда Қоблан еситип:

—Қарабий деген ўақтында,
Түги тебендей шаншылып,
Қылышты алып қолына,
Жақынлап барып қалыпты,
Қарабийдиң жанына.
Шамалап өзин көреди,
Шейит болған балалар,
Ҳаўа-ҳаўа, марҳаўа деп,
Хаўаз берип турады.
Қылыш алып мәрт Қоблан,
Батыр кеўилин қошлады,
Шөптей көрмей душпанды,
Теңинен бөлип таслады.
Қарабийди өлтирип,
Мәнисине келтирип,
Тағы да алға жөнеди.

Буннаи кейин қыпшақтың есер жигитлери, «Қоблан қай жақтан келер екен» деп, жолын тосып жүргенде, ағайин — қарындаслары Қобланды таўып алып, қосылып, ўақты қош болып, торы атты ойлаў жерге байлап, әйне қуптан ўақтында, елдиң шети жатқанда, от қызылы батқанда, қаланың ишине кирди. Алтмыш еки ҳәмелдардың жатқан жерине барды. Алдына басшы салды. Ҳәммеге хабар берди.
Қоблан сарайдың алдын алды, алтмыш еки ҳәмелдарын жатқан жерде гелле қылды. Қыпшақтың есер беглеринен рухсат болып, қыдырып, ақ сарайдан он бир улын таўып алып, оны да өлтирди.

Аўзы қанлы бөрилерин
Алшағырдың төрелерин,
Он бир бирдей улларын,
Сәҳәр ўақты болғанша,
Бәрин гелле қылады.
Қоблан сәҳәр ўақтында,
Алшағыр жатқан сарайға,
Жолдаслары менен барады.
Билдирмей жатқан жеринде,
Еки қолын таңады,
Ҳәр жерине найза урып,
Шермендесин шығарып,
Дәрўазаның алдына,
Сүлдерин әкеп қояды,
Он бир улын шалған соң,
Алшағырдай гәўирди,
Дәрўазаға қойған соң,
Қыпшақтың есер беглери,
Дәўлети келген ўақтында,
Айдаўда бурын келсе де,
Рустемнен кем емес,
Көкиректиң ғайраты,
Бирден төртеўин шаншып,
Бесин көзлеп турады.
Не бир келген ғаррылар,
Өлсек бизлер ырзамыз,
Ығбал жүрген ўақтында
Белли ғайрат салады.
Тынбай енди қалада,
Үш күн урыс болады.
Алшағыр гәўир өлген соң,
Ханы кеткен қалмақлар,
Бассқы таўып барады
Қалмақтың туўы жығылып,
Бағындық бизлер аға, деп,
Қол көтерип турады.
Қуртқадайын алғаны,
Сарышадай ханымды,
Жалаңаш атқа мингизип,
Өкпесине заңғардың,
Темир исти өткерип,
Испара темир қолға алып,
Жаўырнына қойдырып,
Қансулыўдай сиңлиси,
Алшағырдай гәўирдиң,
Жети қызын жүўенлен,
Белли қырғын болады.
Алшағырдың әскерине,
Қобланлыдай қас батыр,
Ел-елатын көрген соң,
Аяўсыз қылыш урады,
Қызыл туўын қыйратты,
Жасыл туўын жайнатты,
Бөри тийген қой киби,
Қалмақларды шуўлатты.
Шейит балалар қаны деп,
Қоймай бәрин қыйратты.
Ҳаўа-ҳаўа марҳаўа деп,
Өзи емес рухы,
Шейит болған көп балалар,
Разымыз аға жан,
Ол төгилген қанға деп,
Даўыс берип шырлапты,
Қоблан тажжал келген соң,
Ол патшасы өлген соң,
Қол көтерип турған соң,
Не бир қалмақ сөйледи,
Урыстың жәми қойылды,
Қыпшақтың бәри жыйылды
Кимселер өлип, ким қалды,
Қобланлының елинен,
Қөп адамлар қырылды.
Бағынған соң душпанлар,
Урыс туқымы қойылды,
Бирисин патша көтерип,
Кеўиллери душпанның,
Қобланлыға жалынды,
Дослар болып Қоблан менен,
Нешшелери бағынды.
Полат жанды бул елге,
Патша қылған секилли.
Полат әзел дос еди,
Душпаннан алды арыны,
Мәрт қайтарды қәҳәрини,
Ағайинге қосылып,
Таўып алды мәрт Қоблан,
Қыдырбайдай ғаррыны.
Дәўир кимниң дәўири,
Полат ханның дәўири,
Пайтахт кимниң пайтағы,
Полат ханның пайтахты,
Таўып алды мәрт Қоблан,
Қара қыпшақ елатты,
Бир кемликтиң кемалы бар,
Патша қылды Полатты.

Qoblan úyinde jatıp, azan menen turıp, Qurtqaǵa óziniń saparı haqqında mınanı ayttı:
— Aqshaxan bizdi Azıwlınıń awır sháhárine, barsa kelmes eline jumsadı, — dedi. Sonda Qurtqa — «Batır ańqaw, er gódek» —degen, senińdey gódek er atadan bolıp, anadan tuwar ma, Azıwlı degen awır jurt, úsh ayshılıq shóli bar, úsh ayshılıq eli menen kóli bar, toǵız aylıq jollarda Azıwlınıń awır sháhári bar, barǵan adam kelmeydi, saparıńdı Qoblan qoy, — dedi. Sonda Qoblan, «hayaldıń aytqanın erkek qılar ma» dep ketermen boldı. Qurtqa keterin bildi. Qırq kún máwlet aldı, atına jipekte jabıw qılıp berdi de aradan qırq kún ótkende, Qoblan qırq jigitin qasına alıp, júrermen boldı. Atası Qıdırbay, anası Bozkempir, Qoblanǵa qarap bir sóz aytıp, jol bolsın soradı:

— Hawa jawıp, aydın shalqar sel bolsın,
Jıldan jılǵa az dáwletiń mol bolsın,
Atlanıpsań jigerbentim, perzentim,
Jalǵız balam, Qoblan, saǵan jol bolsın.

Atlar shappay bálent tawda rawanım,
Mádetti bergeyler qádir suhbanım,
Atlanıpsań jolıń bolsın, perzentim,
Attan túskil jigerbentim, Qoblanım.

Bedew jalın sawash kúni taratıp,
Ata-anańnıń aqılı huwshın lal etip,
Jigerbentim, qayda ketip barasań,
Biz ǵáripti sen jolıńa zar etip.

Qayǵı-hásiret bul basımda bardı dárt,
Bizler júrmiz seni jalǵız balam dep,
Qaysı elden qayda ketip barasań,
Barar jeriń jalǵız balam, bayan et.

Bunnan keyin Qoblan ata-anasına qarap mınanı ayttı:

— Bizler boldıq bul jerlerge biyqarar,
Sháhimárdan pirim bolsın jılawdar,
Atlanǵanım xanımızdıń hámiri,
Jılamańız eki birdey qariyalar.

Ǵazlar qonar aydın shalqar kóline,
Bizler ketsek ot túsedi tánińe,
Jılay bermey juwap beriń ǵarrılar,
Atlanıppan Azıwlınıń eline.

Ashılısqan taza gúldey bolmaǵa,
Iǵbal berse beskún dáwran súrmege,
Jılamańız eki birdey ata-anam,
Atlandım dushpanǵa sawda salmaǵa.

Mine usı juwaptan keyin, tar qursaqta jatısıp, tay qulınday tebisken, adasqanda keńesken, qanalası, muńlası, ǵárip nashar sińlisi, muńlı bolǵan Qansulıw aǵası Qoblanǵa qarap, bir sóz aytıp turıptı:

— Bedew shawa almas ishtiń toǵınan,
Kim xabardar meniń barı-joǵımnan,
Emsheklesim mendey ǵárip aylansın,
Attan túskil tuwısqanım márt Qoblan.

Senler ketseń, aǵa jan,
Azıwdıń awır sháhárine,
Barsa kelmes eline,
Senler ólip ketkende,
Seniń qanıńdı alarǵa,
Ínim derge aǵań joq,
Aǵam derge iniń joq.
Atam derge ulıń joq,
Batır ólseń, sońıń joq,
Ázelgi dushpan el bolmas,
Etekti kesip jeń bolmas,
Shaqan ulı Aqshaxan,
Áwelden edi ol dushpan,
Ózi alayın dese ol,
Qádigi bar, qáwpi zor,
Úsh ay on kún jollardan,
Qarawsın xannıń perzenti,
Alshaǵırday gáwirdi,
Xan shaqırıp almay ma
Qorǵanshaday qalańa,
Qorǵasındı quymay ma?
Jol qılıp ol almay ma?
Qartayǵanda atańdı,
Ǵárip bolǵan anańdı,
Qoy keynine salmay ma?
Bizdey baqtı qarańdı,
Olja qılıp almay ma?
Súygeniń sulıw Qurtqanı,
Jesir-jebir qılmay ma?
At súringen dizine,
Ínanameken, aǵa jan.
Jádigóy jannıń sózine.

Bunnan keyin Qoblannıń bawırı erip, súyegi balqıp attan túseyin dep turǵan waqtında, súygen yarı Qurtqa, ata anasına qarap tómendegini ayttı:

— Men jılayman zar-zar,
Záwre, Patma mádetkar,
Ata ayrılmaq baladan,
Bala ayrılmaq atadan
Buyrıq, deydi, ǵarrılar,
Jılamańız jalǵızǵa,
Juwap beriń muńlılar,
Perzentim dep eńirediń,
Jalǵız bala Qoblandı,
Az ǵana úyli Qıpshaqqa,
Íye bolar dep pe ediń?
Ayralıq jábiri óterin,
Bilmediń be, ǵarrılar?
On tórtine kelgende,
Sarı ala atqa mingende,
Úsh ay on kún jol júrip,
Biziń elge barǵanda,
Bilmediń be, qariyalar?
Balańnıń jurttan keterin.
Arsha aǵashtı qulatıp,
Seksen palwan jılatıp,
Qurtqadayın men sordı,
Elge alıp kelgende,
Bilmediń be keterin?
Kók oraylı — Kókshimgen,
Kókshimgenniń boyında,
Beli qayqı ker biye,
Kórimlik tilep alǵanda,
Bilmediń be keterin?
Ker biyedey biyeden,
Torısha qulın tuwǵanda,
Bilmediń be keterin?
Altı jıl aldım máwletti,
Aradan úsh jıl ótkende,
Qunan jasqa jetkende,
Qolımnan basıp alǵanda,
Bilmediń be keterin?
Xannıń kóli qadaǵan,
Qadaǵan kólge mal salǵan,
Bilmediń be keterin?
Jaylawına qondırdı,
Bilmednń be keterin?
Xanǵa zorlıq bul qıldı,
Bilmediń be keterin?
Xan toyına bul bardı,
Barıp tapsırma aldı,
Bilmediń be keterin?
Súyegi dúzde qalsın, dep,
Qırq mezgillik jollardan,
At shaptırdı Aqshaxan,
Atı keldi bayraqtan,
Bilmediń be keterin?
Jalǵız balań márt Qoblan,
Aqılsız aqmaq bolmasa,
Xan kárwanın talar ma,
Xannıń malı ata-ana,
Puqaraǵa sıyar ma?
Aqshaxanday ullı xan,
Az ǵana úyli Qıpshaqtan,
Namısın almay qoyar ma,
Bóke dáwdi óltirdi,
Sátine isin keltirdi,
On bes ǵashır zer berdi,
Atı kelip bayraqtan,
Qırq ǵashır zerdi keltirdi,
Bilmediń be ǵarrılar?
Ísińniń shepke ketkenin.
Ata menen anasın,
Qarındası Qansulıw,
Bizdey baxtı qarasın,
Eli menen elatın,
Esapsız zerge satqanın.

Bul sózden Qoblannıń balqıp turǵan súyegi qaytıp jayına bánt bolıp, ata-anasına qarap mına sózdi ayttı:

—Ashıq otı lalazar,
Alladan basqa kimim bar,
Jılamańız, ǵarrılar,
Men atadan bolǵanda,
Ermen dep men bolǵanman,
Men anadan tuwǵanda,
Narman dep men tuwǵanman.
Bul dúnyaǵa kelgende,
Ólmek ushın kelgenmen.
Ólimniń haǵın bilgenmen.
Aqkirewke sawıtım,
Isqatım dep kiygenmen,
Ústimdegi aq kóylek,
Kepinim dep kiygenmen,
Bawırı tartıq sarı jay,
Uranım dep júrgenmen.
Íspihan semser qılıshtı,
Quralım dep júrgenmen,
Sabı altın aq qanjar,
Íymanım dep bilgenmen
Qaraǵay saplı aq nayza,
Sayǵaǵım dep júrgenmen.
Kápirlerdiń qolında,
Azatlıqtıń jolında,
Óle ǵoysam men jalǵız.
Íymanım dep júrgenmen.

Bul sózdi esitip, atası Qıdırbay tómendegini aytadı:

—Mingen bedew bul maydanda jelmek joq,
Sen ketken soń ata-anańa kúlmek joq,
Jolıń bolsın, jigerbentim perzentim,
Bir ketken soń saǵan qaytıp kelmek joq.
Hár is keler jigitliktiń máhálinde,
Ótkir qılısh bardur balam qolıńda,
Bir ketken soń bul dúnyada kelmek joq,
Kóriskeymiz qıyamettiń kúninde,
Tabısqaymız bir qudanıń aldında.

Qoblan ata-anasınan, qarındasınan, Qurtqa sulıwınan juwap alıp, torısha atqa er salıp, Azıwdıń awır sháhárine jol tarttı.

Aqshaxan menen qas bolıp,
Qırq jigitke bas bolıp,
Lalı marjan sádepti,
Xızmette bawırı kábaptı,
Ata menen anadan,
Alıp mártler juwaptı,
Jolǵa saldı torı attı.
Qoblan batır aldında,
Qırq jigiti sońında,
Azıwlınıń eline,
Qoblan jónep ketedi.
—«Sen úyirińnen ayrılǵan,
Men elimnen ayrılǵan,
Shúw janıwar, shúw» —dedi.
Astındaǵı tarısha,
Kem-kem qızıp shabısı,
Tolıqsıp aqqan dáryaday,
Júz toqsanlıq jorǵaday,
Tolıqsıp bedew jónedi.
Órme qumnan órmelep,
Onnan ótip baradı.
Espe qumnan espelep,
At esirip baradı.
Haq erlerge panadı,
Pir jılawdar boladı.
Pirden mádet bolǵan soń,
Aq kiyiktey sekirip,
Tolıqsıp oynap baradı.
Aran menen selewdi,
Attıń otı der edi.
Aran, selew otlatıp,
Sháshmeden qarsı suwǵarıp,
Gáhi shólde, gá elde,
Miyman bolıp baradı.
Túlki júrmes túneyden,
Túnde ketip baradı,
Qarasaq júrmes qalıńnan,
Qapsıra aydap baradı.
Tereń jılǵa, tereń say,
Kúygelekli kóp toǵay,
Kóp toǵaydı aralap,
Kókshimgendi jaǵalap,
Bunnan da ótip baradı,
At bawırınan qızıl qum,
Qıyalay shawıp baradı.
Biyik-biyik nur astı,
Bóktergili qır astı,
Shańı shańǵa ulastı,
Az ǵana emes jol júrip,
Esap qılıp qarasa,
Bir jarım aylıq jol astı,
Sharshamaydı márt Qoblan,
At oynatıp baradı,
Atı jaman hám uzaq,
Astarxan atlı teńizge,
At oynatıp keledi.
Hár jerinen at saladı,
Jol tabalmay júredi,
Úsh kún júrdi aylanıp,
Jol tabalmay turadı.
Óterge gúzar bolmaydı,
Atası edi Seydimxan,
Seydimxannan qalǵandı,
Qaynanası Kóklen kempir,
Hám belgige bergendi,
Suwsaǵan jerde suw edi,
Suwlı jerde shól edi,
Aydarlı bul Qoblannıń,
Jay bult tası bar edi.
Bir duwanı ol oqıp,
Aspanǵa atıp jiberdi,
Isırapıl úrgin úrgendey,
Jerden tájjal engendey,
Aspan pálek boladı,
Jer zimistan boladı.
Arqadan shamal turadı,
Teńizden kelgen tolqınsaq,
Kelip tawǵa uradı.
Aradan on kún ótkende,
Astarxan atlı ol teńiz,
Muzlap sonda qaladı,
Ízlik qarlar jawadı.
Jarılqawshı bir jabbar,
Xalıq etkendi biriwbar,
Muz ústinen Qoblannıń,
Bir ayshılıq jolı bar.
Qırq jigitke bas bolıp,
Qoblan júris qıladı.

Qoblannıń qırq jigiti «Samarqand xalqımız, artta qaldı jurtımız, kórispek múshkil haram boldı», dep xoshlasıp, jılasıp, Qoblannıń izine ere berdi. Qoblan aldında, qırq jigit keyninde, muz ústinde jol tartıp, jóney berdi. Aradan on kún ótkende Qoblannıń on jigiti muzda jıǵılıp, at-jaraqtan ayrıldı. Jigirma kún ótkende, shappay-jelmey mayrılıp, qanatınan qayrılıp, Qoblannıń qırq jigiti at-turmannan ayrılıp, bir atawdıń basına kelip Qoblanǵa qarap aytıp turǵanı:

— Kerinbegen bálent tawda rawanım,
Teńiz de qarǵadı bizdi suhbanım,
Qırqımız da at-jaratqan ayrıldıq,
Arzım esit, Samarqandlı sultanım.

Lashın edik qanatlardan qayrıldıq,
Tulpar edik jiliklerden mayrıldıq,
Sultanımsań, ruxsat bergil bizlerge,
Qırqımız da at-jaraqtan ayrıldıq.

Qulaǵıń sal, mınaw aytqan sózlerge,
Miynetten qashqanlar kelmes bul jerge,
Qırqımız da at jaraqtan ayrıldıq,
Juwap berseń biz qaytamız izlerge.

Sonda Qoblan qırq jigitke qarap mınanı ayttı:

— Turǵan jeriń Astraxannıń jerleri,
Mazalıdur márttiń sóyler tilleri,
Qostarsızban, aytatuǵın arzım bar,
Arzımdı esit, Samarqannıń begleri:

At shaptım men bul jerlerge qiyada,
Ómirleriń bolsın, begler, ziyada,
Báriń keliń torıshaǵa jaqınlap,
Men júreyin aldıńızda piyada.

Móhmin bolsań, qudanı bir bil, dedi,
Batır bolsań, miynetińe kón, dedi.
Men júreyin aldıńızda piyada,
Barlıǵıńız torıshaǵa min, dedi,

Qırq jigit Qoblanǵa qarap taǵı mınanı ayttı:

—At shapqanıń bul maydannıń dalası,
Uzaq qaldı Samarqannıń qalası,
Qırq adam da bir atqa minbek bolar ma,
Aqıl qayda Qıdırbaydıń balası.

Aqıllı adamlar mında keler me,
Aqıl qayda Qıdırbaydıń balası,
Qırq adam da jalǵız atqa miner me,
Qırq kisini jalǵız at tartıp júrer me?

Bunnan keyin moynına pota salıp, qudaǵa nalıs qılıp, pirlerge sıyınıp, zar-zar jılap turǵan waqtında, burınǵı Qızır babası, ǵayıptan tayar boldı. Torı attıń janına barıp, awızına jeti túkirip, sawırına bes uradı, Rustem mingen ala attay, ǵayrat berip ózine, sharshamas hasıl tulparday, quwat berip dizine «tarıqpa balam, Qoblan» dep, ǵayıp boldı kózinen.

Qoblan qırq jigitine qarap bir sóz ayttı:

—At moynına taqqan tilla tumardı,
Torı atıma alla bergey dimardı,
Táwekel áyleńler, begler, kelińler,
Áwel quda, Sháhimardan yar bolsa,
Torı atımnıń hárbir óneri bardı.

Bunnan keyin qırq jkgit: — Gúwlep atına mineyik, atın óltirip, ózimizden bes beter piyada qaldırayıq, —dep, torı atqa jaqın baradı. Qoblan atqa iyek qaqtı, adamnan aqıllı jániwar kózden jasın tókti, túyedey shókti. Bir arqandı alıp attıń beline qabatlap saldı. Jigirmasın oń jaqqa, jigirmasın sol jaqqa awmastay, talmastay qılıp, bekkem etip tırıstırıp tańıp aldı. Qırq jigittiń ishindegi Shamay menen Duǵdar arqannıń astına barǵan payalar, ústindegi qatal bolar dep, arqannıń astında qaldı. Qoblan torı attıń ústine minip, shúw dep qamshı urdı. Solqıldap atı jeledi, sıyınǵanı pir edi. Tańıwda jatqan Shamaydıń murnına azıraq nannıń iyisi tal-tal bolıp keledi. Adamlar bilmespeken dep, tarmaqlap, tırnaqlap, jabıwdı jırtıp shappatay nan tawıp aldı.
Neshshe maydanlar jol júrip, attı turǵızıp, qırq jigitti azat etip, merekege kelgendey, toyǵa jıynalǵanday qatar otırǵızdı. Qurtqa qırq kún máwlet alıp, jabıw tikkende, erdiń tarıqpas jeri bolmaydı, nannıń zıyanı tiymeydi dep, jabıwdıń hár qatına onnan, on besten nan salıp tigip edi. Jabıwdı jırtıp tasladı, sol nandı aldı, qırq jigitke úlestirip berdi. Olar da jep toyıp aldı. Nanǵa toyıp alǵan soń, qırq jigit Qoblanǵa qarap mınanı ayttı:

—Salmaǵay basqa talawdı,
Kelissin márttiń talabı,
Tartılsın jerdiń tanabı,
Qatqan nandı, tamaq qıldıq.
Baslaǵıl Qoblan jollardı,
Qayda, aǵa, Azıwlı?
Minermiz qarsı alıp tawıńdı,
Yad etseń qádir allańdı,
Qattı nandı tamaq qıldıq,
Qoblan! Kórset jawıńdı! —
Qırq jigit erip izine,
Qoblan baslap jónedi.
Teńizden ótip batırlar,
Arjaǵına keledi,
Jáne júrdi on bes kún,
Aq tóbeniń basına,
Aqbulaqtıń qasına,
Qoblan kelip turadı.

Bul jerge kelgende qırq jigit Qoblanǵa «Qoblan aǵa, juwap ber bizge, biz qaytamız izge», — deydi. Onda Qoblan: — Aldında men ólsem, keynimde senler ólseńiz, ne ármanıńız bar, júriń alǵa batırlar, — dedi. Onda qırq jigit: — Sen atlı ketseń, bizler shólde ólsek, biziń ólimizdi jegen ǵarǵa elge aman barmas, hasla elge darımas, juwap ber, Qoblan, — dedi. Qoblan bul sózlerdi esitip, jekkelik kelip basına «atadan jaratsań beslerdi jarat, jalǵızdı jaratqansha, taslardı jarat», —dep at basına kún tuwıp, awızlıq penen suw iship, er basına kún tuwıp, etigi menen suw keship, jalǵız erge kún tuwıp, qırq jigitten ayrılıp, Qoblan Azıwlıǵa jol tartadı. Qırq jigit usı jerde qaladı.
Qoblannıń ǵarrı babası aldınan shıǵıp, kólde de, shólde de házir boladı—Hay, Qoblan, tarıqpa balam, qırq jigit keyińnen keler, jáne on beskún tamam jol júrip, Sarı taw degen jerde bir baǵdıń ústinen shıǵarsań, qırq jigitti baǵqa kirgizip jiberseń, bunda jatsa on bes kún, júr deseń júrmes, at ústinen umtılsań, qorıqqanınan ol júrer, on bes kún jol júrip, Aq tóbeniń tusında, Aq bulaqtıń basında peri salǵan qalaǵa barasań, sol jerde baǵıwlı turǵan qırq at bar, qırq periyzat bar, oǵan minse, qırq jigit ózińe bolar qol-qanat, — dep Kámbil pir kózden ǵayıp boldı.
Endigi sózdi qırq jigitten esitińler.— Qoblan bolsa ketip qaldı, teńizden ótip ketti. — Bunda, qalsaq ta ólemiz, suwǵa qádem qoysaqta ólemiz, suwǵa ketip ólgennen Qoblannıń izine erip ólgenimiz jaqsı emes pe? — dep, Qoblannıń izinen adım urmaq penen boldı. Neshshe kúnler jol júrip, Qoblannıń keyninen jetip, Qoblan menen qosılıp, pirdiń aytqan baǵına jetti. On kún baǵda jattı. Qoblan «júrmeysiz be» dedi. «Mańlayı qaranıń balası, awzımız asqa tiygende, kórmeyseń be, keteber» deydi. Qoblan, qırayın da, joyayın dep ústine at qoydı. Qırq jigit juwırıp maydanǵa shıǵıp, bir-birine qarap mına sózdi ayttı:

Keyninde boldıq intizar,
Piyada qıldı biriwbar,
Awzımız asqa tiygende,
Qoymadı bizdi Qoblan nar,
Alladur móhmin panası,
Uzaqdur jawdıń qalası,
Awzımız asqa tiygende,
Hesh jerde qoymay baratır,
Qıdırbay shaldıń balası.
Qırq jigit maydan jol tarttı,
Aybat qattı, jan tatlı,
Qırq jigit jayaw, márt atlı,
On kún tamam bolǵansha,
Jete bilmey qırq jigit,
Qırq jigitti jol qaqtı.
Ullı tawǵa minedi,
Kózler taslap qaradı,
Perilerdiń qalasın,
Qırq jigit sonda kóredi.
Bir birine sóyledi,
Júriń begler, qırq jigit,
Anaw bizge kóringen,
Azıwlınıń qalası,
Uzaqtan anıq kóringen,
Anıń ullı munarası.
Alla dep qıyqıw salayıq,
Qoblannan burın barayıq,
Barıp balta salayıq,
Qaqpaların qulatıp,
Qalasın buzıp jol etip,
Aydarlısın qul etip,
Tulımlısın tul etip,
Jawlardı anıq óltirip,
Qırqımız atlı bolayıq.
Jáne qırqın óltirip,
Qırq attı qaptalǵa alayıq,
Piyada júrgen sorlımız,
Júrmegendey bolayıq.
Miynet kórgen ǵáripbiz,
Kórmegendey bolayıq.
Qırq jigitler juwırdı,
Jer tanabın quwırdı,
Qalaǵa jaqın keledi,
Adımlasıp júredi,
Qalaǵa jaqın baradı,
Qırq jigitler — adamzat,
Bul qalada bar eken.
Qırq sulıw qız—periyzat,
Qırq jigitler keledi,
Perilerdi kóredi,
Perilerdi kórgen soń,
Esi ketip turadı.

Bunday sulıwlar aspan astınan, jer ústinen shende-shen dóremese dóregen emes, dúnyaǵa kelgen emes. Qarday eti, qanday beti, hámmege jaqqan qılıǵı menen xızmeti. Qırq peri qırq jigitti kórip hár qaysısın bir sarayǵa alıp ketti. Sáhárde Kámbil pir kelip qırq jigitke qırq qızdı neke qıyıp berdi. Qırq jigit sarayda boldı, Qoblan Daǵıstanda jattı. Ań awlap, kiyik, qulan attı. Qoblan bir kúni, Haw, qırq jigit, baǵda jattıńızlur on kún, bunda jattıńızlar qırq kún, jatpańa keldińizler me, júrmeysizler me» — degen xabar berdi. Onda qırq jigit bedewdiń jalın tarap, pirim dep jılap, baqtımız qara, otırıpız perilerdiń aq tamaǵınıń astına qarap, sen aytasań qırq kún ótti dep bizler ele perilerdiń isimin de sorap alǵanımız joq, deydi. Qoblan bolar endi júriń-dep hámir etti. Qırq jigit júrip maydanǵa shıqtı. Atımız joq dep, zarlaydı. Onda Qoblan olarǵa qarap:

Alım oqır ájayıptıń xatların,
Qıpshaq derler sorasań meniń zatlarım,
Qurtqa yarım saylap maǵan at berdi,
Qáne, peri, seniń bergen atlarıń?

Shashın tallap on tórtinde óriler,
Shólge shıqsam quwat bergey erenler,
Meniń Qurtqa adam yarım at berdi,
Seniń yarıń at bermey me, periler?

Áylep edim bul jerlerde munajat,
Ótkenlerden bolǵay bizlerge quwat,
Barıń begler, qırqıń talap qılıńlar,
Tulpar saylap bersin sizge periyzat.

Bul sózden keyin qırq jigit Qoblanǵa qarap mınanı ayttı: Bes tillalıq bir yarı bar, ólgenshe awzınan túsirmes, zańǵar, biziń periyzat yarımızdıń buralıp, tawlanıp, on eki muqam, jigirma tórt mıń jilwa menen awzın ashıp tisin kórsetip bir kúlgen nazına jeter me dep ishke júris qıldı. Ya kún ótkenin bilmeymiz, ya tún ótkenin bilmeymiz, periyzatlardıń aldına barıp ne deymiz? — dedi. Sonda Shamay aytadı: — Haw, qırq jigit, burınǵıdan qalǵan sóz bar, «jaqsını jeti jerge satqanda da sawalı bolmaydı», perilerdiń aldına barayıq, Qoblan aǵam at bersin, dep jiberdi dep sorayıq. Ólse, Qoblannıń sózi óledi, hárne baxtımızdı sınayıq, — dep periyzatlardıń aldına barıp, mınanı aytıp turǵan qusaydı:

— Bul jerlerde bir bolmadıq qor-zar,
Dushpanlarǵa bolmaymız biz giripdar,
Qulaǵıń sal, tıńlay bergil, dilbarım,
Qırq jigittiń aytatuǵın arzı bar.

Ashıq bolıp júrmen seniń kózińe,
Qostar bolıp qosıldıńız ózime,
Qırq jigittiń aytatuǵın arzı sol,
Qırq periyzat qulaǵıń sal sózime,

Bedew jalın sawash kúni taradı,
Batır bolıp hár bir iske jaradı,
Qırq jigittiń aytatuǵın arzı sol,
Qoblan aǵam at bersin dep soradı.
Jaw-jaraǵın pitkersin, dep jiberdi,
Eglendirmey tez bersin, dep jiberdi.

Sonda turıp periler:

— Ájep bolar, begim, — dep,
—Qabıl bolar, tórem,—dep,—
Sekirip jaydan turadı.
Íshkeri jay ishine,
Periler qádem uradı,
Altın erler salınǵan,
Juptan ayıl shalınǵan,
Jaw uranı — bes qural,
Bári tayın turılǵan,
Qırq bedewdi keltirdi,
Qırq jigitti mindirdi,
Íynine qamqa kiydirdi,
Beline qamar buwdırdı,
Hám maydanǵa shıǵardı,
Bir saat tamam jol júrdi,
Qırq periyzat sulıwlar,
Márt Qoblandı kóredi.
Márt Qoblandı kórgen soń,
Kewli tolıp batırǵa,
Qırq jigitke sóyledi:
—Mingen bedew jelmeńler,
Jaratqan dep enreńler,
Atadan jalǵız Qoblandı,
Nadan batır bilmeńler.
Ashılǵan gúller solǵan joq,
Atadan jalǵız Qoblanday,
Hesh bir batır bolǵan joq,
Ayıllı Oraq, ay Oraq,
Ol da bunday bolǵan joq,
Erlerdiń bası xan Sultan,
Ol da bunday bolǵan joq.
Rustemnen basqası,
Bunday qılısh alǵan joq.
Hám Áliyden basqası,
Bunday qılısh shalǵan joq.
Hesh móhminniń perzenti,
Jeti jurttı alǵan joq.
Jáne aytar arzım bar,
Bul sózime qulaq sal,
Wáde beriń qırq jigit,
Wádeleriń dilwarım.
Barlıǵıń súyikli yarım,
Aytıń sizler neshshe ayda,
Neshshe jılda kelersiz?

Qırq jigit sonda sóyledi:
— Biz jılaymız zar-zar,
Pirim bolsın mádátkar,
Arǵı sheti segiz kún,
Ortanshısı jeti kún,
Periyzatlar, tıńlańlar,
Wáde bolsın altı kún.

Sonda periler sóyledi:
— Jaqsı adam belgisi,
Ástelik penen sóyleydi.
Kishilikti oylaydı,
Jaman adam belgisi,
Ullı sózdi sóyleydi,
Tákabbırlıq áyleydi.
Sol sebepli jigitler,
Tákabbırlıq áylemeń,
Kóp keshikseń, kelerseń,
Jeti jıl menen jeti ayda,
Kórisermiz sarayda.

Qırq jigit sonda sóyledi:

— Atıńnıń ol moynına,
Tilladan tumar taǵa ma,
Jeti jıl, jeti ay bolǵansha,
Azıwdıń awır sháhárinde,
Barsa kelmes elinde,
Qoblanıń pada baǵa ma?

Sonda periler sóyledi:

— Keyinińnen bolsam intizar,
Qırqıńa aytar arzım bar,
Bul sózime qulaq sal,
Hár qaysısıńa bir kúnnen
Qırq kún bolsın sol wádem,
Qırq kúnde eger kelmeseńg
Gúl júzimdi kórmeseń,
Góhiqaptan tabarsań,
Perilerdi izleseń,
Qarqara barda, dáwran joq,
Zar jılaymız quda dep,
Qırq kúnimde kelmeseń,
Ózim túwe qırq jigit,
Kóship ketken jurtım joq.
Lalı-marjan, bul marjanda sádepti,
Dushpanlarǵa siz bergeysiz azaptı,
Kóp jılasam márt jolıńa kes bolar,
Kete beriń, bizler berdik juwaptı.

Bul sózlerdi aytıp bolǵannan keyin, qırq jigit atlanıp jolǵa rawana boldı.
Periyzat yarımızdıń qalası, úlken múnarası kórinermeken dep qırq jigit qıyal etti. Artına aylanıp qarap tursa, áweli qızıl-jasıllı kóringen qala, soń kók múnar bolıp kórindi. Qırq jigit qıyal etti, bizler kiyatqandaǵı qızıl kóringenligi bizlerdiń kiyatqandaǵı shań-sháwkátimiz eken. Endi kók múnar bolıp turǵanlıǵı bizlerdiń yarımız, ya óli kelgey, ya tiri kelgey, dep matam tutıp otırǵan eken, dep qırq jigitiniń kewli xosh bolıp, Qoblanǵa qarap bir sóz ayttı:

— Mingen bedew daǵıstansız el kórmes,
Ózi dushpan bir qudanı bir bilmes.
Kel ha,Qoblan, at qosalı maydanda,
Peri atına toqal atı teń kelmes.

Sawash bolsa bedew jalın óreli,
Periyzat penen oynap, dáwran súreli,
Peri atına toqal atı teń kelmes,
Kel ha, Qoblan, at shabısıp kóreli.

Sonda Qoblan sóyledi:

— Mindim bedew ǵajja-ǵaj,
Dushpanǵa bolsın bir sawash,
Kewlińiz óssin maydanda,
Qırq jigitim qasha-qash.
Kúnlerim bolǵan bir umıt,
Mádetti bergey qúdiret,
Kewlińiz óssin maydanda,
Qashıńlar burın qırq jigit.
Lalı-marjanlar sádepti,
Xızmette bawırım kábaptı,
At qashırıń bul jerde,
Sizlerge berdim juwaptı.
Aldıńızdı alla ashsın,
Alliyar berdim juwaptı.
Tawlardıń basında qarı,
Mádet bergey biriwbarı,
At qashırıń bul jerden,
Qırqta periniń yarı.
Qırq jigiti Qoblannıń,
Attıń basın buradı,
Qayrılıp qamshı uradı,
Periniń bergen atların,
Qayırıp jolǵa saladı.
Biri qashsa maydanda,
Biri quwıp baradı.
Jiber deydi torısha at,
Jibermeydi shóllerde,
Ústinde bar adamzat,
Qırq jigittiń kewli óssin,
Kewlim qayda baradı dep,
Kózgeneńnen torı attıń,
Tartıp basın qaladı.
Gáhi júris, gáhi jorǵa,
On eki muqam oynadı,
Periniń bergen atları,
Artqı ayaǵın tiredi.
Alǵı ayaǵın keredi,
Qoyan kibi sekirip,
Tolıqsıp oynay beredi,
Tabanı tasqa taqıldap,
Záńgileri shaqıldap,
Tolıqsıp oynap baradı.
Ústindegi qırq jigit,
Jabrayıl dep shırqırap,
Jiber deydi torısha at,
Jibermeydi ústinde,
Qırq jigittiń kewli óssin,
Kewliń qayda baradı dep,
Jibermey basın buradı.
Gáhi júris, gáhi jorǵa,
On eki muqam oynaydı,
Márttiń mingen torı atı,
Orqoyanday búgilip,
Ker kiyiktey tigilip,
Tolıqsıp oynap baradı.
Jiber deydi torısha at,
Jibermeydi márt Qoblan.
Qırq jigittiń kewli óssin,
Kewlim qayda baradı dep,
Kózgeneńnen torı attıń,
Jibermey basın buradı.
Gáhi júris, gáhi jorǵa,
On eki muqam oynadı,
Márttiń mingen tulparı,
Qayda qaldı Qoblan dep,
Qırq jigiti Qoblannıń,
Art betine qaradı.
Kóre almadı Qoblandı,
Qoblan qaldı keyninde,
Shıdamadı oyınǵa,
Dónha-dónden qırq jigit
At oynatıp baradı.
Sıyınıp mártler pirlerge,
Neshshe maydan jol júrip,
Qırq jigit tayar boladı,
Qalmaqtıń tawı—Ala taw,
Ala tawdıń ústinde,
Aq tóbe hám Aq sháshme,
Degen jerlerge keledi.
Sháshmeden at suwǵarıp, suwǵa ózleriniń hám miyri qanıp, Qoblan qayaqqa ketti eken,—dep artına qarap tursa, bir tóbege birden tawǵa mingen Qoblannıń torı atı, bir maydannan keyninde baydaqlanıp kórindi. Qırq jigittiń kewli ósti. Qoblanǵa bir sóz ayttı:

Attıń basın bul maydanda burıstıń,
Óziń jalǵız haqqa jetpey nalısıń,
Toqal atı astında bar bátshaǵar,
Háliń bilmey peri atı menen jarıstıń.

Áylep ediń bul jerlerde munajat.
Hámmeden artıqdur sizdegi ǵayrat,
Halıń bilmey peri atı menen jarıstıń,
Bir ay shapsań, erise almas, torı at.

Atlar shappay bálent tawdıń dalası,
Ólse sebil zúriyatsızdıń qalası,
Abray barda ayda, ayda Qoblanlı,
Qara Qıpshaq Qıdırbaydıń balası.

Bunnan keyin Qoblan «toydırǵannıń saqalına»—degen bátshaǵar, dep, astındaǵı torı atına qarap bir sóz ayttı:

Astıma mingen torı atım,
Jawlarǵa jetkey pariyadım,
Íyeńe namıs kelgende,
Aylansın Qoblan senen dep,
Sizlerge namıs kelmey me,
Irǵıha, ırǵı, torı atım.
Táwekel etkil, zúriyatım,
Azıw tisleri tórt eli
Jarlarda qoyan sekilli,
Suwlarda jılan músheli,
Misli Zuhra sekilli,
Mısalı altın kekilli,
Íyeńe namıs kelgende,
Aylansın Qoblan ózińnen,
Irǵı, ırǵı, torı atım.
Táwekel etkil, zúriyatım,
Oylarǵa tikken otawday,
Tuyaǵıń sulıw torı atım,
Qaqqan qazıq sekilli,
Jiligiń pútin torı atım.
Íyeńe namıs kelgende,
Aylansın Qoblan ózińnen,
Irǵı, ırǵı, torı atı.
Táwekel áyle zúriyatım,
Ol giriyadan ótkendey,
Moynıń sulıw torı atım,
Jaz kúni pisken almaday,
Kóziń sulıw torı atım.
Tarta pishken shanashtay,
Tanawıń sulıw torı atım.
Porımı kelgen besiktey,
Omırawlarıń esiktey.
Irǵı-ırǵı, torı atım,
Táwekel áyle, zúriyatım.
Keleplegen jipektey,
Kekiliń sulıw, torı atım.
Qızlardıń órgen shashınday,
Jalıń sulıw, torı atım,
Qızlar taqqan shashpawday,
Quyrıǵıń sulıw, torı atım,
Yyeńe namıs kelgende,
Saǵan namıs kelmey me,
Irǵı-ırǵı, torı atım,
Táwekel áyle, zúriyatım.
Mingen bedew ker edi,
Pirim mádátker edi,
Aspanǵa qarap esnedi,
Gúldir-gúldir kisnedi,
Pirim dep Qoblan jıladı,
Aspannan keldi bes tırna.
Tırna emes, erenler,
Tırna bolıp kelgenler,
At tanapqa qol saldı,
Burıla berip qarǵıdı,
Atqan oqtay qańǵıdı,
Qoshemetti esitip,
Aq kiyiktey sekirip,
Jıldırım kibi aǵadı,
Atlar oynap baradı,
Ańlamadı qırq jigit,
Qırq jigittiń janınan,
Quwday sıńsıp ótedi,
Qanatqa párman qıladı,
Qara jerge túskende,
Taw kiyigi qulandı,
Qulan menen jarısıp,
Aq kiyik penen shabısıp,
Tolıqsıp oynap baradı,
Qoblan haqqa jıladı,
Azıwdın awır sháhárine,
Barsa kelmes eline,
Dárwazanıń awızına,
Bir sháshmeniń basına,
Qoblan tayar boladı.

Bunnan keyin Qoblan qırq jigitin sınamaq ushın, atınıń erin aladı. Tiyindegi jırtılıp qalǵan jabıwın atqa terlik etip saladı. Qaytadan ertlep aladı. Torı atqa qarasań, zelel etken háttershiniń baytalınday bolıp turadı. Belinde bir potası bar edi, qayta-qayta tırıstırıp beline orap buwadı. Túrine qaraǵanda jolda turǵan baspaqshınıń ózi bolıp tura qaladı.
Endigi sózdi qırq jigitten esitińler: Qoblan qaldı keyninde, shıdamadı oyınǵa dónha-dón, basa bas, dep, keyninen bir yarım kún ótkende at oynatıp kiyatırǵan qusadı. Munı Qoblan kórip jigitlerin sınap, mártbeken, námártbeken dep bir sóz ayttı:

— Ashılǵan baǵda gúlim,
Sayrar shámende búlbilim,
Qashqan menen bizlerden,
Qutılarıń biymálim,
Zalım lyalyali-lyalyalli
Qashqan menen bizlerden,
Qutılarıń biygúman,
Zalım lyalyalli-lyalyalli,
Ashıq atı lalazar,
Sháhárime keldiń biyxabar,
Qashqan menen bizlerden,
Qutılarıń biygúman,
Turha, turǵıl bátshaǵar,
Qashpay turǵıl gelleǵar,
Sol waqları qırq jigit,
Arqadan shamal endi dep,
Aqır zaman boldı dep,
Qoblan qayda qaldı dep,
Tájjal qaydan keldi dep,
Bedewdiń jalın taradı,
Qırq jigit nege jaradı,
Art betine aylanıp,
Way-waylap qashıp baradı.
Atadan jalǵız márt Qoblan,
Turha-tur dep at saldı,
Batır mindi torı atqa,
Erler mindi ǵayratqa,
Írkilmeydi qırq jigit,
Way-waylap qashıp baradı,
Márttiń kewli qızıqtı,
Qızıqsa, isi buzıqtı,
Nayzanı qolǵa aladı,
Art quyrıǵın túymesin,
Er miynetim kúymesin,
Góshine nayza tiymesin,
Qırq jigittiń ústinen.
Birim-birim márt Qoblan,
Nayza sermep baradı.
Bir nayzası tiymeydi,
Bári birdey qırq jigit,
At astına quladı,
Qorıqqanınan qırq jigit,
Jıǵılıp bári qaladı,
Bildirmeydi jániwar,
Irǵıp ketti torı at,
Aqsuwdıń ol basına
Quwday sıńsıp qonadı
Shúkir qılıp allaǵa,
Sonda Qoblan turadı.

Endigi sózdi Qoblannan esitiń: Qoblan attan túsip, attıń erin aladı, burınǵı qáddinde atın qaytadan ertlep alıp kiyimlerin kiyip, qáddine kelip atınıń ústine minip, áste jortıp kiyatırıptı. Qırq jigit hám kóziniń astınan qarap atırıptı. Bárshemizge nayza tiyip jaradar bolıp qalǵanda kiyatqanın kórdiń be dep tońqıldasıp atırıptı. Qoblan nárse kórmegendey, hesh bilmegendey qırq jigitine qarap mınanı ayttı:

— Móhminler etedi alladan úmit,
Bizler júrmiz sizdi batır qostar dep,
Bársheńiz qalıpsız attıń astında,
Bul ne zulmat, bul ne qısıwmet, qırq jigit?!
Batırlıqtan bardı nayza dástimde,
Biz júremiz patshalardıń qastında,
Bul ne isdur yaranlarım qırq jigit,
Bársheńiz qalıpsız attıń astında,
Sawash bolmay attıń jalın taradım,
Batır bolıp ne bir kúnge jaradım,
Bársheńiz qalıpsız attıń astında,
Qırq jigitler ne tájjalǵa ushıradıq?

Sonda qırqı sóyledi:

— Atlar shappay bálent tawda rawana
Mádet bergey piri Sháhimardanı,
Jaradarmız aytatuǵın arzım bar,
Áste sóyle qara qıpshaq Qoblanlı.

Dushpanlardıń shıqsın shóllerde janı,
Aydap biz qaytpaymız Azıwdıń malın,
Qırq jigittiń aytatuǵın arzı sol,
Áste sóyle Samarqannıń arıslanı.

Bedew jalın sawash kúni órip ek,
Bárimiz de Rustem kibi bolıp ek,
Sol sháhárge at oynatıp barıp ek,
Barıp dárwazaǵa balta urıp ek,
Aldımız on, keynimiz bes qırıp ek,

Názer salıp dógerekke qaradıq,
Batır bolıp hár bir kúnge jaradıq,
Aldımız bes, keynimiz bes qırǵanda,
Lalallı dep bir tájjalǵa ushıradıq.

Sonda Qoblan seyleydi:

—Burınǵıdan qalǵan sóz,
Xannan qaytqan biylerdiń,
Biy nıshanı bolarlar,
Shikardan qaytqan jigittiń,
Bes nıshanı balalar
Jawǵa tiygen batırdıń,
Jaw nıshanı bolarlar.
Neshshe jerde jara bar,
Qırq jigitler siz maǵan,
Jaw shetinen ber xabar.

Anda qırq jigit sóyleydi:

— Atlar salmay óńirimnen,
San mıń láshker qol kelse,
Ótkermeymen teńimnen
Áste sóyle, Qoblanlı,
Bayaǵı quwǵan bátshıǵar,
Kelmesin áne keynińnen,
Barıp boldıq duwshaker,
Mádetti bergey biriwbar,
Áste sóyle, Qoblanlı,
Bayaǵı quwǵan tájjaldı,
Keledi degen qáwpim bar,
Bedewdiń jalın taraymız,
Ne bir kúnge jaraymız,
Azap-aqıret bergenge,
Qollar salıp bedenge,
Sıypalaymız, qaraymız,
Qarqara barda, dáwran joq,
Zar jılaymız quda dep,
Bedenime qol salıp,
Qarasam jaman jerimnen,
Basqa jerde jara joq.

Anda Qoblan sóyledi:
— Jawdı kórgen qırq jigit,
Tájjaldı kórgen qırq jigit,
Qırq jigitim, turıńlar,
Bársheń atqa minińler,
Qayda, kórgen jawıńa,
Sultanlar baslap júrinler!
Qırq jigiti turadı,
Aldın baslap júredi,
Qalaǵa jaqın kelgende,
Anaw kórgen sháhárim dep,
Tájjaldan qashqan jerim dep.
Shegnińnkirey beredi

Onda Qoblan sóyledi:

— Salmay basqa jarlıqtı,
Kim áyler peyli tarlıqtı,
Qorıqpay júriń qırq jigit,
Áwel quda qırıq jigit,
Sháhimárdan yar bolsa,
Kim qıladı zorlıqtı,
Hámirsiz tiken kirmeydi,
Ájelsiz beyde ólmeydi,
Táwekel etip allaǵa,
Sultanlar qorıqpay júr —deydi
Qalaǵa jaqın keledi,
Kózler taslap qaradı,
Kózler taslap qarasa,
Qalmaqlardıń sháháriniń,
Qırq gez munıń orı bar,
Qırq gez jańa qarǵalıq,
Astı betin qalanıń,
Gerbish penen soqtırǵan,
Jáne bes mıń labır bar.
Sırtınan polat jaqtırǵan,
Toqsan qabat kók temirden,
Qalmaq salǵan qala bar,
Dárwazası qoladan,
Aspan menen barabar,
Kimniń atı tulpardı,
Kimniń atı teksiz at,
Mınaw turǵan qalaǵa,
At aydasıp kóreyik,
Básiń bar ma qırq jigit?

Onda qırqı sóyleydi:

— Násilsiz attıń belgisi,
Súbási tar bolar ma,
Baqayı kelte bolar ma,
Moynı uzın bolar ma,
Tawda ozǵan peri atı,
Shólde ozǵan peri atı,
Qalaǵa jaqın kelgende,
Toqal baqqan torıshadan,
Keyin qalıp qoyar ma,
Ayda-ayda, Qoblanlı,
Shúw-shúwlese de júrmeydi,
Ursa qamshı bilmeydi,
Aspanǵa qarap esneydi,
Gúldir-gúldir kisneydi,
Sóylerine tili joq,
Oqıranıp bolıp eńreydi.
Mısal etip torısha at,
Qoblanǵa qarap ne deydi,
Ímla menen sóyleydi:
—«Bunnan basım burasań,
Ashıtıp qamshı urasań,
Hám atamsań, ákemseń,
Sabır áyle, márt Qoblan,
Sabır áyleseń, rahmet bar,
Biy sabırǵa nálet bar,
Aylımdı shesh, quwnayın,
Erimdi alshı, awnayın,
Júwenimdi alshı, aǵa jan,
Ara, juwsan shaynayın.
Mınaw turǵan sháhárge,
Bir táwekel eteyin.
Ótsem, ótip qalǵanım,
Óte almastay kún bolsa,
Sizler menen bizlerdi,
Qara jer tartqay qudayım.
At-basına kún tuwsa,
Suwlıǵı menen suw isher,
Er basına kún tuwsa,
Etigi menen suw kesher,
Jalǵız erge kún tuwsa,
Basınan ketpes dárdeser,
Jılay-jılay úni ósher,
Jekke shıqqan úyirińnen,
Basıńa kúnler tuwǵanda,
Qolıń ketpes búyrińnen», —
Dep at zibanı baylandı,
Ayılın sheshti, quwnadı,
Aldı erin, awnadı,
Júwenin aldı torısha attıń,
Aradan juwsan shaynadı,
Qaytadan erdi saladı,
Juptan ayıl shaladı,
Jaraqların márt Qoblan,
At ústine bánt qılıp,
At ústine minedi,
Shúw dep qamshı saladı.
Qırq jigiti Qoblannıń,
Tamashaǵa bir qarap,
Tamasha qılıp turadı.
Bir mártebede uradı,
Táwekel etpey jániwar,
Jaratqanǵa jıladı,
Jáne mártler urǵanda,
Rasuli dep turadı,
Úsh mártebe urǵanda,
Pirim Sháhimardan dep,
Sonda Qoblan jıladı.
Tórt mártebe urǵanda,
Ímamlar dep jıladı,
Bes mártebe urǵanda,
Shilterler dep ah urdı.
Altı ret urǵanda,
Jılqıshı ata pirim, dep,
Oqıranıp jıladı.
Seller bolıp kóz jası,
Qabıl bolıp tobası,
Tayar bolıp kelipti,
—Tarıǵa kórme balam,—dep
Qızır Ílyas babası.
At tanapqa qol saldı,
Qırq shilter ǵayıp erenler,
Qos qanattan kóterip,
Záńǵiden alla saladı,
Pirden mádet bolǵan soń,
Mártler mingen torısha at.
Burıla berip qarǵıdı,
Qayrıla berip ırǵıdı,
Atqan oqtay qańǵıdı,
At quyrıǵın túydirmey,
Márt eńbegin kúydirmey,
Tórt ayaǵın torısha at,
Qarǵalıqqa tiydirmey,
Ushıp barıp janıwar,
Qızıl qumnıń ústine,
Quwday sıńsıp qonadı,
Qırq jigittiń atları,
Haq dep bul da ırǵıdı,
Ya qalaǵa jete almay,
Ya keynine kete almay,
Sebil qalǵır qalanıń,
Qándegine qırq jigit,
Bári teńdey jıǵıldı,
Qırq jigiti Qoblannıń,
Bir másláhát qıladı:
— Birew atıp sala ma,
Ya labır taslap qıra ma,
Alla dep shawqım salayıq,
Qoblan júrse ne erde,
Tusında júrip qırq jigit,
— Mınaw ordı jaǵalap,
Biz de alla salayıq,—
Dep másláhát qıladı.
Zamana muqam dóndirdi.
Pıraǵı ottay sóndirdi,
Márt keldi degen xabarın,
Mınaw turǵan dushpanlar,
Álle qaydan alıptı.
Qalmaqlar jám bolıptı,
Appaq shatır, aq shatır,
Qalmaq degen tolıp atır,
Esabı joq qalmaqlar,
Qaladan gúwlep kiyatır,
Neshshe bir palwan kiyatır,
Qollarında ay baltası,
Ne bir palwan júripti,
Moynında temir alqası,
Ne bir palwan kiyatır.
Dońızdıń jaq terisinen,
Íslengen bar qalqası,
Ǵashır mingen neshshesi,
Atlı dushpan qırq mıńı,
Arqadan mingen qırq mıńı,
Esabı joq kóp dushpan,
Qaladan gúwlep keledi,
Atadan jalǵız márt Qoblan,
Túnde tiysem qalmaqqa,
Námárttiń isi bolar dep,
Óziń saqla suhban dep,
Pirim Sháhimardan dep,
Bir qudaǵa sıyınıp,
Sol sháshmeniń basına,
Batır Qoblan qonadı.

Bunnan keyin sol kúni miyman bolıp, azan menen turıp atın zárteń-záberteń ertlep aldı, «kóp qorqıtadı, tereń batıradı», — degen, janınan qorqıp, iymanın aytıp, qazaǵa ırazı, bálege sabır qılıp Qoblan otırdı.
Ashrıw dúpen atıldı, láshkerler Qoblannıń ústine qarap, qaladan shıǵıp shubırdı. At tozańınan shań shıqqan kúni kún tutılıp, qarańǵı zimistan boldı, Qoblan jatqan sháshmeniń sırtınan qalmaqlar alpıs qabat qursap turdı. Másláhát etti «Bul kelgen balanı uslap alayıq, Kóbikli patshaǵa bazarlıq qılayıq, tayaq urmay, jara salmay, balanı uslap alayıq», dep keńesti. Batırı aldında turıp, námárti qashpaǵa tayar bolıp, Qoblannıń ústine júris qıldı. Áne kóptiń aybatınan qorqıp, Qoblan bir sóz ayttı:

— At moynına taqqan tilladan tumar,
Bolmaǵayman dushpanlarǵa qorı-zar,
Jalǵız edim, mádet bergil, sıyındım,
Joqtan bizdi bar áylegen biriwbar.

Bársheni xalıq etip jaratqan alla,
Dushpanlarǵa qıla górme muptala,
Jalǵız edim quwat bergil, sıyındım,
Allanıń hábibiy rasulı alla.

Atıń Qızır Ílyas jáhánge belli,
Jalǵız ólsem payanı joq mánzili,
Jalǵız edim, men sıyındım sizlerge,
Mádet bergil bizge Íbrahim Qaliyli.

At súringen bálent tawda qıya tas,
Bizge dárkar boldı qaytpas qarındas,
Jalǵız edim, mádet bergil, sıyındım.
Shóllerdiń iyesi Qızır Ílyas.

Sergizdan etpey bizlerdi dushpan,
Bul dushpannan qutılarım kóp gúman,
Razı bol bizler deyin jalǵızǵa,
Jılap qalǵan eki birdey ata-anam.

Qalıp ediń bizge jılap intizar,
Tuwısqansań, sennen bóten kimim bar,
Endi qaytıp kórmekligim biygúman,
Razı bol tuwısqanım Qansulıw.

Jılap turdı móhmin eldiń balası,
Ráhim etip sonda qádir allası,
Sonsha jılap turǵan waqta Qoblan er,
Tayar boldı Qızır Ílyas babası.

Bunnan keyin batır er,
At quyrıǵın túyedi,
Badana kózdi kiyedi,
Dushpanlar kóp, márt jekke,
Jekke bası tánha ózi,
Bir qudaǵa sıyınıp,
Qalmaqlarǵa tiyedi,
Aldım biyik, artım jar,
Aylanbaqqa jerim tar,
Jıǵılar bolsam biriwbar,
On eki imam, tórt sháryar,
Xalqım bolǵay xabardar,
Ay jaǵınan keledi,
Aylanıp shawqım saladı,
Kún jaǵınan keledi,
Gúńirenip alla saladı,
Taqtı jayǵa giristi,
Alla ońǵarǵay bul isti,
Tar kósheniń ústinde,
Tarttı siltep qılıshtı,
Taymay saldı urıstı,
Boldı urıs maydanda,
Mártler mingen gúreńdi,
Tayınbay saldı súrendi.
Boldı urıs tamasha,
Astındaǵı torısha,
Batır kesken gellege,
Ara-tura súrindi.
Boldı urıs maydanda.
At moynına tumar taqtı,
Ústi-ústine dabıl qaqtı.
Qanlar degen sarlap aqtı,
Qaytpay batır qılısh shaptı
Dushpan degen qırǵın taptı.
Urıs boldı pesin waqta,
Boldı urıs maydanda.
Sıyınǵan piri edi,
Kúni menen urıs qıladı,
Túni menen márt Qoblan,
Ol maydanǵa qonadı,
Áne bilek, áne kúsh,
Áne ǵayrat, áne is,
Gáhi qalada, gá dalada,
Saldı mártler bir urıs.
Oń qolında jarqırap,
Íspihan semser bir qılısh,
Qońıraw yańlı shıldıradı,
Alla degen ol dawıs,
Qoblan qashıp, dushpan quwdı,
Dushpan qashsa, Qoblan quwdı,
Dushpanlarǵa kúnler tuwdı,
Dúyit-dúyitlesip at saldı,
Mısal aqır zaman boldı,
Qutılmaǵı gúman boldı,
Topalańnan jaman boldı,
Boldı urıs maydanda.
Men-men degen kóp boldı,
Qol kótergen sap boldı,
Kórgenlerge qáwip boldı,
Kórmegenge lap boldı.
Kórgen hayran qaladı,
Íshindegi irisin,
Awzı qanlı bórisin,
Úshten birinen kóbisin,
Qalmańtıń úlken tóresin,
Sarı tawdıń dalasın,
Qızıl qanǵa boyadı,
Boldı urıs maydanda,
Alla dep súren saladı.
Ordı aylanıp qırq jigit,
Bul da alla saladı,
Batır kesken gelleni,
Jekke-jarım dushpandı,
Bul da gelle qıladı.
Ot ǵana taslap uradı,
Jalǵız márttiń allası,
San mıń qolday boladı.
Ada bolmas dushpanlar,
Biri ólse, mıńı bar,
Qoblandı kelip qorshadı,
Gáhi qashıp, gá quwıp,
Belli súrgin saladı,
Aldın qırdım degende,
Artı gúwlep baradı,
Artın qırdım degende,
Aldı ǵawlap baradı.
Birewi ólse dushpannıń,
Onı tayar boladı,
Jeti kúnler tolǵanda
Tayma-tayma láshker dep,
Qalmaq basqı boladı.
Keyninen at saladı,
Jetken jerde qalmaqtı,
Gelle qılıp baradı.
Qashıp sonda qalmaqlar,
Patshası jatqan qalaǵa,
Qıyqıw salıp qamaldı,
Dushpanlar basqı bolǵanda,
Atadan jalǵız márt Qoblan,
Dárwazanıń aldında,
Aq nayzaǵa súyenip,
Ústi-bası qan bolıp,
— Jáne bar ma qalmaq?—dep,
-Qáne kelsin bular,—dep,
Dógerekke qaradı,
Jańa qolım qızıqtı,
Jańa tánim qızıptı,
Tezirek shıqqıl, qalmaq! dep,
Turdı Qoblan ayqurıp.

Batırdıń eti suwıdı, batırdıń qayǵısı kóp boldı, ol qayǵınıń mánisi—bayaǵı erip kelgen qırq jigitte hesh bir derek joq. Ólikpe-ólik qıdırdı, hesh bir xabar joq. Ordı aylanıp ta qıdırıp kiyatır, hesh biriniń nıshanı joq, dárwazanıń awzına kelip gúńgiranıń ústine minip dawısladı. Qırq jigitler hám bayaǵı ordan shıǵıp, ses berdi.
Anda Qoblan:—Mańlayıńız qara, netip júrsizler?—dedi.
Anda qırq jigitler: — Esirme, qıpshaq, — dedi. — Sen at shaptıń, bizler hám at shawıp edik, sen atıńdı ırǵıtqanda biz hám ırǵıtıp edik, sen búyerde júrgende, biz seniń arjaǵıńda júrip edik. Periniń atı shawqımshıl eser boladı eken. Qalaǵa ózin attı, qanat bayladı, ushtı. Seniń arjaǵıńa tústi. Kózi qapıldı. Quda urdı ma, qalanıń qándegine kelip turdı. Onıń menen de bos júrgenimiz joq, kimin urıp aldıq, kimin shanshıp aldıq, kimin tartıp aldıq. Qalanıń qándegin biz ólikke toltırdıq. Miynetti biz, ráhátti sen kórdiń.
Anda Qoblan ayttı:—Ǵamgún bolma qırq jigit, saqlap qoyǵan qalam bar. — dedi. Qırq jigit jatqan shúńgilge arqan saldı, quyıdan sheker tartqandayın, barı-joǵın shıǵarıp alıp atır. Qalmaqlar náhán munarǵa shıǵıp qarap turdı.
— Qoramsaqtıń qırq mıńı jer ústinen, qırq mıńı jer astınan kiyatır eken,—dep, qalmaqlar gúwlep jılap turıptı. Qırq jigitti atlarına mindirip, qılıshların qolına berip, áweli óli shaptırdı. Janı shala jansar jatqanlardı shaptırdı. Qırq jigittiń qolı qızıp, «Qayda Qoblan qalań, basla» dedi. Kóbikli jatqan qalaǵa aparıp jiberdi. Qoladan dúzetken qalaǵa balta urdı. Qoparılmay turdı. Qoblannıń hám qáhári kelip attan jerge túsip, dárwazasın qoparıp alıp, aspanǵa zıńǵıtıp jiberdi. Batırǵa sharapat, sıpayıǵa siyasat, alımǵa isharat, — degen qırq jigitine qarap Qoblannıń qoshemet aytıp turǵanı:

- Baǵdıń gúli jaynadı,
Munıńday dáwran qaydadı,
Óltirseń payda qırq jigit,
Ólseń sheyit boladı,
Hár qaysıńızǵa aydın,
Segiz bulaq keledi.
Anda turıp qırq jigit,
Marapatqa shıdamay,
— Alla-alla, alla!—dep,—
Ísmi bolǵay alla,—dep,
Qırq jigit sonda at saldı,
Ísimdi óziń ońla dep,
Tórti tiydi bir jaqtan,
Besi tiydi bir jaqtan,
Onı tiydi hár jaqtan,
Qaytpa batır, qaytpa dep,
Qoblan atlı bul batır,
Saza jiberdi qubla betten,
Tayınbaydı qırq jigit,
Belli urıs qıladı,
Xannıń alǵan azadası,
Kún kórmegen shahzadası,
Jer baspaǵan begzadası,
Tar kemedey qıltıldap,
Gewishleri sıltıldap,
Latmanat dep zar jılap,
Kóshe menen qashıp baradı.
Qızıl tuwın qıyrattı,
Jasıl tuwın jaynattı,
Ortada bedew oynattı,
San mıń quldan awla boldı,
Qırq jigittiń aybatı,
Tayınbay urıs qılıptı,
Mına móhmin zúriyatı.
Bóri tiygen qoy kibi,
Bir shetinen sulattı,
Bul ne degen tájjal dep,
Sonda qalmaq jılaptı,
Qırq jigit qıyal oylaydı,
Qayda eken patshası,
Bul qalanıń oljası,
Art betine qırq jigit,
Názer taslap qaraptı.
Keregesi gertpe altın,
Uwıǵı bar sap gúmis.
Shańıraǵı dándannan,
Hár úzigin ordanıń,
Aqpolattan japtırǵan.
Tuwırlıǵın ordanıń,
Aq temirden tuttırǵan,
Úsh toqsan baslı boz orda,
Baydaqlanıp kóringen.
— Mında eken patshası,
Qalmaqlardıń dúnyası,—dep,
At saladı qırq jigit,
At oynatıp baradı.
Barıp qorshap aladı.
Aq nayzanıń ushı menen,
Aq úzikti kóterip,
Mınaw úyge qaradı.
Úyge úńilip qarasa,
Jaw-jaraǵı saylanǵan,
Tabrizdiń tasına,
Ala atı baylanǵan,
Altmısh batman amuwdı,
Seksen batman shúy temir,
Toqsan batman som temir,
Altmısh batman gerdandı,
Ol basına dastanǵan,
Úydiń ishi keń bolǵan,
Kerege menen teń bolǵan,
Kóp arqardıń terisi,
Lipası menen teń bolǵan.
Úlkenligin munnan bil,
Jeńiniń ushı keń bolǵan.
Atası eken zańǵardıń,
Murtı uzın Buwraxan,
Buwraxannıń perzenti,
Azıwlıday eneǵar,
Kóbiklidey bátshaǵar,
Tostaǵanday tolı kóz,
Awdarılıp qaradı.
Kózin ashqan waqıtta,
Bult kóshkendey boladı,
Sekirip jaydan turadı,
Ala atına minedi,
Íynine silkip saladı,
Amuwın qolǵa aladı,
Qırq jigitke sóyledi:
— Ǵáripler, boldım biyqarar,
Bizlerge boldıń duwshaker,
Art betinde ullı sháhár.
Sol sháhárdi berip em,
Bul qalamda, qánekey,
Neńiz bar edi, eneǵar,
Tura-turıń, bátshaǵar,
Mingen bedew jelip em,
Art betimde ullı sháhárim.
Sol sháhárimdi berip em,
Miyman dep sıylap júrip em,
Turha-turǵıl zańǵar!—dep,
Keynine at saladı.
Onda turıp qırq jigit,
—Arqadan samal endi,—dep,-
Aqır zaman kúndi, — dep,-
Qoblan qayda qaldı,—dep,-
Bizge tayar boldı,—dep,
Írkilmeydi qırq jigit,
Way-waylap qashıp baradı.
Keyninen dáwler qalmadı,
Anda Qoblan sóyledi:
— Hámirsiz tiken kirmeydi,
Ájelsiz bende ólmeydi,
Táwekel alla eteyik,
Qorıqpa sultan tur!—deydi.—
Alladan áylegen úmit:
Qorıqpay turıń qırq jigit!—
Tıńlamadı qırq jigit,
Onda Qoblan nalıdı,—
Atadan jaratsań beslerdi jarat,
Yalǵızdı jaratpa, taslardı jarat,
Atası altaw tuwǵanıń,
Atı jolda qalar ma,
Tóreni qoldan berer me,
Qırq jigittiń ishinde,
Emsheklesim ǵamxorım,
Tuwısqanım bar bolsa,
Bizler kibi jalǵız er,
Ortada bozlap qalar ma,
Burınǵıdan qalǵan sóz,
Íyt ebeyden qorqadı,
Ebey iytten qorqadı,
Qalmaq úygen sarkopqa,
Torı tayın tartadı.
Sekirip mindi torı atqa,
Mártler mindn ǵayratqa,
Kóbikli menen márt Qoblan,
Eki birdey sol palwan,
Azıwdıń awır sháhárinde,
Qarsılasıp baradı.

Ol waqıttıń bahadırları áweli jol bolsın sorasıp, sonnan soń ǵayrat qılısar edi. Jası ullı Kóbikli, Qoblan balaǵa qarap bir sóz ayttı:

Márt Koblandı kóredi,
Ǵarqıldap kep kúledi,
Kúle sóyley beredi:
— Ashılǵan baǵdıń gúliseń,
Qay shámenniń búlbiliseń,
Qaysı baydıń ulısań,
Qay táńirdiń qulısań?
Atıńdı ayt ta náslińdi ayt,
Kimniń ulı bolasań,
Atıń kimler bolarsań?
Anda Qoblan sóyleydi:
—Ashıq otı lalazar,
Alladan basqa kimim bar,
At sorasıp biz benen,
Jol sorasıp biz benen,
Qızlar berip, qız alǵan
Qudambediń eneǵar?!
Ashılǵan baǵdıń gúlimen,
Men shámenniń búlbilimen,
Nurdıń qara tawında,
Qozı gúzar, qoy gúzar,
Jılan ótken tawında,
Shaqan ulı Aqshaxan,
Aqshaxannıń xalqında,
Saqalı buwrıl bolǵanda;
Úni tarǵıl bolǵanda,
Áwliye qoymay tilegen,
Masayıq qoymay túnegen,
Qorasanǵa qoy aytıp,
Áwliyege at aytıp,
Túyedey shókken kók tasqa,
Quwsırıqqa túnegen,
Túnegenge haq bergen,
Qıdırbayday baylardıń,
Bir jaratqan alladan,
Tilep alǵan ulıman,
Sizler kibi dushpannan,
Ájelim jetse ólmekpen,
Din qılıshın qalmaqqa,
Qalmaqtı dinge salmaqqa,
At oynatıp kelgenmen.
Meniń atım sorasań,
Sendey kibi dushpanǵa,
Tájjal Qoblan bolarman!
Anda turıp Kóbikli,
Mıyıǵın tartıp kúledi,
Qoblanǵa taǵı sóyleydi:
—Sadaǵań seniń keteyin,
Qalmaq qurısın, neteyin,
Háwes asım, boz qozım,
Noǵaylı eldiń miywası,
Saw-salamat barmısań,
Bir kóregim eteyin,
Mingen bedew jelip em,
Men barayın degende,
Astraxan atlı teńizden,
Men óte almay júrip em,
Ájel aydap keldiń be,
Miynet aydap keldiń be?!—
Altmısh batman amuwdı,
Kóterip qolǵa aladı,
Íyinine silkip saladı.
Óler jeriń usı dep,
Tas tóbeńniń tusı dep,
Kók jelkeńniń ústi dep,
Hawalattı amuwdı,
Batır qalqan tutadı,
—Áweli quda, Kámbil pir,
Pirim, — dedi, — jıladı.
Amuw kelip shıq etti,
At basınday som jurek,
Sarayında tuwladı.
Amuwdı julıp qolǵa aldı,
Tartıp alıp jerge urdı.
Dáwge qarap umtıldı:
—Atańa nálet, qul! — dedi,
Sen de dinge en — dedi, —
Tanıdıń ba sen — dedi, —
Tanıtayın men — dedi.
Alańǵasar álip dáwdi,
Bóke dáwdey batırdı,
Jer menen jeksen etkenmen.
Mingenmen attıń beline,
Alla deyip at shapsam,
Kim shıdaydı demime,
Tez musırman bol! — dedi, —
Íyman keltir qızıl bas,
Men — mendurman, mendurman,
Menmenlikke bel qoyǵan,
Bálki qara erdurman,
Ózim degen adamǵa,
Túwesilmes kándurman,
Dostıń otın sóndirmeymen,
Dushpan otın jandırmayman,
Menmenlik etseń, ońdırmayman,
Menmenlik etken dushpannıń,
Tóbesine qoyılǵan,
Toqsan batman shúy temir,
Shoyın amuw mendurman,
Tanıtayın men, — dedi, —
Qandarıń Qoblan men, —dedi
Anda turıp Kóbikli,
Qandarıń degen waqıtta,
Ǵarqıldap taǵı kúledi,
Kúle turıp sóyledi:
—At súrinbes tas, — dedi,—
Aǵızdıń kózden jas, —dedi,—
Jańaǵı aytqan sóziń bar,
Jánnet degen sóziń bar,
Atańa nálet qıpshaqlı,
Mushtayında bulardıń,
Aytqan sózi salmaqlı,
Alayın seniń janıńdı,
Ísheyin suwday qanıńdı,
Qudaparaz sen ediń,
Kim aytar eken iymanıńdı:
Anda Qoblan sóyledi:
—Atańa nálet, qul, — dedi,-
Ladan bolsań sen, — dedi, —
Qas batırdıń belgisi,
Kelgenniń jolın sorasa,
Gezek penen alısar,
Kúshi jetse, óltirer,
Miynet bolsa, kóndirer,
Sendey mártke miyasar,
Kelgende tayaq urmaqlıq,
Ot basında otırıp,
Urısqan ol qatınnıń,
Ísi emes pe, gelleǵar,
Erdiń isin qıl, — dedi, —
Ladan boldıń, sen, — dedi,
At ústinen keledi,
Mınaw turǵan Kóbikli,
Atadan jalǵız Qoblanǵa,
Búrkittey pánje saladı,
Qoblan aldı jaǵadan,
Dáwler tuttı jaǵadan,
Azıwdıń awır sháhárinde,
Esabı joq kóp qalmaq,
Tamashaǵa qaradı.
Alısadı ortada,
Eki birdey sol palwan.
Ińıranıp gúres saladı,
Kóbikli menen márt Qoblan,
Tekedeyin tiresti,
Ayǵırdayın shaynastı,
Qoraz kibi julıstı,
Qoshqar kibi dúgisti,
Tınbay eki palwanlar,
Bir yarım kún alıstı,
Muradı hasıl bolmadı,
Qalmaq hayran qalıptı.
Alla degen sestine,
Kelgen eken Kóbikli,
Qoblanlınıń qasına,
Hayran qaldı qalmaqlar.
Eki márttiń isine.
Eki birdey qanazat,
Shıdamadı, dediler,
Kóbikli menen márt Qoblan,
Eki dáwdiń kúshinen,
Dizeden qumǵa kiredi.
Attan jerge túsedi,
Qoblan alıp jaǵadan,
Dáwler alıp jaǵadan,
Anda turıp Kóbikli,
Ińıranıp janbas uradı,
Qozǵalmaydı Qoblanlı.
Qoblan janbas saladı,
Túrli hámel qılmaqlıq,
Burınǵı bir jol bolıp,
Palwanlardan qaladı,
Jıǵısa almay turadı,
Eki yarım kún bolǵanda,
Dáwdiń qolı qızıqtı,
Qızıqsa isi buzıqtı,
Nar buwraday ıńıranıp,
Jarılǵan muzday gúńirenip
Moynınan ashırım aladı.
Sırttan janbas uradı,
Qara talday qayısıp,
Baqayı hám mayısıp,
Bası jerge tiygende,
Jıǵılar jerin gózledi,
Zordan ózin aladı.
Atadan jalǵız Qoblandı,
Baspalatıp baradı,
Jup jaǵadan aladı,
Íshten shalmaq boladı,
Qara talday qayısıp,
Baqayı da mayısıp,
Bası jerge tiygende,
Zordan ózin aladı.
Atadan jalǵız balanı,
Baspalatıp baradı,
Belinen taraq alǵanda,
Dáwler zorlıq qılǵanda,
Atadan jalǵız márt Qoblan,
Kámbil pir dep jıladı,
Babam Qızır Ílyas dep
Bala turdı shırıldap,
Seller boldı kóz jası
Qabıl eken tobası,
Házir bolıp kelipti
Qızır Ílyas babası.
—Tarıǵa kórme Sultan, dep, —
Jalǵız balam Qoblan, dep, —
—Keldiń be janım pirim,- dep,
Sonda Qoblan jıladı,
Atańa nálet mına dáw,
Kelgen pirdi kóredi.
Pirge qarap sóyledi!

— Bir gúl edim, ashılmadım daǵı sol,
Móhminlerge shubha deydi durıs jol,
Sebep nege musılmanǵa burasań,
Pirler bolsań, ekkimizge birdey bol.

Kimselerdiń shólde bolar payanı,
Dárwish bolǵan báne bilmes dunyanı,
Sebep nedur musılmanǵa burasań,
Íyman alıp bermes sizge musılman.

Qurıqtan jińishke dalday moynıma,
Kim shıdaydı mendey dáwdiń oynına,
Sebep nedur musılmanǵa burasań,
Alalıq áyleme zalım diywana.
Alalıq áyleseń zalım diywana,
Sendey pirdiń sálleń túser moynıńa.

Alıstan kóringen tawdıń pási emes,
Adam qarap qılǵan márttiń isi emes,
Pirler bolsań ekkimizge teńdey bol,
Ara turmaq sendey pirdiń isi emes,

Qızır Ílyas babası,
Kózinen ǵayıp boladı,
Ekewine teń turadı.
Sháhimardan babası,
Móhminlikke buradı,
Ekkisi shar boladı,
Sháhimardan babası,
Gúrkiregen dáwlerdiń,
Ol ústine saladı.
Qolına qanjar aldırmay, -
Haq dep qanjar urdırmay,
Astında jatqan Kóbikli,
Atadan jalǵız Qoblannıń,
Belinen taraq aladı.
Ash buwraday ıńıranıp,
Dáwler qısa qaladı,
Dáwdiń qısqan bilegi,
Ískenjedey boladı,
Bawırı ottay kúyedi,
Al murnınan qızıl qan,
Qara jerge siyedi,
Ánardıń ǵana suwınday,
Qara tastıń ústine,
Shırpıldap barıp tiyedi,
Márttiń mingen torı atı,
Kápir dáwdiń ala atı,
Sonıń menen torısha at,
Shaynasıp olar turadı,
Doslıǵın haywan biledi,
Dáwdiń mingen ala atın
Shaynawı menen óltirdi,
Jan-jaǵına qaradı,
Kóre almadı Qoblandı,
-Ayrıldım ba Qoblannan!—
Dep janıwar jıladı.
Ortaǵa ózin uradı,
Kózler taslap qaradı,
Aqsha júzi albırap.
Tulımshaǵı salbırap,
Dáw qolında kórindi,
Qoblan atlı jalǵızdıń,
Eki kózi jawdırap,
Haslı haywan demeseń,
Qasına keldi zar áylep,
Aǵasın jeti aylandı,
Hawaǵa qarap esnedi,
Gúldir gúldir kisnedi,
Oǵan qalmaq túspeydi,
Jazdırıw ushın Qoblandı,
Dım bilmegen qalmaqtıń,
On barmaǵın janıwar,
Ǵashır-ǵashır tisleydi.
Tasqa tiygen temirdey,
Azıwı qayta beredi.
Atańa nálet Kóbikli,
Atadan jalǵız Qoblandı,
Qattı qısa beredi.
Qorasannıń kúshi bar,
Ol polattıń ushı bar,
Jazdırǵayman Qoblandı,
Qos sáddelep janıwar,
Tóbesine tebedi.
Tasqa tiygen temirdey,
Doynaǵı qayta beredi,
Din bilmegen kápir dáw,
Atadan jalǵız Qoblandı,
Qattı qısa beredi.
Jazdırmasın biledi,
Aǵasın jeti aylanıp,
Sizler ólseń, biz ırza,
Bizler ólsek, sen ırza,
Irza bolıń, Qoblan, dep,
Qoltıǵına bas qoyıp,
Oqıranıp bozladı.

Bunnan keyin Qoblan taqatı bolmay, torı attıń jılap jatqanına bir sóz ayttı:

—Dáwdiń dásti boldı meniń payanım,
Qurbanlıq áyleyin bir shiyrin janım,
Ne sebepten oqıranıp sóyleyseń,
Tiliń bolsa, sóyleseńe haywanım.

Buzılmaǵay meniń endi muratım,
Dushpannan qaytpaǵan kúshli ǵayratım,
Ne sebepten oqıranıp sóyleyseń,
Tiliń bolsa, sóyleseńe torı atım.

At shomılǵan bul maydanda qiya ter,
Dártim boldı sende jılap bes beter,
Tiliń bolsa, sóyley bergil janıwar,
Ya jabırayıl sol haywanǵa ziban ber.

At salmaǵan bálent tawdıń gúli joq,
Haywan attıń bul basında qayǵı kóp,
Jılay berdi oqıranıp torısha at,
Janıwardıń sóylerine tili joq.

Sawash kúni bedew jalın taradı,
Haslı haywan ne bir kúnge jaradı,
Qırq jigitten bir kómekshi bar ma dep,
Jan-jaǵına názer taslap qaradı.

Qalmaq shıqqan aq jasıldan tuw alıp,
Qalmaqlardıń úlken tuwı qozǵalıp,
Qırq jigit maydanǵa qashıp jónepti,
Tórti bir jerden, besi bir jerden at salıp.

Aǵa derge jalǵız qostar joǵınan,
Jatır Qoblan dáw qolında tawlanıp.

Kómekshi joǵın at bildi,
Dáwler ushın jaratqan,
Bulıńǵırdıń tawını,
Úmmet ushın jaratqan,
Seydimxannıń ulı edi.
Qoblannıń qayın aǵası,
Qurtqanıń jalǵız aǵası,
Batır tuwǵan Qaraman.
Qaramanday arıslan,
Búyerden onıń sháhári,
Bir yarım aylıq jol edi,
Úsh kún jolǵa máskan áylep,
Ketpege qıldı ıqtıxat,
Qurtqa baqqan torısha at.

Bunnan keyin, Qoblan qarasa, attıń keteyin dep turǵanın kórip, qırq jigitlerge bir juwap ayttı:

— Móhminmen, alladan áyledim úmit.
Bendem degey xalıq áylegen qúdiret,
Qostarsız jalǵızban, aytar arzım bar,
Arzımdı esit jan joldasım qırq jigit,

Ol« meniń ústimde edi aybatım,
Ízlep keler joqtı ulım, zúriyatım,
Saǵan aytar násiyhatım qırq jigit,
Jibermegil, uslań haywan torı atım.

Ayralıqtıń jábiri jaman ótpesin,
Bizdey bolıp hesh kim miynet shekpesin,
Jibermeń, uslańlar haywan tóresin,
Haywan jılap eli-xalıqqa ketpesin.

Saqalı buwrıl bolǵanda,
Úni tarǵıl bolǵanda,
Atam edi Qıdırbay,
Basına qayǵı salmasın,
Enem edi Bozkempir,
Ol da wayran bolmasın.
Qarındasım Qansulıw,
Bawrına otlar salmasın,
Alǵan yarım Qurtqa jan,
Júzine jara salmasın,
Qara shashın jaymasın.
Dushpanım kórsin, quwansın,
Dostım kórsin, jılasın,
Ólgenimdi xalıq bilsin,
Tilegiń bolsın qırq jigit,
Bóktergige baylańlar,
Aq girewke sawıtım
Er basına bánt qılıń,
Íspixan semser qılıshım,
Xosh tıńlańlar jigitler,
Tıńlamadı qırq jigit,
Bermedi sawal bir jigit,
Qırq jigitten márt Qoblan,
Qayran joǵın biledi.
Aǵasın haqqa tapsırıp,
Óz quyrıǵın ózine,
Qamshı qılıp torısha at,
Kiyiktey moynın buradı,
Janına qısım qıladı.
Qaramannıń xalqına,
Sáhár waqta jónedi,
Qanatqa párman qıladı,
Gáhi tawda, gá shólde,
Torı at oynap baradı,
Úshte mezgil júredi,
Jete almay baradı,
Jay tasınday jaynadı,
Suwlıǵın ǵarsh-ǵarsh shaynadı
Aq kiyik penen shabısıp,
Sonday jábir qıladı.
Beshte mezgil tolǵanda,
Ullı tawǵa minedi,
Názer kózin saladı,
Shapqan bedew súringen,
Úsh júz orda jigitler,
Endi qatar tigilgen,
Berregirekte qos orda,
Buzılıńqı sol orda,
Baydaqlanıp kóringen,
Haywan qıyal oyladı,
Karawsınnan qayǵım kóp,
Qayǵılı basım neteyin,
Kimniń úyi bolsa da,
Bir maydan toqtap irkilip,
Demimimdi alıp keteyin,
Qaramanday arıslannıń,
Jolın sorap óteyin.
Shawıp bardı jániwar,
Aq ordanıń aldında,
Barıp ol toqtap turadı,
Bosaǵaǵa bas qoyıp,
Oqıranıp jıladı.

Bul orda Qaraman arıslannıń ordası edi. Qaraman arıslan pesin oqıp otır edi.
Gúńirengen hawazdı esitip, maydanǵa juwırıp shıqtı. Torı attı kórdi. Ayaǵı jerge múnasip emes eken dep astına bir óre tekeymet tasladı. Tert ayaǵın kókke dolandırıp at jattı.
Neshshe saat aradan ótti. Qáddine kelip, Qaramannıń ayaǵına bas urıp, «aǵam dáw qolında qaldı» dep, oqıranıp, jılay beredi. Haywannıń zibanına kim túsinsin, Qaramannıń shiyrin janına ot tústi, Qaramanday arıslannıń eki jananı bar edi.

Onı shaqırıp aladı:
— Haw janana janana,
Qaramanday arıslannıń,
Qurıdı halı-dármanı,
Bul ketkennen ket,—dedi.
Joldı máskan et,—dedi,—
Qıdırdı jeti kórgen,
Toqsan jasına kelgen,
Bilse biler xan enem,
Kóklen kempir jan enem,
Xan eneme bar,—dedi,—
Kóklen kempir anamdı,
Jananlar, alıp kel,—dedi.

Ol waqıttıń kelinleri atasın baba der edi, enesin mama der edi. Kempirdiń jatqan úyine barıp, altın esigin túrip, gúmisten bosaǵasına toǵız mártebe bas iyip, sálem berip, keyin basıp, ádep-ikram menen turdı.
Tórde jatqan anası, Kóklen kempir maması, kelinlerin kórip bir sóz ayttı:

—Mádetti bergeyler xalıq etken allam,
Senler kelip qurılǵandı zimistan,
Sebil qalǵan bosaǵamdı basıpsań,
Ne arzıń bar, xızmetiń ne, kelin jan?

Shashıń tallap on tórtińde óriler,
Samarqanda bar, alıs jerden kóriner,
Sebil qalǵan bosaǵamdı basıpsań,
Ne arzıń bar, xızmetiń ne, kelinler?

Shóldi mákan qılıp jáne júrgenler,
Sózdi aytar anıǵınan bilgenler,
Sebil qalǵan bosaǵamdı basıpsań,
Ne arzıń bar, xızmetiń ne kelin jan?

Onnan keyin kempirge kelini bir juwap ayttı:

—Talan bolǵan bul dúnyamda dúnya-mal,
Sergizdan etpegey bizlerdi jabbar,
Mendey kelin aytatuǵın arzı bar,
Gúnalarım keshire gór, mama jan.

Bekkem bolǵay endi salǵan qalamız,
Qarap bolmaǵaylar biziń panamız,
Qulaǵıń sal, tıńla aytqan sózimdi,
Gúnalarım keshire gór, mama jan.

Sizlerge áyleymen kelip ıqtıhat,
Jalǵızıńa bergey siziń kúsh-quwat,
Kelmeyik dep áylep edik bir qıyal,
Perzentińe bozlap keldi bir torı at.
Kelgen attıń tobıǵınıń meńi bar,
Kelmeyik dep áylep edik bir qıyal,
Tanımaydı kelgen attı Qaraman,
Adam sútin emgen máger janıwar.
Kelip sonı kórsin, dedi, jiberdi,
Sizdi ana kelsin, dedi, jiberdi.

Anda kempir ne dedi:
— Kóre almayman bálent tawdıń tóbesin,
Mamańnıń ketirdi aqılı-esin,
Abıray barda bar kete ber, kelinler,
Baǵıp edim qaysı baydıń biyesin.

Anda kelini sóyledi:

— Shashıń tallap on tórtińnen órmeseń,
Qullıq ettik endi ana sóyleseń,
Tanımaymız kelgen att, mama jan,
Kelgen attı ózin barıp kórmeseń,
Endigisin ana óziń bileseń.

Anda kempir sóyledi:

— Ayralıqtıń jábiri jaman ótti me,
Ǵarrılıǵıń joq miynetke shattı ma,
Tanımayın kelgen attı kelinler,
Úsh perzentim, shıqqır kóziń shıqtı ma?
Ashılmayın taza gúliń solmasın,
Hár demińdi haqtıń ózi ońlasın,
Tanımayın kelgen attı kelinler,
Kelgen ol at Qurtqam atı bolmasın.
Hám haywanı, hám zúriyatı bolmasın.

Úsh jıl boldı kelinler,
Qoblan atqa mingeli,
Bir jarım jıl bolıptı,
Narday kúshke tolǵalı,

Jalǵız balam jas jetpegen jas edi,
Jas ta bolsa az ǵana elge bas edi,
Jas kúninde Azıwlıǵa buyırdı,
Sorlı balam Aqshaxan menen qas edi.

Bir yarım ay tolıptı,
Azıwlıǵa kelgeli,
Jigirma kún bolıptı,
Dushpanǵa sawda salǵalı,
Jeti kúnler bolıptı,
Bir bálege duwshar bolǵalı,
Úsh kún tamam bolıptı,
Márt Qoblannıń ólgeni,
Bir yarım kún bolıptı,
Mamańnıń usı kórgeni.

Ólgen bolsa Qoblannıń,
Alsın deydi súyegin,
Tiri bolsa erlerge,
Bersin deydi kómegin,
Qurtqa baqqan torı atı,
Hám aǵamdı, hám dayım,
Ayaǵaydaǵı qudayım,
Kómekshi tilep kelipti,
Belimde mádet qalmadı,
Dizemde quwat qalmadı,
Sol islerdi kórgeli,
Haw kelinler, kelinler,
Záwre ańlı kelinler,
Mamańnıń janı qurbanlıq,
Qoltıqlap súyep júrińler.

Kelinler mamanı qoltıqlap kóterip, Qaraman otırǵan boz ordaǵa apardı. Torısha at qıyal etti. Qaramandı taslap, Qóklen kempir mamasınıń dizesine basın qoydı. «Aǵam dáwde qaldı», dep oqıranıp jılay berdi.
Kempir qıyal etti, tórimnen górim juwıq bolıp otırǵanda, gápim jalǵan bolmasın dep, attıń sawrısına urdı, ırǵıp jayınan turdı. Moynındaǵı tumardı julıp aldı. Xatın oqıp qarasa, onda qıpshaqtıń zatı bar, Qoblan menen ol Qurtqanıń atı bar, kempirden ketip ıqtıyar, Qaramanǵa qarap aytqanı:

— Men jılayman óz halıma zar-zar,
Jalǵızıma mádet bergey biriwbar,
Mendey kábań bas panańnan aylansın,
Abıray barda atlan tezirek, Qaraman.

Mingen bedew daǵıstanda jelipti,
Janǵan shamıń samal úrip sónipti,
Abıray barda tezirek atlan Qaraman,
Íniń Qoblan Azıwlıǵa barıptı.

Kóbiklidey dáwlerden,
Barǵannan soń ólipti,
Ya bolmasa, shıraǵım,
Dáwden qısıwmet kóripti,
Ólgen bolsa Qoblannıń,
Alsın dáwden súyegin,
Tiri bolsa erlerge,
Bersin deydi kómegin.
Qurtqanıń baqqan torı atı,
Hám aǵamdı, hám dayım,
Ayaǵaydaǵı qudayım,
Kómekshi tilep kelipti.
Abıray barda jalǵızım,
Atlanıń dep eńirepti.
Qaraman sonda sóyleydi:

— Ómirim ótti bul dúnyada biyárman,
Mádetti bergen dep jaratqan suhban,
Ólgende de men Qoblanǵa barmayman,
Qoblan qurısın, ayta kórme, ene jan.
Aspannan tanabı, jerden tirewi,
Ólgende kim bolar elden sorawı,
Ólgende de men Qoblanǵa barmayman,
Sawash kúni bedew jalın taratpay,
Dostıńdı kúldirip, dushpan jılatpay.
Bizler kettik Bulınǵırdıń tawına,
Alıp ketken qanalasım Qurtqanı,
Biz kelgenshe qırq kúnlerge qaratpay.

Onda kempir sóyledi:

— Kúyew bop kelgen bul elge,
Qádesin berdi jeńgeńe,
Sizler balam bolǵanda,
Jan ishinde shiyrinim,
Janımdı alǵan ráwshanım,
Perzentim sennen kembedi,
Ol kelgeni, shıraǵım,
Márt kelgeni emes pe,
Atlan, qáne, bul jerden,
Júwermek!—dep eńiredi,—
Atlanbasań, qaraǵım,
Razı emespen, shıraǵım,
Bul qılǵan seniń isine,
Toǵız ayda, toǵız kún,
Ol kótergen kúshime.
Muzlı besik tayanıp,
Sáhár turıp oyanıp,
Álliwlegen sesime,
Sestim túwe, shıraǵım,
Razı emespen Qaraman,
Qızıl qannan ayırıp,
Sizge bergen sútime,
Bir qudanıń aldında,
Dawageriń bolarman.

Ol sóz aytılıp bolǵannan keyin Qaraman ayttı «Qoblanǵa barmas edim, sútińdi ayttıń, sharam joq. Ana, pátiyańdı ber!» —dedi. Anası pátiyasın berdi. Qaraman arıslannıń Bulıt at, Saǵım at degen eki atı, bolatuǵın edi. Ekewi hám tulpar edi. Qanatlı qustan qalmaytuǵın edi. Bulıt atın minip, Saǵım atın jetekke aldı.

Kózgeneńnen torı attıń,
Erge basın qańtarıp,
At basshı qıp jiberdi,
Kózgeneńnen torısha at,
Kóklen kempir mamasın,
Aylanıp biraz waq turadı.

Kóklen kempir torı atqa mınanı ayttı:

— Shap, torı at, qızıl gúldey jaynaǵıl,
Tas qaǵıp sógilmey bedew doynaǵıń,
Jalǵızdı xızmetker ettim ózińe,
Bar, kete ber, aqılıńnan, shıraǵım.

Sizler kelip bizge boldı zimistan,
Hámde jılap keldiń bizge alıstan,
Jalǵızdı xızmetker ettim keynińe.
Ólsem ırza bolsın jalǵız Qurtqa jan.

Lalı marjan bul maydanda sádepti,
Jalǵızıma bersin alla mádetti,
Kóp jılasam at jolına kes bolar,
Bar, kete ber, saǵan berdim juwaptı.

Mamadan juwap aladı,
Torı at basshı boladı,
Qaraman erip keynine,
Atlar oynap baradı.
Eki mezgil tolǵanda,
Adasıp sultan keter dep,
Qaramanday sultannıń,
Aldın tosıp turadı.
Jetkermeydi Bulıt atqa,
Márttiń mingen torı atı,
Taw ústinen júredi,
Otlaydı eken torısha at,
Tawǵa shıqqan selewdi.
Gáhi ushıp, gáhi qonadı,
Haywan qıyal qıladı,
Aǵam barar keynimnen,
Barıp xabar alayın,
Qoblannıń qalǵan jerinen,
Biz barǵansha Qoblandı,
Salamat qılǵay qudayım.
Qaramanday sultannan,
Alıp tulpar juwaptı,
Qaramanǵa qaramay,
Torı at jáne jol tarttı.
Ákem dedi jıladı,
Azıwdıń awır sháhárine,
Atlar jaqın baradı.
Bul qalaǵa keledi,
Kózler taslap qaradı,
Márt Qoblandı kóredi,
Tiriligin biledi,
Tiriligin kórgen soń,
Oqıranıp turadı.

Bul at kelgennen keyin, Qoblan qarasa, torı attı kórdi. Bir sháhárge barıp kelgenligin bilip «Qaramannıń diydarın kórsetpey, janımdı alǵay, jabbar» dep, bul sózdi aytıp jılay berdi.
Qaramannıń Bulıt atı, Saǵım atı qalaǵa jaqın keldi. Bir maydannan Qoblannıń tárepine oń kelip turdı.
Qoblandı kórdi. «Duwrı barsam, qolımdı salsam, sálemimdi bersem, meniń sálemimdi almasa, ullı dep, sálem bermese, ólimnen jaman dárt bolar. Batırǵa marapat, sıpayıǵa siyasat, alımǵa isharat, áwel harmasın aytıp, sawǵa tilep kóreyin» dep, Qoblanǵa qarap bir sóz ayttı:

— Astımda oynar álwanım,
Yar bolǵay Sháhimardanım,
Kóbikli dáwdi jıǵıpsań,
Harma harma, Qoblanım.
Dáwlerdi jıqqan palwanım,
Basımda qayǵı-qúdiretim,
Bergen istanat qúdiretim,
Dushpanǵa zorlıq qılıpsań,
Hám inimseń, hám perzentim,
Perzentim, harma-harma.
Bedew mindi ullı tawǵa,
Shúkir ettim gelleń barǵa,
Dushpanǵa zorlıq qılıpsań,
Qoblan jan, sawǵa-sawǵa.
Márt Qoblan onda sóyledi:
— Haq jaratqandur ilayım,
Ashpadı alla talayım,
Qaraman atlı sultanǵa,
Kórsetpey alǵay janımdı,
Xalıq áylegen qudayım
Haq aldına búyerden,
Quradı eken tarazı,
Qaramannıń diydarın,
Kórsetpey alsa janımdı,
Bendesi oǵan razı.
Bir ármanım dúnyada,
Azıwlını almadım,
Kóbikli atlı dáwlerdi,
Qurbanlıq qılıp shalmadım.
Aldım tolı mal menen,
Keynim tolı shań menen,
Samarqand atlı xalqıma,
Saltanat penen barmadım.
Seksen bir orda qurdırıp,
Seksen bir jay saldırıp,
Uzaqtaǵı noǵaydı,
Qataǵannıń elinen,
Qaramanday arıslandı,
At jiberip aldırıp,
Aldında kelgen-ǵarrıǵa,
Arısı bar altınnan,
Degershigi gúmisten,
Túńlikli arba mindirip,
Keyninde kelgen qosshaqqa,
Astına bedew mindirip,
Ústine qamqa kiydirip,
Toy-tamasha berdirip,
Kórermen dep júr edim,
Shermende bolǵan basıma,
Ólikke kimler keltirdi,
Dushpanlıǵın at bildirdi.
Qaraman sonda sóyledi:
— Bizler jılaymız intizar
Qurtqadayın muń nashar,
Basıńnan bolsın sadaǵa,
Senler kibi jalǵız er,
Seksen jıllar ótse de,
Annan soń kelmes dúnyaǵa,
Áwel alla haqı ushın,
Keshtim seniń gúnayıń,
Rasuliniń haqı ushın,
Keshtim seniń gúnayıń,
Qóklen kempir eneńniń,
Toǵız aylıq toǵız kún,
Ol kótergen kúshi ushın,
Keshtim seniń gúnayın.
Ene jan dese oyanǵan,
Állelegen sesti ushın,
Keshtim seniń gúnayıń.
Ayalı jolda talpınıp,
Aq tósinen jay bergen,
Qızıl qannan ayırıp,
Bizge bergen súti ushın,
Keshtim seniń gúnayıń.
Bedew mindi ullı tawǵa,
Kim baslap keldi bul jolǵa,
Aǵańız keldi Qaraman,
Dáwdiń hiylesin bilmegen,
Qoblanım, sawǵa-sawǵa,
Sultanım sawǵa-sawǵa.
Aldımda júrseń aybatım,
Keynimde júrseń ǵayratım.
Hám inimseń hám zúriyatım,
Qoblanım, sawǵa-sawǵa,
Márt sawǵanı tiledi.
— Ala ǵoy, aǵa, sawǵa,—dep,
Qoblan batır beredi.
Attan jerge túsedi.
Polattan edi bilegi,
Bul dúnyaǵa kelgende,
Gúres edi tilegi,
Alshańlaydı nar kibi,
Ortaǵa ózin uradı,
Jámlenip turǵan kóp láshker,
Qaq ayırılıp qaladı,
Ortaǵa palwan kiredi.
Alshańlaydı nar kibi,
Namıs degen kóp jaman,
Qaq ayırıp jol salıp,
Qoblandı bántte kórgen soń,
Eti qızıp batırdıń,
Dáwge bardı jaqınlap,
Atadan jalǵız Qaraman,
Qısıp atqan barmaǵın,
Jazdırıp dáwdiń jiberdi,
Ayırıp aldı Qoblandı,
Jaradar bolǵan sultandı,
Ústinde jatqan Qóbikli,
Awdarılıp qaradı.
Qaramandı kóredi,
Tikke jaydan turadı.
Qaqır-qaqır kúledi.
Kúle turıp bátshaǵar,
Qaramanǵa sóyledi:
— Amanbısań, arıslan,
Jerik asım Qaraman,
Góhiqaptı búldirgen,
Jan aǵamdı óltirgen,
Jetmish qala bánt qılǵan,
Qaraman arıslan senbediń?
Jete almay júrgen men edim,
Ájel aydap keldiń be?
Miynet aydap keldiń be?
Saw-salamat barmediń.
Jerik asım Qaraman?
Al Qaraman sóyledi :
— Atańa nálet, sen,—dedi,—
Sen qudanı bil,—dedi,—
Bul dúnyaǵa kelgeli,
Tilegim meniń dáw edi:
Dáw sallaǵı men, dedi,—
Neshshelerin jılatqan,
Bayterektey qulatqan,
Qaraman sultan men,—dedi.
Tanıdıń ba, sen, — dedi
Bul gáplerdi esitip,
Bir-birine juwırıp,
Jup jaǵadan aladı,
Dáwler aldı jaǵadan,
Qoblan aldı ayaqtan,
Ińıranıp gúres salıptı,
Eki birdey ol palwan.
Qaraman sonda sóyledi,
Qoblanǵa qarap ne dedi:
— Háy, ońbaǵan Qoblanlı,
Men aytayın naslıńdı,
Sizler tıńla haslıńdı.
Arǵı atańız toqlı edi,
Arjaǵıń nárse joq,—dedi,
Atań beklik kórmegen,
Eneń biylik súrmegen,
Jeti atadan bermaǵan,
Bendege nan bermegen.
Tuw túbinde júrmegen,
Jawdı jawlap kórmegen,
Jaw hiylesin bilmegen,
Bendege inam bermegen.
Xan da sózdi aytar ma,
Haslıń bolsa, bunı bil,
Xan aytqannan qaytar ma,
Ash bóriniń balası,
Taslap ketken ólimtiktiń,
Doynaǵınan tutar ma,
Bermeseń, óziń al,—dedi,—
Berseń, keyin tur,—dedi,—
Gáhi dáwdiń aybatı,
Gáhi meniń quwatımnan,
Sen biy ájel ólerseń,
Qoblan jan, keyin bar,—dedi,
Anda Qoblan sóyledi:
— Qátege ketsek, biz qayttıq,
Taqsır aǵa, táwbe ettik.
Jazdırdı deydi qolını,
Kóriń márttiń zorını,
Anda turıp Kóbikli,
Ińıranıp janbas uradı,
Qozǵalmaydı Qaraman,
Qaraman janbas uradı,
Qozǵalmaydı Kóbikli,
Bir kún gúres saladı,
Muradı hasıl bolmadı,
Eki ayırılıp qonadı,
Erteńine tań attı,
Áyne sáske waqıtı,
Gúreske meyil boladı.
Qaraman qıyal oyladı,
Márttiń kewli qızıqtı,
Bizden burın ótkenler,
Qarsı kelgen dushpanǵa,
Ayanbay ǵayrat etkenler,
Zal áwladı Rustem Dastan,
Mádetti bergey dep Sultan,
Pirimiz Sháhimardan,—dep,
Taraq aldı belinen.
Ot shıǵadı táninen,
Zor qılıp mártler kóterdi,
Dáwdiń turǵan jerinen,
Bir mártebe zor qılıp,
Dizesine mindirip,
Taǵı da márt zor qılıp,
Belbewlikke mindirip,
Qol ushına kóterip,
Janıń bolsın qudaǵa,
Kelmestey bolsın dúnya,—dep,
Zıńǵıtıp dáwdi jiberdi,
Adam ulı kóre almas,
Kóziń jetpes hawaǵa,
Kóbikli sonda jıladı,
Túbin kesken múnarday,
Shúy tóbeden quladı.
Shaqırıp aldı Qoblandı,
Jaradar bolǵan sultandı,
— Dáw gellesi mında,—dep,
Kórsetedi balaǵa,
Hámme jeri kók temir,
Atqan mıltıq ótpeydi,
Shapsa, qılısh kespeydi,
Shanıshsa, nayza ótpeydi,
Shúy tóbege saladı.
— Dáw hiylesi mında,—dep,
Jawırında meńi bar,—dep,
Kese awızınday kekili,
Meńge qanjar uradı.
Qaramanday batırıń,
Kóbikli atlı dáwlerdi,
Qarqıratıp shaladı,
Qaraman ótin aladı,
Qolın salıp ótlerge,
Jaradar bolǵan Qoblannıń,
Jarasına jaǵadı,
Jeti kún, jeti saatta,
Jara táwir boladı.
— Baǵındıq endi sizge,—dep,
Azıwlınıń eliniń,
Jarpınan kóbi keledi,
Astırtın xabar beredi,
Kóbikli patsha ólgen soń,
Qalaǵa tájjal kelgen soń,
Óz biyligin ózine,
Qaraman patsha bergen soń,
Alaman-alaman bop olar.
Qol kóterip turadı,
Al Qaraman sóyledi:
— Búrkittiń oyını mende bar,
Sherdiń oyını mende bar,
Tamashamdı kór,—dedi.
Qaraman mindi Bulıt atqa,
Qoblan mindi torı atqa.
Kóbiklidey xan óldi,
Qalaǵa qanlar quyıldı,
Qırq jigiti Qoblannıń,
Bári birdey jıyıldı,
Arqa betki dárwaza,
Patsha turǵan Erek qalaǵa,
At qoyıptı bárshesi,
Dárwazaǵa keledi,
Dáwleti tayǵan qalmaqlar,
Alalıq bolıp ózleri,
Álaman dep barlıǵı,
Qol kóterip turadı.
At shaptırdı dalaǵa,
Jar urdırdı qalaǵa,
Dáwir—kimniń dáwiri,
Batır Qoblan dáwiri,
Paytax — kimniń paytaǵı,
Batır Qoblan paytaǵı.
Erler—kimniń eri edi,
Er Qoblannıń eri edi,
Jar qıshqırtıp jiberdi.
Bunnan keyin Qoblan aq shatır qurıp, Qaraman kók shatır qurıp, sol sháhárde jattı.
Bayaǵı qırq jigitleri Qaramannıń bosaǵasına bas qoyıp, shatırın aylanıp jatpaq penen boldı. Qoblan bántte turǵan waqıtta kimi kólde, kimi shólde qashıp júretuǵın edi. Qaraman batır kelgen soń, Kóbikli dáwdi alǵan soń qırq jigittiń qosılmaǵına sebep sol bolıp edi.
Qaraman arıslan qırq jigitti keynine ertip, Qoblannıń aldına barıp mınanı aytadı:

— Dushpan bolıp xalıqqa tiygen zıyanıń,
Ol dúnyada artıq boldı iymanıń,
Qırq jigit keynimde, bizler aldında,
Jol bolsın soraǵıl keldi miymanıń.

Torı at bardı ǵam-gún bolıp elime,
Amuwdı, gerdandı alıp qolıma,
Xızmetker aǵańman, aytar arzım sol,
Gúnakarıń ertip keldim sońıma.

Janıńız saw bolsa, dáwran súrerseń,
Hár túrli islerdi óziń bileseń,
Qırq jigitti ertip keldim izime,
Gúnakardıń gúnayını bereseń.

Sonda Qoblan sóyledi:

— Sizler kelip ettiń kewil xoshımdı,
Aǵızdıń neshshe kún kózden jasımdı,
Dárkar emes olar kibi qırq jigit,
Tileseń, berermen, aǵa, basımdı.

Senler kelip saparımdı ońladıń,
Qızıl gúlim zapıranday solmadı,
Dárkar emes onday bizge qırq jigit,
Qostarım torı attay qırqı bolmadı.

Málel keler kewlińe,
Sorap edim bermes, dep,
Atqa taqtım tumarım,
Tarqadı meniń qumarım,
Ertip keldiń keynińe,
Men neteyin jılamay,
Qırq jigitim jıyılıp,
Jalǵız attay bolmadıń.
Qostarım bolǵan torı attı,
Alla berdi murattı,
Kórgen waqta Qaraman,
Sorap ediń bizlerden,
Berdim sizge sawǵattı.

Bunnan keyin qırq jigittiń gúnasın ótip, Qoblannan ruxsat alıp Bulıt atına minip, Qaraman eline qayttı.

Hámirine kóndirip, xalıqqa párman berip, Qóbikli patshaǵa dos bolǵanlardı óltirip, tiriley jerge kómdirip, ishinen usı jurtqa birewin aǵa qılıp, Qoblan da óz jurtına qarap: aldı tolı mal menen, keyni tolı shań menen, ulların bende qılıp, qızların olja qılıp qayttı.
Neshshe aylar, neshshe kúnler jol júrip, teńizdiń aylanıp ótetuǵın jolınan ótip, Qulannıń qızıl qazıǵı degen jerge keledi, «at harıǵanlıǵın shıǵarsın, erler demin alsın, jawdan jarı boyı shıǵıp qutıldıq» dep, sol jerde másqan qıldı.
Endigi sózdi Qoblannıń elinen esitińler. «Ázelgi dushpan el bolmas, etek kesip, jeń bolmas» degen, ózi shawıp alayın dese, Qoblannan qorqıp, Shaqannıń ulı Aqshaxana úsh ay on kúnlik joldaǵı Qarawsın xannıń perzenti Alshaǵır degen gáwirge, Qarabiy degen kárwannan xat jiberip, shaqırtıp alıp, Qoblan kelmestey jaylarǵa bánt boldı, dep xabar saldı.
Alshaǵır láshkerlerin jıynap, úsh mıń qol menen kelip, eki-ekiden, úsh-ushten bólinip, biyǵam otırǵan eldiń ústine jaw bolıp tiydi, ulların bende qılıp, qızların olja qılıp, alıp ketti.
Qoblan jatqan jerlerde sáhár waqtında tús kórdi. Túsinde ájayıp is kórdi. Hár kimniń dáwleti tayar waqtında tús kórmeklik burınǵıdan qalıp edi. Jaman tús kórseń, túsińdi dosıńa jorıt, dushpanǵa tús jorıtpa, deytuǵın edi. Qoblannıń qırq jigitiniń Daǵdar xoja degen, Shamay kál degeni bar edi. Bularǵa Qoblan ayttı.—Men bir jaman tús kórdim, sizler jorıy alarsız ba?—dedi.—Ájep bolar,—dep, Duǵdar túsin jorımaq penen boldı. Qoblan tusin ayttı:

— Esiktiń aldı sarı dala,
Eli-xalqım jıyıldı,
Mal hasılı soyıldı,
Qızıl ala qan boldı,
Dara tabaq qoyıldı,
Quwırdaqlar quwrıldı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jaqsı bolsa xalqıma,
Jamanlıǵı ózime.
Duǵdar túsin jorıdı:
—Túsinde qorıqqan quwanar,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.
Esiktiń aldı sarı dala,
Eli-xalqıń jıyılsa,
Mal hasılı soyılsa,
Quwırdaqlar quwrılıp,
Dara tabaq qoyǵandı.
Sizler elden ketkeli,
Jeti jıl, jeti ay bolǵandı,
Saǵınǵanda ata-anań,
Atań edi Qıdırbay,
On bir aylar tolǵanda,
Ol qurbanlıq kelgende,
Basqa emes dáwletiń,
Mal úlkeni túyedi,
Túyeni uslap alǵanı,
Eki jerden shalǵanı,
Qanlar aǵıp turǵanı,
Ulama menen ǵarrıńdı,
Elińnen jıynap alǵandı.
Quwırdaqtı quwırıp
Dara tabaq qoyǵandı.
Quwırdaqqa toyǵan soń,
— Salamat kelgey Qoblan,—dep,
Pátiya duwa qılǵandı.
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı aytadı:
—Esiktiń aldı bay shınar,
Beli naǵısh túbi berk,
Bir shınarım bar edi,
Ol belinen bir sınıp,
Japıraqları tógilip,
Oyran bolıp kórindi,
Ol ne bolar, Duǵdar jan?
Jorıy górgil túsimdi.
Jaqsı bolsa elime,
Jaman bolsa jorıygór,
Astımda torı atıma.

Duǵdar juwap beredi:
—Beli naǵısh, túbi berk,
Bay shınarıń bar bolsa,
Qublaǵa qarap eńkeyse,
Ol belinen bir sınıp,
Japıraqları tógilip,
Oyran bolıp kórinse,
Senler elden ketkende,
Jeti jasar qızlar bar.
On tórtine kelgendi.
On tórt jasar qızlarǵa,
Qurtqadayın jeńgemiz,
Qız jeńgesi bolǵandı,
Ol shınardıń túbine,
Jıyılıp xalqıń qonǵandı,
Ashasına márt Qoblan,
Bir aǵashın salǵandı,
Atkónshókti qurǵandı,
Ushalmaǵan qızlarǵa,
— Mınaw ushqır qızlar,—dep,
Qurtqadayın jeńgemiz,
Pátler berip turǵandı.
Arı barsa, tirenip,
Beri kelse, tebirenip,
Qayısqandı kórgen soń,
Sındımeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı,

Qoblan dawam etedi?

—Esiktiń aldı aq dárya,
Jazdıń sarı kúninde,
Seńlep barıp muz qattı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

—Esiktiń aldı aq dárya,
Seńlep barıp muz qattı,
Atań edi Qıdırbay,
Tórt mıń toqsan qoyı bar,
Qırqlıq qolǵa almaǵa,
Gúzep júnin qırqpaǵa,
Aydap kelip shopanlar,
Ol dáryaǵa salǵandı,
Sol toǵısıp turǵanda,
Toǵısqanda kórgen soń,
Seńledimeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı,

Qoblan taǵı sóyledi:
—Ásettiń on jetisinde,
Arqadan qar boradı,
Dizeme qar ornadı,
Tartar adam bolmadı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jaqsılıq bolsa, xalqıma,
Jamanlıq bolsa, ózime..
Duǵdar juwap beredi:
—Ásettiń on jetisinde,
Arqadan qarlar borasa,
Dizeńe qar ornasa,
Tartar bende bolmasa,
Sizler elden ketkeli,
Jeti jıl jeti ay bolǵandı,
Jeńgem irkit jıyǵandı,
Jeńgemniń jıyǵan irkiti,
Íliwine barǵandı,
Ján-jaqtaǵı qońsısı,
Jaz jaylawǵa qonǵandı,
Írkitiniń jayınan,
Kóshe almay jurtta qalǵandı,
Arqadan shamal turǵandı,
Jeńgem jıyǵan irkitin,
Shamal qaǵıp turǵandı,
Aq irkitti kórgen soń,
Qar jawdımeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:
—Eneń edi Bozkempir,
Nar túyeniń qátebi,
Qátebine tańılıp,
Bende bolıp kórindi,
Bul ne bolar,
Duǵdar jan?
Jorıy gór bul túsimdi.
Jaqsılıq bolsa, elime,
Jamanlıǵı ózime.

Duǵdar juwap beredi:
—Enem edi Bozkempir,
Bende bolıp kórinse,
Saǵınǵandı sizlerdi.
Jeti jerde otar bar,
Otar úyge barmaǵa,
Eneń talap qılǵandı.
Jel mayanı keltirip,
Gebejege tanǵandı.
Íshine kempirdi salǵandı,
Jıǵılmasın kempir, dep,
Sırtınan arqan alǵandı.
Gebejede kórgen soń,
Tańıwdameken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay górme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:
—Qarındasım Qansulıw,
Jer astında zarladı,
Jubatar bende bolmadı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

—Tar qursaqta jatısıp
Talasıp emshek emisken,
Tay qulınday tebisken,
Adasqanda keńesken,
Toqalaq múyiz aq qozıń,
Baǵlan qozıń Qansulıw,
Jer astında mańırasa,
Aǵa jan, dep jılasa.
Jubatar bende bolmasa,
Sizler elden ketkeli,
Jeti jıl, jeti ay bolǵandı,
Saǵınǵanda sizlerdi,
Aq ordaǵa kelgendi,
Sáhárge deyin otırıp,
Ǵam-gúnge kewilin toltırıp,
Qızıl júzin soldırıp,
Ol túzlikti bastırıp,
Hám esikti qawsırıp,
Maqpaldan kórpe jamılıp,
Qılday beli sheshilip,
Aǵa jan, dep ah urıp,
Sizdi aytıp jılap turǵandı,
Ǵárip kewli buzılıp,
Kózden jası tógilip,
Qara qıpshaq elatıń,
Úlken úyge basa almay,
Qoya ǵoy dep ayta almay,
Shiy jaǵalap júrgendi.
Kórpe astında kórgen soń,
Jer astımeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:

—Alǵan yarım Qurtqa jan,
Bir kániz bar keyninde,
Bir oramal bar iyninde,
Sarı taw degen jerlerde,
Tezek terip sarǵayıp,
Alǵanım dep muńayıp,
Bende bolıp kórindi.
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jorıygórshi túsimdi,
Jaqsılıǵın halqıma,
Jamanlıǵın jorıygór,
Qoblannıń jalǵız basına,

Duǵdar juwap beredi:

—Alǵan yarıń Qurtqa jan,
Bir kániz bolsa keyninde,
Oramal bolsa iyninde,
Tezek terip sarǵayıp,
Alǵanım dep muńayıp,
Bende bolıp kórinse,
Atań edi Qıdırbay,
Ullı sharwa bay edi,
Jaz jaylawǵa qonǵandı,
Úsh júz sıyır tuwǵandı,
Esikke adam salǵandı,
Qurtqadayın ol jeńgem,
Jer oshaqtı qazǵandı,
Toy qazandı asqandı,
Sawıp alǵan sútlerin,
Alıp kelip quyǵandı,
Qabın alıp qolına,
Ol shańlaqqa barǵandı,
Quwraǵan tezekti alǵandı,
Jas tezegin qoyǵandı,
Sizler túsip yadına,
Shańlaqta jılap turǵandı,
Sút astına ot jaǵıp,
Atań menen anańa,
Tınbay xızmet qılǵandı,
Ol shańlaqta kórgen, soń,
Bendemiseń degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay berme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:

— Jeti iyshanım bar edi,
Káramatı olardıń,
Hár kimlerden aǵla edi,
Moynına buǵaw salınıp,
Eki qolı baylanıp,
Alamanǵa bir qarap,
Qoblan jan dep ah urıp,
Bul da bende kórindi,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

— Jeti iyshanıń bar bolsa,
Káramatlı sol bolsa,
Moynına buǵaw salınıp,
Eki qolı baylanıp,
Bende bolıp kórinse,
Sizler elden ketkeli,
Saǵınǵandı sizlerdi,
Ol meshitke barǵandı,
Jámáhatlar jám bolıp,
Sarı iyshan degen iyshannıń,
Aldına imam bolǵandı.
Namazdı oqıp bolǵan soń,
Qoynındaǵı táspisin,
Ol qolına alǵandı,
Táspi sanap turǵandı,
Ol táspini kórgen soń,
Baylawda mısal degenseń,
Qolındaǵı táspisin,
Ol moynına salǵandı,
Buǵawmeken degenseń,
Jámáhatqa bir qarap,
Haqqıńa duwa qılǵandı,
Ol meshitte kórgen soń,
Jer astıma eken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı,

Qoblan taǵı sóyledi:

—Qorǵansha atlı qalamız,
Jol-jol bolıp kórindi,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jaqsılıq bolsa, xalqıma,
Jamanlıǵı ózime.

Duǵdar juwap beredi:

—Qorǵansha atlı qalańız,
Jol-jol bolıp kórinse,
Sizler elden ketkende,
Jeti jasar qızlar bar,
On tórtine barǵandı,
On tórt jasar qızlardı,
Kúyewine bergendi.
Ul otawı oń jaqta,
Qız otawı sol jaqta,
Úsh júz úyli elatıń,
Toǵız júz úyli bolǵandı,
Sıymaǵan soń qalaǵa,
Ortasına jol qoyıp,
Bólek qala salǵandı,
Bólingendi kórgen soń,
Jaw shawdı ma eken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan jáne sóyledi:

—Qara qıpshaq elinde,
Ne qoshshaǵım bar edi,
At aldında aydalıp,
Biygúna qolı baylanıp,
Aytar sózin aytalmay,
Eter isin ete almay,
Kerilip qamshı tarta almay,
Bende bolıp kórindi,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jorıy gór bul túsimdi,
Jaqsılıq bolsa, xalqıma,
Jamanlıǵın jorıy gór,
Astımda torı atıma.

Duǵdar juwap beredi:

—Qara qıpshaq xalqında,
Belbewinde aq pıshaq,
Atlanǵanda mıńǵa shaq,
Ne qoshshaǵıń bar edi,
At aldında aydalıp,
Biygúna qolı baylanıp,
Bende bolıp kórinse,
Qara qıpshaq elleriń,
Ol Samarqand qalaǵa,
Bazar etip barǵandı,
Bazarların bazarlap,
Báhár waqtı bolǵanda,
Qaytıwǵa talap qılǵandı,
Báhárdiń bolǵan waqtında,
Naǵız kóklem shaǵında,
Jaramay at qalǵandı.
Jaramaǵan atların,
Ol jetelep turǵandı,
At keynde bolǵan son,
Márt ońında bolǵan soń,
Aydawmeken degenseń,
Jılay górme, Qoblanlı,
Eli-jurtıń amandı,

Qoblan taǵı sóyledi:

—Úsh júz túyem bar edi,
Jalańash júkler artılıp,
Arqası jara kórindi.
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

—Úsh júz túyeń bar bolsa,
Jalańash júkler tiyelip,
Arqası jara kórinse,
Senler elden ketkende,
Shıǵıp ketken kárwan bar,
Bıyıl qaytıp kelgendi,
Sarayǵa júgin túsirip,
Túyeni aydap jiberip,
Túye kógin alǵandı,
Jabaǵı júni túskendi,
Qılshıq júni qalǵandı,
Arqan batqan jerleri,
Aqtan jarǵaq bolǵandı.
Aq jarǵaqtı kórgen, soń,
Jaralımeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:

— Sansız attıń úyiri,
Esapsız jılqım bar edi.
Qulınım onda kisneydi,
Anası munda aznaydı,
Qosar bende bolmadı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jorıy górgil túsimdi,
Jaqsı bolsa, xalqıma,
Jamanlıǵın jorıy gór,
Qoblannıń jalǵız basına.

Duǵdar juwap beredi:

—Esapsız jılqıń bar bolsa,
Sansız attıń úyiri,
Qulınıń onda kisnese,
Anası onda aznasa,
Qosar bende bolmasa,
Sizler elden ketkende,
Tuwıp qalǵan qulın bar,
Jetisine kelgende,
Jeti jasar qısıraqqa,
Ayırıp ayǵır salǵandı.
Qulını onda bir kisnep,
Jáne kóldiń bawırında,
Anası awnap turǵandı,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı.

Qoblan taǵı sóyledi:

—Altı úy tolǵan óli mal,
Hinji menen gáwhar bar,
Patshalıq xatqa salındı,
Ǵáziynege kisen urıldı,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?
Jorıygór bul túsimdi,
Jaqsı bolsa, elime,
Jaman bolsa, ózime,

Duǵdar juwap beredi:
—Hinji gáwhar bar bolsa,
Patshalıq xatqa salınsa,
Ǵáziynege urılsa,
Sizler elden ketkeli,
Atań Qıdırbay ǵarrıǵa,
Xannan diywan kelgendi,
Patshalıq xatqa salǵandı,
Qırıqtan birge zakatın,
Ol zakatlar alǵandı,
Ǵáziynege salǵandı,
Ol zakattı kórgen soń,
Malımdı berdimeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblanlı,

Qoblan taǵı sóyledi:

—Otız birdey ul bala,
Nárestedey sol bala,
Gewdesi qalǵan besikte,
Gellesi jatqan esikte,
Sheyit bolıp kórindi,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

—Qırq shilter, ǵayıp erenler,
Ol túsińe kirgendi,
Shilterlerdi kórgen soń,
Balalarmeken degenseń,
Eli-xalqıń amandı,
Jılay kórme, Qoblan jan,
Qoblan taǵı sóyledi:

Bosaǵa biyik boz orda,
Bosaǵam jatır bir jerde,
Altınnan etken uwıǵım
Shashılıp atır hár jerde,
Shańıraq jatır bir jerde,
Bul ne bolar, Duǵdar jan?

Duǵdar juwap beredi:

— Bosaǵań jatsa bir jerde,
Uwıǵıń jatsa shashılıp
Otın bolıp hár jerde,
«Ázelgi dushpan el bolmas
Etekti kesip jeń bolmas»,
Shaqan ulı Aqshaxan,
Ozaldan bolǵan ol dushpan,
Ózi alayın dese de,
Qádigi bar, qáwpi zor,
Úsh ay on kún jerlerde,
Qarawsın xannıń perzenti
Alshaǵırday gáwirdi.
Xan shaqırtıp alǵandı,
Qorǵanshaday qalaǵa,
Qorǵasındı quyǵandı,
Jol-jol qılıp alǵandı,
Ullarıń bende bolǵandı,
Qızıń olja bolǵandı,
Aldıńnan shıǵar eliń joq,
Esitip keler kisiń joq,
Keldiń be jalǵız balam, dep
Atań menen anań joq,
Jayıla shıǵar malıń joq,
Topıraqqa bir awnap,
Awnap jatar balań joq,
Batır bolsań, qalań joq,
Alshaǵır gáwir alıptı.
Bunı ayttı, dep sarǵayma,
Tuwrı ayttı, dep muńayma,
Xalqım oyran boldı dep,
Mısalıńa qarasam,
Bul túsińdi jorısam,
Atlana gór, Qoblanlı.

Bunnan keyin Qoblan qırq jigitlerine qarap bir sóz ayttı:

— Jawǵa ketken balam jılap zar-zar,
Mıń bálege xalqım bolǵan duwshaker,
Qulaǵıń sal, tıńlay beriń qırq jigit,
Qostarsızban aytatuǵın arzım bar.

Jawlar kelgen meniń qıpshaq elime,
Ǵazlardı qondırǵan aydın kólime,
Áwel bastan sizge bayan áyleyin,
At oynatıp bardım Azıwlı sháhárine.

Dushpanlardı óz awzıma qarattım,
Ne birewdi biygúnadan bozlattım,
Ne gúnası bar edi Azıwlı eliniń,
Xalqın shawıp, ulı-qızın jılattım,

At shaptırmay bálent tawda Lalama,
Allanıń húkimi eki bola ma,
Dushpanlardı daǵstanda jılattım
Kesapatı tiydi ata-anama.

Ashılmayın taza gúldey solǵandı,
Ne adamım biy ájelden ólgendi,
Dushpanlardı barıp bizler jılattıq,
Kesapatı el-xalqıma bolǵandı.

Móhmin bolsań, yaratqan dep raz áyle.
Sawash bolmay bedew atlarǵa minbe,
Aydawda ketip tur jetim-jesirler,
Qırq jigitler, óz balańnan kem kórme,

Qulaǵıń sal qırq jigitler sózime,
Ínanıp erdińler meniń izime,
Aydawda ketip tur ne bir ǵáripler,
Áwel quda, tapsıraman ózińe.

Ruxsat bergil qırq jigit,
Bul ketkennen keteyin,
Joldı máskán eteyin,
Bir yarım ay jol júrip,
Qorǵanshaǵa jeteyin,
Jaylawımnan el ketse,
Ras bolsa kórgen tús,
El keyninen quwarman,
Taba qoysam xalqımdı,
Altı ayǵa tamam kelermen,
Tabalmasam xalqımdı,
Jıl-on eki ay quwarman.
Alsam, alıp kelermen,
Alalmastay kún bolsa,
Qutqaralamasam dushpannan,
Razı bolıń duzıńa,
Ájelim jetip ólermen.

Bunnan keyin qırq jigitinen ruxsat alıp, Qoblan attı jolǵa saldı.

Neshshe maydan jollardan,
Bir yarım ay júrgende,
Áyne sáhár waqtında,
Bir jerlerge kelgende,
Jerdiń júzin duman bastı,
Márttiń kózi qamastı,
Astındaǵı torı atı,
Shúw dese de júrmeydi,
Tepsinse de júrmeydi.
—Bul jerlerge kelgen soń,
Qırqıldı ma qanatıń,
Jarıldımeken jiligiń,
Dep qolına er Qoblan,
Qamshısın dárhal aladı,
Bas-kóz demey sabadı,
Kózgeneńnen torısha at,
Aspanǵa qarap esnedi,
Gúldir gúldir kisnedi,
Haqtan mádet tiledi,
Oqıranıp Qoblanǵa,
Qarap sóyley beredi:
— Hám iyemseń, atamsań,
Sabır áyle, márt Qoblan,
«Sabır túbi sarı altın,
Sarǵayǵan jeter muratqa»,
Sabır áyle, palwan, sabır áyle.

Munsha basım burasań,
Sabır áyle, márt Qoblan,
Ashıtıp qamshı urasań.
Atań kúyew bolǵan jer,
Eneń kelin bolǵan jer,
Shadlıq penen qosılıp,
Bes kún dáwran súrgen jer,
Shaqan patsha ólgen jer,
Aqshaxan patsha bolǵan jer,
Tajı-taxtqa mingen jer,
Jurttı oyran qılǵan jer,
Ańladıń ba Qoblan er.
Atań Qıdırbay ǵarrınıń,
Mal dúnyasın alǵan jer,
Eneńiz Bozkempirdi.
Ala qapqa salǵan jer,
Pıshıq salıp ekewin,
Qosıp onı urǵan jer,
Ústi-bası qan bolıp,
Atańa jılap barǵan jer.
Atań edi Qıdırbay,
Bul qısıwmetke shıdamay,
Maldı bólip bir aydap,
Áwliyeni qıdırdı,
Ol atadan bolǵan jer,
Ol eneden tuwǵan jer.
Quwsırıqtıń basında,
Tilegi qabıl bolǵan jer,
Bes jasıńa kelgende,
Payǵambar súnnet ettirip,
Ullı toydı bergen jer.
On bir jasqa kelgende,
Sarıala atqa mingen jer,
Balam atqa mindi dep,
Toy-tamasha bergen jer.
Altı ay tamam jol júrip.
Qırq kúnshilik jol júrip,
Qataǵanǵa barǵan jer.
Seydimxannıń qızına,
Arshaǵa oǵın atqan jer.
Dadı haqqa jetken jer,
Ańladıń ba, Qoblan er?
Arsha aǵashtı qulatıp,
Seksen palwan jılatıp,
Qurtqadayın sulıwdı,
Aq kúymege mindirip,
Elge alıp kelgen jer.
Ańladıń ba, Qoblan er?
Endi boldıń qara jer,
Kók oraylı kók shimgen,
Soǵan jetip kelgende,
Meniń anam ker biyeni,
Kórimlikke alǵan jer,
Bilemiseń Qoblan er?
Ker biyedey biyeden,
Bizdey qulın tuwǵan jer,
Úsh jasıma kelgende,
Xan toyına sen bardıń
Qırq kúnlik jerden Aqshaxan,
At jiberdi naymıt xan,
At bayraqtan men keldim,
Sonda turıp pa edim.
Bóke dáwdey palwannıń,
Basın qaǵıp alǵan jer,
Ańladıń ba Qoblan er?
Azıwdıń awır sháhárine,
At oynatıp sen keldiń,
Kóbikli dáwdiń jolında,
Neshshe kún jattıń, telmirdiń,
Úsh ay on kún jerlerden,
Qaramandı keltirdim,
Sonda turıp pa edim,
Ańladıń ba, Qoblan er?
Endi boldıń qara jer,
Qurtqa sulıw kelgen jer
Qurtqa menen qosılıp,
Bes kún dáwran súrgen jer,
Alshaǵır gáwir kelgen jer,
Boz ordanı buzǵan jer,
Úydi oyran qılǵan jer,
Qulaǵıma úrgen jer,
Awzıbasım sıypalap,
Qurtqa sulıw baqqan jer,
Bermese de aq sútin,
Miyrim sútin bergen jer,
Perzentindey kórgen jer,
Arqańa shallar batar dep,
Atlastan jabıw japqan jer
Basıńa qayıs batar dep,
Gúdarı noqta taqqan jer,
Gúdarınıń ushına,
Jipekten shılbır taqqan jer
Kókiregi óskin bolsın dep,
Altın qazıq qaqqan jer,
Awızı hasılǵa tiysin dep,
Altınnan aqır soqqan jer.
Ańladıń ba, Qoblan er?
At qalaǵa keledi,
Oqıranıp eńiredi.
Attıń kelip turǵanı,
Altınnan etken qazıqtı,
Din bilmegen gáwirler,
Suwırıp alǵan ornı edi.
Sonı bilip torısha at,
Sáhár waqta turadı.
Bul juwaptıń keyninen,
Aǵarıp ol tań attı.
Qıp-qızıl bop kún shıqtı,
Eli túwe, xalqı joq,
Kóship ketken ornı joq,
Qul Qoblanda qayǵı kóp,
Qara kól degen kól edi.
Malıma jaylı jer edi,
Otırǵandı xalqım, dep,
At oynatıp kelip edi.
Munda xalqın kórmedi,
Joqlap Qoblan eńiredi,
—Qara kól degen kól ediń,
Malıma jaylı jer ediń,
Batpaǵına bir awnap,
Jılap júrgen bala edim,
Jel qayıq minip astıma,
Tuyǵın alıp qolıma,
Aw-awlap shıqsam ústine
Aldırmawshı edi úyregiń,
Arqadan samal turǵanda,
Tartıwshı edi qurdımıń,
Úydey bolıp ekpinlep.
Keler edi tolqınıń,
Aldırmawshı ediń awıńdı.
Basıńa kúnler tuwǵan soń,
Ústińe dushpan kelgen soń.
Jollar berip qalıpsań.
Men ne boldım sennen soń,
Sen ne boldıń mennen soń,
Aq tikenli aq sheńgel,
Qoyıma jaylı jer edi,
Sen qoyıńnan ayrılıp,
Sen de mendey bolıpsań,
Sen ne boldıń elden soń,
Men ne boldım sennen soń.
Bolar jeriń solmedi,
Narday gúrkirep turǵan soń
Eli-xalqın ol joqlap,
Qalaǵa keldi at salıp,
Qara qıpshaq xalqında,
Ne qoshshaǵıń bar edi,
Ústińe dushpan kelgende,
Merekede turǵanda,
Sayray berip sóyleseń,
Sóziń mennen háwledi.
Sen de mendey bolıpsań.
Sen elińnen ayrılıp,
Qańǵırıp shólde qalıpsań,
Sen ne boldıń mennen soń,
Men ne boldım sennen soń,
Gúrkirep turǵan erden soń,
Xalqın aytıp jıladı,
Áyne quptan boladı,
Dógerekke qaradı,
Dógerekke qarasa,
Tórt kóldiń arǵı jaǵında,
Toǵız joldıń dárbentinde,
Jıltılday berip ot shıqtı,
Xalqım mında eken dep.
Qoblan batır at shaptı,
At shawıp barsa qasına,
On bir kempir, on bes shal.
Kóshke erip júre almay,
Aydawǵa zalım bolmaǵan,
Qara kóldiń jaǵasında,
Íyneden qarmaqlar salıp,
Otırǵan kempir shallardı,
Kelip kózi kóredi.
Bunnan keyin, kim tenlesten ayrılǵan, kim qurdastan ayrılǵan, «teńlesim, qurdasım» dep jılaǵan ǵarrılardıń ústine barıp, Aqshaxannan kelgen jasawıl atlı bolıp, ǵarrılarǵa Qoblan bir sóz ayttı:

—Bizler boldıq bul jerlerde biyqarar,
Qara kól boyında bolıp intizar.
Qalıpsız ellerden mında otırıp,
Zamanıńız qanday boldı ǵarrılar.

Lashın bolıp qanatıńnan qayrılıp,
Júyrik ediń doynaǵıńnan mayrılıp,
Zamanıńız qanday boldı qáriyalar,
Siz qalıpsız búlgen elden ayrılıp.

Men kelemen astımda atım oynatıp,
Tánde janım jáne tánim qıynatıp,
Ne sebepten márt Qoblan dep sóyleyseń,
Aparayın Aqshaxanǵa jılatıp.

Batırlıǵım bul jerlerde bildirip,
Bársheńizdi úsh aǵashqa ildirip,
Ne sebepten márt Qoblan dep jılaysań,
Óltireyin qara bawırıń tildirip.

Anda ǵarrılar sóyledi:

—Aylanayın, xan aǵa,
Sóyletip óltir, jan aǵa,
Men Qoblandı neteyin,
Boz qozım, dep jılayman,
Kim ayrılǵan qatardan,
Qańǵırǵanǵa jılayman,
Kim ayrılǵan qoslastan,
Qıya shólde jılaǵan,
Quw basım, dep jılayman.
Men Qoblandı neteyin,
Búlgen el, dep jılayman,
Búlgen eldiń ishinde,
Otırar edi Qıdırbay,
Bizler barsaq, aǵam, dep,
Mına eldi jaǵalay,
—Barmısan, aǵa, degende,
Ses beriwshi edi gúńirenip,
Qıtay qıpshaqtı aralay,
Bozkempirdey jan jeńgem,
Shıǵıwshı edi tawlanıp,
Qatarımnan ayrılıp,
Qańǵırǵanıma jılayman,
Aqqan dáryam saǵası,
Endi batıl ol boldı,
Ultanları shańǵıttı,
Qaraplıqqa jılayman.
Qoblan bolsa bul jerde,
Bunday isler bolar ma,
Boz otawdıń tulǵası,
Ol qıysaymay turǵanda,
Úyge zıyan keler me,
Miywalaǵan daraqtıń,
Ol miywası bolǵanda,
Aǵań quwarıp turar ma.
Mınaw eldiń aǵası,
Aq kishi tonnıń jaǵası.
Búlgen eldiń iyesi,
Janım bolsın jolıńda qurban.
Ǵarrı aǵamnıń balası.
Janım qurban jolında,
Márt Qoblan, dep jılayman,
Bul gáplerdi esitip.
Astındaǵı torı atı,
Gúrkirep kisnep ses berdi,
Gúrkiregen sesleri.
Ǵarrılarǵa baradı.
Attıń dawısın tanıydı,
Kempir menen ol ǵarrı,
Men baraman Qoblanǵa,
Men baraman Qoblanǵa dep,
Bári teńinen juwırdı.
Jekennen islegen qosı,
Japırılıp jıǵıldı.
Buzıp shıqtı dalaǵa,
Kózi tústi ǵarrılardıń,
Qoblan atlı balaǵa.
Shúkir etip jılaptı,
Yaratqan qádir allaǵa,
Kózgeneńnen torı attıń,
Áne moynın qushaqlap,
Kóziniń jası monshaqlap,
Aqqan suwım saǵası,
Saǵam aman barmediń?
Máwjiregen daraq miywası,
Miywam aman bar ma ediń?
Quwraǵan tawdıń giyası,
Giyam aman barmediń?
Búlgen eldiń aǵası,
Shıraǵım aman barmediń?
Qarańǵı jerdiń jaqtısı,
Gáwharım aman barmediń?
Qoblan sonda sóyledi:
—Jılay górmeń ǵarrılar,
Bozlay górmeń, sorlılar,
Eller qayda, jurt qayda,
Jurttı kimler alǵandı?
Xalıqtıń mınaw búlgenine,
Kimler sebep bolǵandı?
Qara qıpshaq ellerden,
Kim ólip, kim ólmey qaldı?

Anda ǵarrılar sóyledi:

—Otır edi biy qayǵı,
Juma kúni pesinde,
Zeńbirikten oq attı,
«Ázelgi dushpan el bolmas,
Etekti kesse jeń bolmas»,
Shaqannıń ulı Aqshaxan,
Ózi alayın dese de,
Qádigi bar, qáwpi zor,
Keledi dep senlerdi,
Úsh ay on kún jollarda,
Qarawsın xannıń zúriyatı,
Alshaǵırday gáwirdi.
Xan shaqırıp alǵandı,
Mınaw xalıqtıń búlginine,
Aqshaxan sebep bolǵandı.
Qoblan óldi degen soń.
Alshaǵırday ol naymıt,
Úsh mıń láshker qol alıp,
El shetine kelgendi.
Ulıńdı bende qılǵandı,
Qızıńdı olja qılǵandı,
Jası jetken ǵarrılar,
Appaq shashlı mamalar,
Náresteler, balalar,
At astında, shıraǵım,
Tozań bolıp qalǵandı.
Jayılıp atqan elińe,
Biyqayǵı jatqan xalqıńa,
Olar kelip oq attı.
Oq atqanda kóp attı.
Sharwa jatqan ellerdi,
Qoylar kibi mańırattı,
Xalqıń jılap ketken soń,
Aradan úsh kún ótken soń,
Bul qorǵandı qamadı.
Qaladaǵı adamnıń,
Ulı-qızın shuwlatıp,
Munı alıp bir ketti,
Eliń ketti degen soń,
Nayzası tústi qolınan,
Oyran bolǵan xalqım, dep,
Jılaǵan eken balam, dep,
Ol tógilgen haq qanıń,
Moynıma meniń qalǵan dep,
Zordan qaldı márt Qoblan,
Torısha attıń bul jerde,
Moynını ol qushaqlap.
Bular ótip kelgen soń,
Anańız benen atańız,
Nar túyeniń qátebi,
Qátebine bir tańıp,
Munı hám alıp bir ketti.
Atań ketti degen soń,
Qanlar aqtı kózinen,
Ata-atań ketip bolǵan soń,
Qarındasıń Qansulıw,
Jasawıllar keyninde,
Ókshesin atqa bastırıp,
Dushshı etine qamshı urıp,
Qoblan jan, dep ah urıp,
Bul da ótti usı jerden.
Sińliń ketti degen soń,
Sózden qaldı márt Qoblan,
Aq nayzaǵa súyenip,
Bári de ótip bolǵan soń,
Bes kún jáne ótken soń,
Qurtqadayın kelindi,
Eki birdey jasawıl,
Bunı hám aydap bir keldi.
Qara shashın jayıptı,
Júzine tırnaq salıptı,
Sıńsıp jılap bir keldi.
Kelermeken Qoblan dep,
Kórsetermeken Suhban, dep,
Ǵapıldan keldi dushpan dep,
Aytım aytıp jıladı,
Qıtayqıpshaq elinde,
Jılamay adam qalmadı,
Aylana berip kóz saldı,
Kózi tústi bizlerge,
Qaynaǵa dep sóz saldı:
— Haw, qaynaǵa-qaynaǵa,
Bizler ketip baramız,
At aldında aydalıp,
Sizler qalıp barasız,
Qoblanlıday batırdıń,
Aytqan kúni sol edi,
Keletuǵın waqıtta,
Jaqın kúnler bar edi,
Kele ǵoysa Qoblanım,
Ayta góriń dep edi,
Asıqpasın batırım,
Búlip ketken elimdi,
Astında torı attıń,
Altı ay kúni bar edi,
Batırlıǵı tutpasın,
Astında torı atın,
Altı ay baqsın dep edi,
Bul ketkennen ketermiz,
Joldı máskan etermiz,
Úsh ay on kún jol júrip,
Alshaǵırǵa jetermiz.
Qurǵan tilim qurmasa,
Ájelim jetip ólmesem,
Búlip bul barǵan elimde,
Altı jıl jaylaw qılarman,
Eń bermese xalqımdı,
Altı ay tilep alarman,
Ayta góriń dep edi,
Nasharlıq boldı jazıǵım,
Qalanıń kún batısında,
Jerden aqım qazdırıp,
Altı aylıq attıń ot shóbin,
Márttiń jeytuǵın azıǵın,
Qoyıp kettim dep edi.
Jılap ketti balam, dep,
Qayǵırmasın dep edi,
Astındaǵı torı atın,
Altı ay baqsın dep edi,
Sadaǵası keteyin,
Qaynaǵa degen tilinen
Jawdıraǵan kózinen,
Sergizdan bolıp ketermen,
Kelin jannıń izinen,
Qaynaǵa dep bir ketti,
Aytalmay ketti kelin jan.
Endigi gáptiń izini.

Bunnan keyin, ǵarrılardı izine ertip, Qorǵansha qalasına barıp, qalǵan qutqanların jıynap, buzılǵan qalaların, búlgen ellerin kórip, bawırı ottay janıp, bayaǵı jer tóleni tawıp aldı. Atlastan jabıwın, gúdarı ayılın salıp, torı atın baǵıp, jata berdi.
Aradan qırq kún ótkende Qoblan qıyal etti. «Eli-xalqım búlip ketkende, dushpan alıp ketkende meniki ne jatıs, ne máslik» dep, torı atqa er saldı. Zarteń-zaberden ertlep alıp, at ústine minip, namazlıger waqıtta arqa dárwazaǵa keldi. Bul dárwazada bayaǵı túsinde kórgen quw gelle—«Ha, Qoblan, jolıń bolsın Sultan»,—dep aldınan óte berdi.
Qoblan da «atar tańǵa júrseń de batar kúnge júrme»,—degen, menmenlik bizge kelmesin, dep jatqan jerine qaytıp bir aqsham miyman boldı. Erteńine bayaǵı gelleni kórgen jerge keldi.

On besi joldıń ońında.
On besi joldıń solında,
Quw gelleler sóz ayttı,
Batır tuwǵan Qoblanǵa,
Otız birdey quw gelle.
Gewdesi joq sol gelle,
Márt Qoblanǵa sóyledi,
Ziban berip bir alla:
—Qoblan atlı balamız,
Bizler siziń babańız,
Bunsha qısıwmet biz kórdik,
Kóp shıǵar biziń gúnamız,
Óli emespiz, tirimiz.
Tiri de bolsaq, ólimiz,
Shiltenlerdiń birimiz,
At tozańnıń astında,
Gellem qalǵan esikte,
Atam miyri qanbaǵan.
Ene sútke toymaǵan,
Sergizdan bolıp bul jerde,
Sheyit bolǵan balamız,
Sózimdi esit aǵamız.
Áwel quda sebepli,
Qaldı senler sebepli,
Ólip qalǵan balamız.
Haq erkesi bolamız,
Tańla mahshár kúninde,
Ízlespeseń qanımdı,
Qalmaqtan almasań arımdı,
Dawageriń bolarmız.
Ashılmay gúl solǵandı,
Qorǵanshaday qalaǵa,
Dushpanlar ol kelgende,
Mınaw xalıqtıń búlmegine,
Aqshaxan sebep bolǵandı.
Bul ketkennen ketkende,
Joldı máskan etkende.
Úsh ay on kún jol júrip;
Alshaǵırdıń aq tawı,
Aq tawǵa jaqın barǵanda,
Toǵız joldıń dárbenti,
Dárbent jolǵa barǵanda.
Xan kárwanı Qarabiy,
Kárwanlarınıń baslıǵı,
Otız nóker qasında,
Úsh júz túye baǵılǵan,
Sol dárbentke barıp ket,
Meniń qanımdı alıp ket,
Onnan arman ótkende,
Alshaǵırdıń qalası,
Qalaǵa sawda salǵanda,
On bir ulın óltirgende,
Taxtı aldına shıǵarıp,
Qarqıratıp shalǵanda,
Ólgen balalar qanı dep,
Ayta ǵoysań bizlerdi,
Íshalla mádet beremiz.
Jılawıńda júrermiz.
Alshaǵır jatqan aq saray,
Aq sarayǵa kelgende,
Terisin soyıp alǵaysań,
Sheyit ólgen balalar qanı, dep,
Ursań Qoblan qanjardı.
Íshalla mádet berermiz,
Jılawıńda júrermiz.
Bizdi yadqa almasań,
Gápke qulaq salmasań,
Tańla mahshár kúninde,
Bir qudanıń aldında,
Eki qolım jaǵańda,
Biz bolarmız dawager.
Aytıp boldı sózini,
Tıńlap turdı márt Qoblan,
Áyne pesin waqtında,
Otız birdey quw gelle.
Ǵayıp boldı kózinen.

Bunnan keyin Qoblan quw gellelerdiń átirapına ǵarrılardı jám qılıp, qorǵansha dúzettirip belgi etti.

Tań sáhárden Qoblanlı,
Mindi attıń beline,
Márt atına mingende,
Úsh ay on kún jolı bar,
Sebil bolıp qıpshaqlar,
Búlip ketken eline,
—Sen úyirińnen ayrıldıń,
Mende elimnen ayrılǵan,
Shúw, janıwar, shúw,—dedi,—
Búlip ketken elimdi,
Tabar kúnler bar ma eken?
Dushpanlardıń qolınan,
Ayırar kúnler barma eken?
Jetim menen jesirdi,
Ǵárip penen qáserdi,
Bul dushpannıń qısımınan,
Qutqarar kúnler barmeken?
Atqa qamshı uradı,
Búlgen eldiń keyninen,
At oynatıp baradı,
Orlı qumnan órmelep,
Atlar oynap baradı.
Espe qumnan espelep,
At esirip jónedi,
Haq bir erge panadı,
Pirim Shahimardan dep.
Batır sonda jıladı.
Jete bilmey shóllerde,
Belli júris qıladı.
Tereń jılǵa, tereń say,
Kúygelekli kóp toǵay,
Bunnan ótip baradı.
Túlki júrmes túneyden,
Túnde ketip baradı.
Qarsaq júrmes qalıńnan,
Qapsıra ketip baradı.
Jetken jerge qonadı,
Gáhi jerde túslenip,
Gáhi kólde, gá shólde,
Gáhi toǵaydıń ishinde,
Jete almay segbir qıladı.
Bir ay máháli tolǵanda.
Bir yarım ay bolǵanda,
Ǵam-gúnge kewlin toltırdı,
Qızıl júzin soldırdı.
Astındaǵı torı atı,
Jortalmaydı, boldırdı,
Alıp júrgei oraq joq.
Jawdan bóten talap joq,
Qılıshtan bóten jaraq joq.
Búlgen elge jete almay,
Ya keyin qaytıp kete almay,
Jarı jolǵa barǵanda,
At boldırǵan sekilli,
Qoblan atın baǵıp,
bul jerde irkiledi.

Endigi sózdi búlgen elden esitiń. Búlgen elge jaqsı jer bar ma, jurım jurqa tawıp alsa, búlgen eldiń belli kiyimi edi, súyek-sayaq tawıp alsa, belli tamaq qılatuǵın edi.
Bir qoydıń quw jawırının tawıp aldı. Shep jaǵı dushpandiki, oń jaǵı ózimizdiki, dep, quw jawırınǵa Qurtqa kóz saldı. Qarasa, keselep ayrılıp bir jol kelip, qazanshıqqa keselep turdı. Bunı mısal menen Qurtqa—Qoblandı elge kelgen qılıp, ǵarrılardı kórgen qılıp, Qoblannıń atın qırq kún baqqan qılıp, atınıń jarı jolına kelgende jaramay qalǵanına qapalanıp, otırǵanın kórgen boldı.

Atası Qıdırbay, enesi Bozkempir Qurtqaǵa bir sóz ayttı:

—Baslarıma aqır zaman qurılǵan,
Barmeken dúnyada bizlerdey bolǵan,
Áwel eńirep, sońınan nege kúleseń,
Bizge bayan áyle aytıp, Qurtqa jan.

Bunday kúnde bizge jaqın bolǵandı.
Qıpshaqtıń elinen dáwran tayǵandı,
Áwel eńirep, sońınan nege kúleseń,
Kúlgenińniń mánisin ayt Qurtqa jan?

Dáwlet tayıp, meniń gúlim solǵandı,
Ya bolmasa qozım ólip qalǵandı,
Aytqıl maǵan bul isińniń mánisin,
Bul isińe neler sebep bolǵandı.

Qar jawar jawındur ellerdiń ǵayı,
Alla bolǵay jalǵızımnıń panayı,
Áwel eńirep, sońınan nege kúleseń,
Kúlgenińniń mánisin ayt Qurtqa jan?

Keshegi ketken shıraǵımnıń jubayı,
Janǵan otım usı búgin sóndi me,
Jalǵız balam el shetine keldi me,
Aytqıl kúlgenińniń mánisin, Qurtqa jan.
Ya bolmasa jalǵız Qoblan óldi me?

Anda Qurtqa sóyledi:

—Jol-jol bolıp qaldı biziń qalamız.
Alla bolǵay biz ǵáriptiń panamız,
Quw jawırınǵa quwanbańız ǵarrılar.
Jılay górme eki ata anamız.
Quw jawırınǵa quwanba,
Quw súyegi qurısın,
Quw súyekke qarasan,
Hár bir túrli mánisi bar.
Mingende bedew jelipti,
Bizler elden ketken soń,
Azıraq kún ótken soń,
Aqılı joq perzentiń,
El shetine kelipti,
Aytıp edim ǵarrıǵa,
Altı ay attı baqsın dep,
Mısalǵa alıp gáp aytsam,
Qırq kún atın baqqanday.
Qırq bes kún atın shapqanday,
Keselep turǵan jolı bar,
Atı qalıp boldırıp.
Jarı jolda jatqanday,
Jamanlıq emes amanlıq,
Bir yarım ay bolǵanda,
Kelmespeken Qoblanlı,
Oylayman keyni qayır dep.
Ashılmayın taza gúller solar ma,
Ájel jetpey gúmra bende óler me,
Onıńday aqılsız nadan perzentiń,
Óybiy, ata, siz eneden tuwar ma?

Eki aydur balań kelgeni,
Balańızdan bolǵandı,
Mınaw eldiń búlgeni,
Quw jawırınǵa qarama,
Quwanagórme ata-ene,
Áweli eńirep bul nashar.
Sońıra nege kúlgeni,
Sol edi, ene, kórgeni.

Bunnan keyin, Qurtqa sulıw búlgen eldi baslap, Alshaǵırdıń qalasına bardı.
Búlgen elge jaqsı jer bolsın ba, jawdıń keler betinen, góne qalanıń shetinen Qıpshaqlarǵa jay berdi. Búlgen elde ıxtıyar bola ma, dushpanlar astında táwirrek at kórinse, ústinde jaqsıraq kiyim kórinse, hámde jaqsı qız-kelinsheklerine kóz salıp, eriksiz tartıp aladı.
Qoblannıń qarındası Qansulıwdı Alshaǵır gáwirdiń on bir balası shılım salmaqlıqqa xızmetkerlikke aldı.
Qoblannıń dostı Polat degen bar edi, bul Polat ta Qoblannıń elinen qalıp ne bolaman dep, Alshaǵır gáwirge kelgen edi.
Búlgen el xalıq Qurtqaǵa jılap keldi.—«Jolbarıstıń erkegi de mal soǵadı, urǵashısı da mal soǵadı»,—degen, erimizden qalǵan erimiz ediń, aldımızdaǵı basshımız ediń, bizlerdiń ilajımızdı qılsań. qalay bolar eken?—deydi, Qurtqa Alshaǵır xanǵa barayın dese, ata-enesi jibermeytuǵın edi. Endi ata-enesiniń qolın baǵıp taslap, «xalıq ushın ólsem ne ayıbı bar» dep, basın qanjıǵaǵa baylap, Alshaǵır gáwirge sapar tarttı.
Patshanıń qapısına jaqınlaǵan jerde esiktegi jálladlar Qurtqanıń jeńin jırtıǵıraq, jaǵasın kirirek kórip, patshamızdıń rayın qaytararsań, zańǵar,—dep quwıp saldı.

Qurtqa jılap baratqanında aldınan bir kempir shıqtı:
— Háy, kelin, nege jılap baratırsań?—dedi. Anda Qurtqa ayttı:
— Alshaǵır gáwirge barayın dep edim, barıp arza qılayın dep edim, esigindegi jálladlar kirgizbey quwıp saldı. Sol sebepli kemlik kelip, jılap baratırman,—dedi.
— Háy, balam, kún batıs tárepinde qırq tisli bir záńgi bardı, sol záńgiden minseń, men datqashıman deseń, sonda ǵana kórerseń,—dedi.—Qatarıńda narıń bolmasa, jetegińde atıń bolmasa, kiseńde pulıń bolmasa, esikten tuppatuwra hasla kirmeklik joq,—dedi.
Bul sóz maqul túsip, qırq tisli záńginiń ústine minip, basın suǵıp qarasa, Alshaǵır gáwirdi kórdi— Datqashıman, taqsır,—dep Qurtqa bir sóz ayttı:

—Aw, Alshaǵır, Alshaǵır,
Biz musılman, sen kápir,
Datqashıman men, dedi.
Arız aytalmay baraman,
Arzımdı esit, sen, dedi.
Kirgizbeydi ústińe,
Barmayın, desem, kúnim joq,
Patshalıqtan miniń joq,
Qatarımda narım joq,
Jetegimde atım joq,
Jálladqa berer nársem joq,
Aydawda kelgen el edik,
Búlip kelgen biz edik,
Aldımda basshı joǵınan,
Aytıp kel dep jibergen,
Xalıqtıń aytqan sózi edi.
Alshaǵır patsha siz, dedi,
Datqashıman men, dedi.

Sol waqıtta, Alshaǵır gáwir esiktegi jálladlarǵa duzım tutsın, kóziń shıqsın, Qurtqanı esikten alıp kel, dep hámir etti.
Jálladlar hár qaysısı hár tárepke juwırdı. Qurtqanı tawıp aldı.
— Bararsań xannıń aldına, kórinerseń kózine, mineseń eki dizine,—dep túygishlep jayǵa iyterip jiberdi. Íshkerige barıp óz tártibinshe sálem berdi. Patsha hám sálemin álik aldı. Sálemnen keyin patsha bir sóz ayttı:
—Ol ol bolsın, ol bolsın,
Dáwletińiz mol bolsın,
Aldıma jılap kelipseń,
Kimnen kórdiń zorlıqtı,
Qurtqa kelin, jol bolsın,
Bereyin sizge teńlikti,
Kim áyler pıǵlı tarlıqtı,
Aldıma jılap sen keldiń,
Etti me birew zorlıqtı.
Qayılsań jannan keshpege,
Kimnen kórdiń xorlıqtı.
Kim áyler pıǵlı tarlıqtı.
Qaldırmastan ayta ber,
Basıńdaǵı barlıqtı.
Anda Qurtqa sóyledi:
—Haw, Alshaǵır, Alshaǵır,
Biz puxara, sen patsha,
Sóyleytuǵın bizde til,
Jetim menen jesirdiń,
Atası patsha siz edi.
Atamızǵa bar deyip,
Buyırǵan edi bizlerdi,
Jetim qalǵan baladı,
Jetim qalǵan qız edi,
Aytıp mınaw turǵanım,
Jibergen bizdi el edi,
Aytatuǵın arız eldiki,
Sóyleytuǵın til biziki,
Anıq tıńla siz, dedi.
—Ayta ber nashar, sen,—dedi.
Anda Qurtqa sóyledi:
—Burınǵıdan qalǵan sóz,
Xan ústine jaw kelse,
Qaytar eldiń dáwleti,
Xan ústine el kelse,
Onda xannıń dáwleti,
Jetim ul menen jetim qız,
Bul da xannıń perzenti.
Dáwlet tayǵan eller bar,
Dáwletli elge keledi,
Jetim qalǵan qızlar bar,
Patshanıń alǵan ayımı,
Sonnan tuwǵan qız bolar,
Táwir atım bar bolsa,
Táwir qızım bar bolsa,
Búlip kelgen biz elmiz,
Qaladaǵı dushpanlar,
Bizge qolın saladı.
Jılap keldik dad etip,
Sarısha siziń alǵanıń,
Sonıń qızı boladı.
Hámmesin teńdey kóresiz,
Xalıqtıń aytqan sózi edi.
Altı jıllar bolǵanday,
Xalqıma jaylaw beresiz,
Alshaǵır, qalay kóresiz?
Úndemedi Alshaǵır,
Taǵı Qurtqa sóyledi:
—Qarashaxannıń waǵında,
Qatın-erdiń tusında,
Qoblan elde barında,
Sendey patsha bolmasaq ta,
Az ǵana elge tóre edik,
Jetim qalǵan qızlarǵa,
Birew qılsa zorlıqtı,
Támbisin onıń biz berdik.
Sıypamasa enesi,
Ne boladı ilajı?
Jetim qalǵan balalar,
Birewden jese tayaqtı.
Anasına ol kelse,
Tıńlamasa atası,
Ne boladı ilajı?
Búgin aydıń on besi,
On besi bolar qarańǵı,
On besi bolar jaqtı kún,
Qarańǵı kún basımnan
Ketpesine, Alshaǵır,
Jetemeken kózińiz,
Bilesiz be ózińiz?
Esiktiń aldı aq dárya,
Túske deyin pal aǵar,
Tústen keyin qan aǵar,
Mudam paldıń aǵarına,
Jetemeken kózińiz?
Jáne qannıń aǵarın,
Bilesiz be ózińiz?
Jete ǵoysa kózińiz,
Bileǵoysańız ózińiz,
Bizdey bolǵan qızıń bar,
Oynap júrgen balań bar,
Bizdey bende bolmasqa,
Jetemeken kózińiz?
Bilesiz be ózińiz?
Burınǵıdan qalǵan sóz,
«Qırq jıl haslan baylıq joq,
Qırq jıl jarlılıq joq», —degen,
Sizge kelgen dáwran bar,
Ol basıńnan taymasqa,
Jetemeken kózińiz,
Bilesizbe ózińiz?
Tolı jatqan eliń bar.
Bilesizbe Alshaǵır,
Bile ǵoysań ózińiz,
Jete ǵoysa kózińiz,
Aytıp boldım sózimdi,
Endi ózińiz bilińiz.
Bar da meniń xalqımdı,
Qaytadan shap jurtımdı.
Anda Alshaǵır oylandı,
Túsinedi sózine,
Iqtiyar berdi sol waqta,
Bul Qurtqanıń ózine.
Altı jıl Qurtqa bolmasın,
Altı ay bolsın máwletiń,
Esigińdi qıpshaqlar,
Jel ashsın da, jel japsın,
Eger zorlıq qılǵannıń,
Ózi bolsın ólimdar.
Malı bolsın patshalıq,
Pa-pa márhawa dep,
Jar saldırdı qalaǵa.

Alshaǵır ayttı:—Zańǵar durıs aytadı, «qırq jıl baylıq joq, qırq jıl jarlılıq joq»,—degen ras sóz,—dep, Qurtqanıń elin altı ay jaylaw qıldı.
Alshaǵır:—jállad!—dedi. Eki jállad tayar boldı. Jaqsıdan sharapat degen, xalqı abad boldı. «Sóz júyesin tapsa, mal iyesin tabadı»,—degen, munı alıp ketińler, Sarıshaǵa jetińler, Sarısha jaqsı tamaq bersin, taza kiyim kiygizsin, ándamlı etip tárbiyalasın,—dedi.
Alshaǵır gawirdiń altı qatını ólip, jetilenshi alǵan qatını sol edi. Táriypin aytayın sizlerge, qulaq salıń sózlerge:

Ayaqlarınıń súwreti,
Enli tutqan maladay,
Qolları gúrek jabaday,
Awızlarına qarasań,
Tawdan shıqqan jıraday,
Kózleriniń tesigi,
Kógershinniń uyasınday,
Sulıwlıǵı betiniń,
Qalbirdiń sayasınday,
Ápsherine qarasań,
Sapar ayınıń kelgen,
Bir túrli tap bálesindey,
Sol Sarısha ayaǵın,
Bárha mayǵa suǵadı eken,
Qolın qatıqqa juwıp,
Shadıǵorram bolıp otıradı eken.

Bul Sarıshanıń ústine Qurtqanı alıp keldi. Jálladları ayttı: Háy, Sarısha, mınaw turǵan Qurtqaǵa, taza kiyim kiydirsin, taza tamaq jedirsin, júzine qan juwırtsın, etine sól juwırtsın, hápteden ózime kórsetip tursın.—dep patsha sizge jiberdi dep tapsırıp qayttı.
Qurtqa sulıw Sarıshanıń xızmetin etti. Kúnlerden bir kún Sarısha qıyal etti: «Aydıń áptabınday, kúnniń girdabınday, altınnıń sınıǵınday, suwdıń tınıǵınday, sáwledey Qurtqanıń, erkek kisiniń esi bar ma, Qurtqanıń etine sól juwırǵan soń, betine qan juwırǵan soń, ústime alar, kanizlik maǵan túsip qalar, ustaǵa buyırayın, kúsh temir soqtırayın, otırsa, basına urayın, tursa, ayaǵına urayın, ayaday betine shappattay jara salayın» degen qıyal payda boldı. Aradan jeti kún ótti. Jeti jıldan beterirek bolıp ketti.
Sarısha xanım Qurtqaǵa bir úlken qaptı berdi. Bir kániz di keynine saldı.—Bunnan ket, daǵıstanǵa jet, tomar terip kel,—dep hámir etti.
Keynindegi kániz terse hám ura berdi, termese hám ura berdi. Súyegi daǵıstanda qalsın, dedi . Óytkeni Sarısha xanım usılay tapsırǵan edi. Bul daǵıstanda Qurtqanıń qáhári keldi. Aylanıp júrip, qolındaǵı temir shıbıǵın julıp aldı.
— Tómenliniń muńı bir, telpek kiygenniń arı bir, senlerdiń bende bolǵanıńızǵa quday bilsin neshshe ay, neshshe jıllar bolǵanın. Bizlerdiń bende bolǵanımızǵa úsh ay on kún jańa boldı. Munshelli urıp nege azap bereseń!—dedi.
— Men urayın dep pe edim seni, Sarısha qoymaydı-aw meni, endi ursam seni, quday ursın meni,—dedi kániz.
— Urmasań, aldıma tús,—dep kánizdi aldına salıp aldı. Kániz tomar aladı, qapqa saladı.
Qoblannan qalǵan almas shaqqı bar edi. Qurtqa jambasınan alıp, qaptıń túbin kesip aldı. Kánizdiń salǵan túbirshigi qaptıń túbinen túsip qaladı. Sóytip júrip, jeti qırdıń arjaǵına shıǵıp, bir gáwirdiń góne tamına bardı.
Qurtqa oyladı:—Háy, kelinshek, biyt qarassaq, qalay boladı? Qatınlardıń quyashlama kórse, biyt qarap jata beretuǵın ádeti burınǵıdan qalıp edi ǵoy,—dedi.
— Háy, Qurtqa, aytalmay júr edim saǵan, táwir boldı maǵan—dep kániz áweli shapanın, sońınan kóylegin, qıza-qıza kiyimlerin sheship alıp, al biytke qızıǵıp janjaǵına qaramay usı isi menen bola berdi.
Qurtqanıń dárti biyt emes jáne bir qırdıń arjaǵına barıp, Sultanınıń keletuǵın jolına qarap turıw edi.
Qoblannıń atası Seydimxannan qalǵan, qayin enesi Qóklen kempir bergen aydarlı jay bultı bar edi. Waqtı qapalanıp kiyatırsa, qara bolıp kóriner edi. Waqtı xosh bolıp kiyatırsa, aq bolıp kóriner edi. Qara bolıp kiyatqan jay bulttı kórdi. Qoblannıń jaqın kelgenin bilip, jay bult betke qarap, Qurtqa sulıw bir sóz ayttı:

—Dáwletim kelgen shaǵımda,
Analıq kelin men boldım,
Dáwletim bastan tayǵanda,
Qaralı kelin men boldım.
Qatın erdiń waqtında,
Qarasha xannıń waqtında,
Elde Qoblan bolǵanda,
Oń qolıma qayshı alıp,
Pishiwshi edim túńlikti,
Sultanım sennen ayrılıp,
Jaramadım sor basım,
Sarıshaday xanımnıń,
Tezek terer kúńlikke.
Jan bultıń keldi, eziń joq,.
Kele ǵoysań ne boldı.
Alla qosqan joldasım,
Menmenlik ettim, men taptım
Menmenlikti oyladım.
Menmenliktiń aqırı,
Óz basıma bolǵandı.
Boldı demey, ne deyin,
Seksen birdey palwanlar,
Alaman dep ol bardı,
Atqan oǵı tiymedi,
Bizge nesip bolmadı.
Senler bardıńız on tórtte,
Arsha aǵashtı qulattıń,
Seksen palwan jılattıń,
Úyge kúyew keldi dep,
Eriń piriń dep edi,
Er sınaǵan barmeken,
Men sınadım sizlerdi.
Jatır ediń sen uyqılap,
Bunnan jubay bolar ma,
Dep mensinbey men qayttım.
Menmenlikti oyladım,
Óz basıma bolǵandı,
Kele qoysań ne boldı.
Jay bultıń keldi, óziń joq,
Alla qosqan baslasım,
Aq kúymege mindirip,
Qaqpaqtıń qara tawında,
Álip dáwdi óltirip,
Kók oraylı kók shimgen,
Kók shimgenge kelgende,
Uyat isti men qıldım.
Kóp malınıń bası eken,
Kók biyege qol saldım.
Ullını ullı bilmedim,
Qıtay qıpshaq elińdi,
Sirá kózge ilmedim.
Menmenliktiń zıyanı,
Óz basıma bolǵandı.
Kele ǵoysań ne boldı,
Alla qosqan jubayım.
Qáde-qáwmet alıwǵa,
Keldi qıpshaq begleri,
Kósilgen ayaq jıymadım,
Keynimnen keldi ne qızlar,
Shorım shelli kórmedim.
Jay bultıń keldi, óziń joq.
Kele ǵoysań ne boldı,
Qıyametlik joldasım.
Ker biyedey biyeni,
Kórimlikke men aldım.
Ózim otqan ordaǵa,
Alıp barıp kirgizdim,
Aradan qırq kun ótkende,
Ker biyeden ul tuwdı,
Awzın onıń sıpırdım,
Qulaǵına úrledim,
Haywan bolsa da onı,
Perzentim dep júr edim.
Emshegin saldım awzına,
Aq sútimdi bermesem de,
Miyir sútin men berdim.
Qay perzentten kem kórdim,
Atlastan jabıw men japtım,
Beline qayıs batar dep,
Gúdarı qayıs men tarttım.
Gúdarı noqta men saldım,
Kewli óskin bolsın dep.
Jipek arqan men taqtım,
Awzı hasılǵa tiysin dep,
Altınnan aqır men soqtım.
Qay baladan kem kórdim,
Kele ǵoysań ne boldı,
Bultıń keldi, óziń joq,
Aylanayın atıńnan,
Qurıw máh-máh, torı atım.

Bul gápti aytıp bolǵannan keyin, bir maydan bolǵanda torı attıń shırqırap kisnegen dawısı Qurtqanıń qulaǵına tal-tal keldi.
Suwlıǵın tislep, gúldir-gúldir kisnep, Qoblandı alıp qashıp Qurtqanıń turǵan jerine at jaqınlap keldi.
Qurtqa oyladı: hayaldıń názeri qattı deytuǵın edi. Jolına kesepat bolar dep, qolındaǵı qabın betine salıp, Qoblannan betin jasırıp turdı.

Anda Qoblan Qurtqanıń júzin jasırıp turǵanın kewline awır alıńqırap, bir-eki awız sóz ayttı:

—Jolıńızda pidá bolsın shiyrin jan,
Xalqımız ushın janımız bolsınlar qurban,
Biz ketkeli jeti jıl ótti aradan,
Nege kórsetpeyseń aqsha júzińdi,
Saǵınıppan sárbi nazım, Qurtqa jan.

Atlar shaptım bálent tawdıń dúzine,
Biz ketken soń túsken mataw ózińe,
Biz ketkeli jeti jıl ótti aradan,
Saǵınıppan seniń aqsha júzińdi,
Yarım deyip men shaqırdım ózime.

Anda Qurtqa sóyledi:

—Qılısh, nayza alsań batır qolıńa,
Sizler barıp shıqsań dushpan solına,
Aq júzimdi kórseń qaytar ırayıń.
Kórme júzim kesapatdur jolıńa.

Sizdi kórip shólde boldı aqlım lal,
Sizlerge dushpanlar bolsın duwshaker,
Aq betimde úsh temirdiń daǵı bar,
Al betimde sarı qaymaq jara bar.

Sonda Qoblan sóyledi:

—Dushpanlardı kórsem, sawda salayın,
Dushpan ushın sher jaratqan qudayım,
Bir kórsetshi bizge aqsha júzińdi,
Saǵınıppan aqsha júziń Qurtqa jan.
Al ustińe endi hayal almayman.

Anda Qurtqa sóyledi:

—Tamır ketpey, gúldiń júzi sola ma,
Altın basıń esen bolsa sultanım,
Bizler kibi baqa baslı hayaldıń,
Beshi-onı sizlerge kóp bola ma,

Sonda Qoblan sóyledi:

—Atımnıń basını sirá burmayın.
Dushpanlarǵa barsam sawda salayın,
Kórsetseyshi aqsha juziń Qurtqa jan,
Dusshı etińe ashshı tayaq urmayın.

Anda Qurtqa sóyledi:

—Qanlardı aǵızıp keldiń kózime,
Qulaǵıń sal Sultan aytqan sózime,
Meni aylanıp bunsha irkilip turǵansha,
Sen ketkende kim bar edi, esińe al.

Jas kúnińde tutqan altın saqandı,
Men aytayın áwel shıqqan salańdı,
Meni aylanıp bunsha irkilip turǵansha,
Bir aytpaysań ata menen anańdı.

Íshińe salarman batır demińdi,
Keltirme kewlińe, aytsa kemińdi,
Aq júzimdi meniń ayta bergenshe,
Bir aytsayshı jawlar shapqan elińdi.

Ashılmayın taza gúller solmasın,
Hesh bir eller biziń eldey bolmasın,
Eger adamlarda perzent bolsa da,
Ekkimizden perzent úlgi almasın.

Ne qılasań júzimdi,
Eldiń júzin kórseńshi,
Kúnn-túni jılaǵan,
Qoblanım dep zarlaǵan,
Atańa sálem berseńshi.
El-jurtıń bar, dedi,
Jawdan tartıp al, dedi.
Mınaw seniń bolǵanıń,
Sennen bolǵan perzentler,
Ata-anasın biler me,
Qaytardı márttiń ırayın,
Mınaw kórseń, júzim, dep.
Ashtı deydn shırayın.
Kelip Qurtqa jaqınlap,
Júregi qaptay jarılıp,
Kórseter kúnler bar eken,
Seni qádir alla dep,
Qushaqlap attan alıptı.
Qostarım bolǵan Qoblan dep,
Daǵıstannıń ústinde,
Qushaqlasıp kórisip,
Bir birewin súyisip,
Jaǵ-jaǵdaydı sóylesip,
Xalıqtıń aytıp muńını,
Bolǵan isti qaldırmay,
Bárin bayan etedi.
Adasqan ǵazday tabısıp,
Tal jipektey shırmalıp,
Áwel eńirep, soń kúlip,
Tal jipektey esilip,
Tolqınlap suwday tasadı,
Jasarǵan gúldey jasadı.
Qoblandı Qurtqa kórgen soń,
Qushaqlasıp turǵan soń,
Burınǵı kórgen miyneti,
Dushpannan kórgen aqıreti,
Bir kún shelli bolmadı.
Anda Qurtqa sóyledi:
—Basshım ediń Qoblanım,
Qıyametlik joldasım,
Biyqayǵı jatqan elim bar,
Sen er barsań ǵaplette,
Qorqıp qalǵan elińiz,
Dushpan qamap almay ma,
Músápir bolǵan jurtıńnıń,
Haq qanı sizge bolmay ma,
Ǵárip bolǵan elińdi,
Qalmaq qırıp salmay ma.
Juwap berseń bizlerge,
Bizler barsaq ellerge,
Barıp xabar biz bersek
Aydawda kelgen beglerge,
Senler barsań arqadan,
Xalqıń shıqsa qubladan,
Sizler barsań qaladan.
Xalqın shıqsa, daladan,
Aqtan jalaw kóterse,
Onda peshin qayrılsa,
Sonnan soń qılsan ǵayrattı,
Kimler ólse, kim qalsa,
Qutqarmaǵa dushpannan,
Sizler qılsan ıqlastı,
On bes kún bolsa bir máwlet.
Namaz juma kún bolsın,
On tórtinshi kúninde,
Aldıńda kútip jurt tursın.
Qalaǵa gúwlep kirmege,
On tórtinshi kún bolsın,
Shette júrgen elińdi,
Jıyatuǵın kún bolsın.
Wáde bolsın Qoblan dep,
Ruxsat alıp jónedi.

Qoblan Aqtawdıń dárbentinde Qarabiydiń qosına qarap bádár ketti.
Qurtqa sulıw Qoblandı kórip, qolındaǵı tayaqqa bayraq baylap, más bolıp qıpshaqlardıń jatqan dárwazasına qarap kiyatır edi. Qıpshaqlardıń eser jigitleri kórip:
— Qurtqa jeńgemizdi jin urıptı, mámelek aylandırıptı,—dep aldına barıp ermeklep, waqtımızdı xosh qılayıq dep, aldına jaqınlap kelse, kewlin tasqınlaw kórip, reńkin qızıllaw kórip, jinniń urmaǵanın bilip, Qurtqaǵa qarap bir sóz ayttı:

—Basshı bolǵan, Qurtqa jan,
Xalqıń bolǵan sergizdan,
Tayaqqa bayraq baylapsań,
Bir qıyaldı oylapsań,
Esittiń be, ne xabar?
Xabarıńdı ayt, jeńge jan,
Bayraqtı qolǵa alarsań,
Janıńa sawda salarsań,
Hár qıyalǵa bir kelip,
Jeńge jan, qaydan kelerseń?
Anda Qurtqa sóyledi:
—Perilerdiń awnaǵı,
Háptede bolsın jıynaǵı,
Qattı aytsam, dushpan esiter,
Úlkenińiz qaynaǵa,
Kishkeneńiz qayniseń,
Keliń berman mırzaǵa,
Qarawıl baslı qablandı,
Anıq, tıńla, qaynaǵa.
Kórip keldim daǵıstanda,
Keshegi ketken Qoblandı,
Aqqan dárya saǵańdı,
Yad ete gór allam dep,
Súyinshi ber, qaynaǵa.
Kórip keldim men xázirr,
Ǵayıp bolǵan Qoblandı,
Shetke alıp qımtay gór,
Jası pitpegen balańdı,
Tawıp alıp, ǵamlay gór,
Qılıshıń menen nayzańdı,
On úsh kún boldı bir máwlet,
Nayzań bolsa, saplay ber,
Baltań bolsa, taplay ber,
Keynińnen keldi tirewiń
Jawǵa óziń saqlay ber.
Júre berdi aldına,
Ere berdi qıpshaqlar,
Qayda-qayda aǵam dep,
Ras pa, jeńge, Qoblandı,
Kórsetermeken suhban dep,
Qalmaq sezip qoyar dep,
Úndemedi qıpshaqlar,
Aqtan jalaw baylańlar,
Oń peshińdi qayırıń:
Senler shıǵıń qubladan,
Qoblan keler arqadan,
Aytıp boldım sózimdi,
Qala beriń qıpshaqlılar.

Bunnan keyingi sózdi Qoblannıń atasınan esitiń: Qoblannıń atası bir jer tólede bolatuǵın edi. Bularǵa hám barıp, quwantıp, Sarıshaǵa birew barıp aytıp qoymasın dep, Qurtqa sulıw asıǵıp baratır edi.
Qoblannıń qarındası Qansulıw Alshaǵır gáwirdiń on bir ulına shay berip, sharap berip, shılım salıp turar edi. Hár háptede kelip, ata-enesine kórinip turar edi. Qansulıw Qurtqanıń aldınan shıqtı, Qurtqa biykeshin quwantayın, dep bir sóz ayttı:

—Sarqırap tawlardan aqqan bulaǵım,
Búgin qabıl boldı seniń tilegiń,
El shetinde kórip keldim bir adam,
Eglendirmey súyinshi ber, shıraǵım.

Oshaqqa janıptı etiń hám tániń,
Jaw shawıp bolǵandı oyrandı eliń.
El shetinde kórip keldim aǵańdı,
Súyinshige ne bereseń, biykeshim?

Qansulıw sonda sóyledi:

—Yasiyn oqır ájayıptı xatları,
Kórgen adam nashar deydi zatları,
Mendey biykeshgeneń sennen aylansın,
Qoblan qurısın, ayta górme atların.

Aǵam bar dep bálentlegen júregim,
Allam hesh bermedi meniń tilegim.
Qoblan qurısın, ayta górme atını.
Bir jerde ólse, mıń jerde qalsın súyegi.

Qurtqa taǵı sóyledi:

—Kóringen alıstan tawlardıń tası,
Sel bolıp aǵıp tur kózińniń jası,
Jalǵızımdı olaysha dep qarǵama.
Qarǵısıń basıńa bolsın urǵashı.

Jılqıshı úyretip minedi tayını,
Aytıwǵa sózimiz júdá qayımdı,
Olaysha dep jalǵızımdı qarǵama.
Dushpanlar taptı ma kewil jayıńdı.

Onda Qansulıw sóyledi:

—Shashım tallap, on tórtimnen tarayman.
Qashan keler dep jollarǵa qarayman,
Gúnayımdı keshire gór, jeńge jan,
Jalǵızımdı kúygenimnen qarǵayman.

Qarǵamay netip turayın,
Qoblan elde júrgende,
Elge dushpan barar ma,
Sizler kibi alǵanı
Bizler kibi sińlisi,
Ata menen anası,
Mınaw turǵan dushpannıń,
Xızmetinde bolar ma.
At súringen tasımdı,
Bererge joqtı nársemiz,
Qalay qılsań, jeńge jan,
Sende bolsın ıqtiyar,
Qoydım qara basımdı.

Áne kórgen bilgenin aytıp, Qurtqa Sarısha xanımǵa qarap júre berdi.
Sarısha xanım esikke qarap, baladay úńilip otırıptı, Qurtqa bul esikke kelgeli jan degendi esitken joq edi.
— Ha, Qurtqa jan,—dedi. Qurtqa hám:—Ne deyseń,—apa—dedi.
— Siziń jurtıńızda bizińdey xanımlar tús kóretuǵın ba edi?
— Álbette, kóretuǵın edi.
— Men búgin tús kórdim, siz jorıy alasız ba?—dedi.
—Álbette, jorıymız,—dedi.

Áne Sarısha túsin bayan áylep, Qurtqaǵa bir-eki awız sóz ayttı:
—Jatır edim uyqılap,
Ayaq-qolım tuyıqlap,
Arqadan keldi kók bóri,
Janımdı qoymay baratır,
Boz ayǵırday ıyıqlap,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Mennen shıǵıp ketken soń,
Alpıs eki qoyım bar edi,
Arqadan kelgen kók bóri,
Sarayda turǵan jerinde,
Munı hám ketti tamaqlap,
Ayırar bende bolmadı,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Seksen serkem bar edi,
Bunı hám ketti tamaqlap.
Aq sarayda bir turǵan,
Quyrıqları dıǵırshıq,
Ay múyizli aq qoshqar,
Aq qoshqarım bar edi,
On bir qozım bar edi,
Qamawda turǵan jerinde,
Bunı da ketti tamaqlap,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Otırǵan jerim oy shuqır,
Basqan jerim bay shuqır,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Esiktiń aldı jal qamıs,
Úy artında shoq qamıs,
Oń qolımda taq qayıs,
Sol qolımda jup qayıs,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Júregim awzı muzlaydı,
Jaman jerim sızlaydı,
Bul ne bolar, Qurtqa jan?
Jorıygórgil túsimdi,
Jaqsılıǵı ózime,
Jamanlıǵı ózińe.
Toqsan qul baqqan búyerde,
Esapsız qoyım bar edi,
Arqadan keldi kók bóri.
Qubladan shıqtı kóp bóri,
Bólek-belek qıldı da,
Hár shetinen tiyedi,
Qalaǵa kelip jıyıldı,
Bir bólegi bólindi,
Qublaǵa quwıp bir ketti,
Shorshıp kettim ornımnan,
Jorıygór usı túsimdi,
Jaqsılıǵı ózime,
Jamanlıǵı ózińe.
Anda Qurtqa sóyledi:
—Haw, Sarısha, Sarısha,
Túsiń eken tamasha,
Men jorıyın túsińdi,
Ańsat qılıp isińdi,
Jańa taptıń Sarısha,
Jorıy almaytuǵın kisińdi.
Jatqan bolsań uyqılap;
Ayaq-qolıń tuyıqlap,
Arqadan kelse kók bóri,
Janıńday qoymay baratsa,
Boz ayǵırdayı ıyıqlap,
Ol túsińde kórgeniń,
Qoblan batır bolmasın.
Sizden ótip bir ketse,
Alpıs qoyım degeniń,
Alpıs eki hámeldar,
Hámeldarıń bolmasın,
Sarayda jatqan jerinde,
Qurbanlıq qılıp shalmasın.
Taptımbeken Sarısha,
Tappadım ba Sarısha?
Seksen eki degeniń,
Keńesqorıń bolmasın,
Arqadan kelgen kók bóri,
Biziń Qoblan bolmasın.
Uyqıda jatqan jerinde,
Qurbanlıq qılıp shalmasın,
On bir qozıń bar bolsa,
On bir qozı degeniń,
On bir ulıń bolmasın.
Arqadan kelgen kók bóri,
Aq sarayǵa bir kirip,
Jer menen jeksen qılmasın
Quyrıqları dıǵırshıq,
Múyizleri shıǵırshıq,
Ay múyizli aq qoshqar,
Alshaǵır patshań bolmasın,
Arqadan kelgen kók bóri,
Qoblan erim bolmasın.
Aldına basshı bir salıp,
Aq sarayǵa kirmesin,
Postına saban bir tıǵıp,
Dárwazaǵa qoymasın,
Tógilgen balalar haq qanı,
Endi seni urmasın,
Taptımbekem Sarısha,
Tappadım-ba Sarısha?
Otırǵan jeriń oy-shuqır,
Gór lahátiń bolmasın.
Basqan jeriń bay shuqır,
Kózińniń jası bolmasın.
Oń qolıńda taq qayıs,
At qamshısı bolmasın,
Sol qolıńda jup qayıs,
At dizgini bolmasın.
Úy artında shoq qamıs,
At quyrıǵı bolmasın,
Esik aldı jal qamıs.
Attıń jalı bolmasın,
Júregiń awzı muzlasa,
Jaman jeriń sızlasa,
Jawır atqa mindirip,
At astınan ayaǵıń,
Ayaǵıńdı kórpeshlep,
Atlarǵa teris mindirip,
Temir isten ótkerip,
Xalıq bárine kórsetip,
Bizge tuwǵan qara kún,
Basıńa seniń tuwmasın.
Taptımbeken Sarısha,
Tappadım ba Sarısha?
Arqadan shıqsa kók bóri,
Qubladan kelse kóp bóri,
Toqsan qul baqqan qoyıńdı,
Bólip alsa shetinen,
Qalaǵa kelip qamasa,
Kók bóri bolıp kóringen,
Qoblan erim bolmasın,
Kóp bóri bolıp kóringen,
Qıpshaqtıń begi bolmasın.
Bólip aydap bir ketse,
Olja qılıp qızıńdı,
Qublaǵa qarap aydasa,
Bizge tuwǵan qara kún,
Ol basıńa tuwmasın.
Qızıń menen ulıńız,
Biziń elge barmasın.
Taptımbeken Sarısha,
Tappadım ba Sarısha?
Sol waqta xanım qáhári kep,
Atańa nálet, shaya dep,
Tiliń tartpas, sirá, dep,
Shıbıq temir qolǵa alıp,
Sarısha ornınan turdı,
Hám Qurtqanı bir urdı.

Endigi sózdi Alshaǵır patshadan esitiń:
Ol otırıp aytadı: — Aqshaxan patshanıń bir bólek jurtın búldirip keldim, Qoblannıń elin búldirip alıp keldim. Meniń etken islerimdi jazatuǵın shayır bar ma eken? — deydi. Anda Qoblannın Polat degen dostı patshanıń xızmetinde turar edi. — Sizdi biz maqtasaq qalay bolar eken? — dedi ol.
— Ájep bolar, — dep, Qansulıwdı da shaqırtıp alıp, Polat bir sóz aytıp turǵan qusaydı:
— Tawda qoyan izi bar,
Ári deydi Polat jan,
Patshanıń aytqan sózi bar,
Ári deydi Polat jan.
Esiktiń aldı bir dárya,
Túske deyin pal aǵar,
Ári deydi Polat jan,
Tústen keyin qan aǵar,
Ári deydi Polat jan,
Tawda qoyan izi bar,
Patshanıń jeti qızı bar.
On birdeyin ulı bar,
Kórgenim jalǵan bolmasa,
Pesin waqtı shalqıtar,
Ári deydi Polat jan.
Tınısh xalıqtı búldirgen,
Bir bálege jolıǵar,
Ári deydi Polat jan.
Tınısh jatpas ol qasqır,
Urınıp júrgen adamlar,
Bir adamǵa jolıǵar,
Ári deydi Polat jan,
Eli-jurttan ayrılǵan,
Elde tegin jatar ma,
Aman bası saw bolsa,
Ol qalaǵa quyılar,
Ári deydi Polat jan.

Bunnan keyin Alshaǵır patsha ayttı:
— Pa-pa, zańǵardıń shayırlıǵı, — dedi, túsinbey. Meni Ískender Zulxarnayınnan hám batır qıldıń, — dep tiline túsinbey, kóp inamlar berip biyqayǵı otıra berdi.
* * *

Qoblan batır adamǵa bildirmey, janǵa sezdirmey Qarabiy jatqan dárbentke qarap júre berdi.
Qarabiy de otız qosshısın buyırıp, aq shatır qurıp jata berdi. Túyesi jayılıp tawdıń ústinde júrer edi. Qoblan barıp, túyeni orap alıp, aldına salıp quwmaq boldı. Qarabiydiń otız nókeri Qoblanǵa at qoydı, Qoblan keynine qaramay aldına júre berdi, keyninen shawqım saldı. «Atıńızdı aytıp ket» dep, baqırdı. Qoblan tıńlamadı. Kewli ósken dushpanlar Qoblandı qamap aldı. Anda Qoblan dushpanǵa qarap bir sóz ayttı:

— Atımdı sorap neteseń,
Tawdı gezgen bórimen,
Zatımdı sorap neteseń,
Kimdi dushpan pámleyseń,
Oylaǵan dushpan ózimen.
Ol malıńdı quwaman,
Eller qayda, jurt qayda,
Sheyit bolǵan balalardıń,
Haq qanın sizden alarman.
Baqıy bolsań bizlerge,
Ol pármana bolarman.
Ísim joqdur sizler menen,
Qarabiy degen qaysısań,
Jer menen jeksen qılarman,
Anda turıp qalmaqlar,
Túsinbeydi sózine,
Qarabiy degenlerine,
Awır tústi qalmaqtıń,
Mına gápler ózine,
Ashılǵan gúller solmasın,
Latmanat ózi ońlasın,
Esitiwim bar edi,
Azıwlıǵa ketti Qoblan dep,
El keyninen quwıp kelgen,
Mınaw Qoblan bolmasın.
Qamalap uslap alıńlar,
Moynına shınjır salıńlar,
Qarabiyge tapsırıp,
Bir ármansız bolıńlar.
At qoyadı bárshesi,
Atadan jalǵız márt Qoblan,
Eki kózi qızarıp,
Qanı qashıp bozarıp,
Qoblan batır qumarlanıp,
Tuyǵın kibi jumalanıp,
Qoylardı kórgen bóridey,
Torı atına qamshı bastı,
Dárya kibi tolıp tastı,
At oynatıp baradı,
Bir barǵanda márt Qoblan,
Tórtewin gelle qıladı.
Uslaymız degen qalmaqlar,
Bası menen ǵay boladı.
Birewin alıp qolına,
Bir-birine uradı,
Qarabiydiń qosına,
Qalǵanın quwıp baradı.
Qarabiydey bátshaǵar,
Ol aldına keledi.
Anda Qoblan sóyledi,
— Atıń seniń kim? — dedi,
Al Qarabiy sóyledi:
— Aqshaxannıń ellerin,
Búldirip kelgen men, dedi,
Qızın olja bir qılıp,
Ulın aydap ol kelip,
Qullar qılǵan men, dedi,
Jaraǵıń taslap sen kelseń,
Óltirmeymen men, dedi.

Anda Qoblan esitip:

—Qarabiy degen waqtında,
Túgi tebendey shanshılıp,
Qılıshtı alıp qolına,
Jaqınlap barıp qalıptı,
Qarabiydiń janına.
Shamalap ózin kóredi,
Sheyit bolǵan balalar,
Hawa-hawa, marhawa dep,
Xawaz berip turadı.
Qılısh alıp márt Qoblan,
Batır kewilin qoshladı,
Shóptey kórmey dushpandı,
Teńinen bólip tasladı.
Qarabiydi óltirip,
Mánisine keltirip,
Taǵı da alǵa jónedi.

Bunnai keyin qıpshaqtıń eser jigitleri, «Qoblan qay jaqtan keler eken» dep, jolın tosıp júrgende, aǵayin — qarındasları Qoblandı tawıp alıp, qosılıp, waqtı qosh bolıp, torı attı oylaw jerge baylap, áyne quptan waqtında, eldiń sheti jatqanda, ot qızılı batqanda, qalanıń ishine kirdi. Altmısh eki hámeldardıń jatqan jerine bardı. Aldına basshı saldı. Hámmege xabar berdi.
Qoblan saraydıń aldın aldı, altmısh eki hámeldarın jatqan jerde gelle qıldı. Qıpshaqtıń eser beglerinen ruxsat bolıp, qıdırıp, aq saraydan on bir ulın tawıp alıp, onı da óltirdi.

Awzı qanlı bórilerin
Alshaǵırdıń tórelerin,
On bir birdey ulların,
Sáhár waqtı bolǵansha,
Bárin gelle qıladı.
Qoblan sáhár waqtında,
Alshaǵır jatqan sarayǵa,
Joldasları menen baradı.
Bildirmey jatqan jerinde,
Eki qolın tańadı,
Hár jerine nayza urıp,
Shermendesin shıǵarıp,
Dárwazanıń aldına,
Súlderin ákep qoyadı,
On bir ulın shalǵan soń,
Alshaǵırday gáwirdi,
Dárwazaǵa qoyǵan soń,
Qıpshaqtıń eser begleri,
Dáwleti kelgen waqtında,
Aydawda burın kelse de,
Rustemnen kem emes,
Kókirektiń ǵayratı,
Birden tórtewin shanshıp,
Besin kózlep turadı.
Ne bir kelgen ǵarrılar,
Ólsek bizler ırzamız,
Iǵbal júrgen waqtında
Belli ǵayrat saladı.
Tınbay endi qalada,
Úsh kún urıs boladı.
Alshaǵır gáwir ólgen soń,
Xanı ketken qalmaqlar,
Bassqı tawıp baradı
Qalmaqtıń tuwı jıǵılıp,
Baǵındıq bizler aǵa, dep,
Qol kóterip turadı.
Qurtqadayın alǵanı,
Sarıshaday xanımdı,
Jalańash atqa mingizip,
Ókpesine zańǵardıń,
Temir isti ótkerip,
Íspara temir qolǵa alıp,
Jawırnına qoydırıp,
Qansulıwday sińlisi,
Alshaǵırday gáwirdiń,
Jeti qızın júwenlen,
Belli qırǵın boladı.
Alshaǵırdıń áskerine,
Qoblanlıday qas batır,
El-elatın kórgen soń,
Ayawsız qılısh uradı,
Qızıl tuwın qıyrattı,
Jasıl tuwın jaynattı,
Bóri tiygen qoy kibi,
Qalmaqlardı shuwlattı.
Sheyit balalar qanı dep,
Qoymay bárin qıyrattı.
Hawa-hawa marhawa dep,
Ózi emes ruxı,
Sheyit bolǵan kóp balalar,
Razımız aǵa jan,
Ol tógilgen qanǵa dep,
Dawıs berip shırlaptı,
Qoblan tajjal kelgen soń,
Ol patshası ólgen soń,
Qol kóterip turǵan soń,
Ne bir qalmaq sóyledi,
Urıstıń jámi qoyıldı,
Qıpshaqtıń bári jıyıldı
Kimseler ólip, kim qaldı,
Qoblanlınıń elinen,
Qóp adamlar qırıldı.
Baǵınǵan soń dushpanlar,
Urıs tuqımı qoyıldı,
Birisin patsha kóterip,
Kewilleri dushpannıń,
Qoblanlıǵa jalındı,
Doslar bolıp Qoblan menen,
Neshsheleri baǵındı.
Polat jandı bul elge,
Patsha qılǵan sekilli.
Polat ázel dos edi,
Dushpannan aldı arını,
Márt qaytardı qáhárini,
Aǵayinge qosılıp,
Tawıp aldı márt Qoblan,
Qıdırbayday ǵarrını.
Dáwir kimniń dáwiri,
Polat xannıń dáwiri,
Paytaxt kimniń paytaǵı,
Polat xannıń paytaxtı,
Tawıp aldı márt Qoblan,
Qara qıpshaq elattı,
Bir kemliktiń kemalı bar,
Patsha qıldı Polattı.