АТА-АНА, ТУЎЫСҚАН-ТУЎҒАНЛАР АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТНАСЛАР (НӘСИЯТ) ҲАҚҚЫНДАҒЫ НАҚЫЛ-МАҚАЛЛАР (ATA-ANA, TUWISQAN-TUWǴANLAR ARASINDAǴI QARIM-QATNASLAR (NÁSÍYaT) HAQQINDAǴI NAQIL-MAQALLAR)
Ағайиниң аз болса,
Даўда ҳалың белгили.
Ағайиниң саз болса,
Қорқыныш жоқ бүлгиннен.
Даўда ҳалың белгили.
Ағайиниң саз болса,
Қорқыныш жоқ бүлгиннен.
Анасы өлген жетимге,
Қайтып ана табылмас,
Кемпирапасы өлген жетимге,
Анасы болар баўырлас.
Қайтып ана табылмас,
Кемпирапасы өлген жетимге,
Анасы болар баўырлас.
Ананың кеўли балада,
Баланың кеўли далада.
Баланың кеўли далада.
Атаңа не қылсаң,
Алдыңа сол келеди.
Алдыңа сол келеди.
Қарындасы ақылсыз болса,
Ағасының басында әңгиме ғаўлайды.
Патшасы жаман болса,
Пуқарасын жаўлайды.
Ағасының басында әңгиме ғаўлайды.
Патшасы жаман болса,
Пуқарасын жаўлайды.
Ағайинниң азары бар да,
Безери жоқ.
Безери жоқ.
Өсик-баўырға қабырға жақын.
Ағайиннен бир шақырым қашығырақ отыр.
Бермесе де ағайин,
Өз күнине саў болсын.
Өз күнине саў болсын.
Ағасы бардың ырысы бар,
Иниси бардың танысы бар.
Иниси бардың танысы бар.
Атадан алтаў туўсаң да,
Ўатаныңа жалғызсаң.
Ўатаныңа жалғызсаң.
Ағайин бар болсаң көре алмайды,
Жоқ болсаң бере алмайды.
Жоқ болсаң бере алмайды.
Атадан уғыл туўылсын,
Атаның жолын қуўсын.
Атаның жолын қуўсын.
Атқа ердиң батқанын,
Ийеси билмес ат билер.
Ағайинниң азғанын,
Ағайин билмес жат билер.
Ийеси билмес ат билер.
Ағайинниң азғанын,
Ағайин билмес жат билер.
Атаның атағына қара,
Енениң затына қара.
Енениң затына қара.
Ағасы урар болар,
Иниси турар болар.
Иниси турар болар.
Атаның өлсе баласы,
Баласыз жерде қалмастай,
Әкеси өлсе баланың,
Халқы жетим қылмастай.
Баласыз жерде қалмастай,
Әкеси өлсе баланың,
Халқы жетим қылмастай.
Алтын-гүмистиң гөнеси болмас,
Ата-ананың баҳасы болмас.
Ата-ананың баҳасы болмас.
Атаның жаман улы,
Журт тутар.
Журт тутар.
Ене гезер, қыз гезер,
Қыйсық шатпаны ким дүзер.
Қыйсық шатпаны ким дүзер.
Күйеўден ул болмас,
Күлден имарат болмас.
Күлден имарат болмас.
Таўдың көрки тас,
Адамның көрки қас.
Адамның көрки қас.
Қазыласқан соң қарындас болмас.
Қардың суўы қандырмас,
Өгей ене тындырмас.
Өгей ене тындырмас.
Қызлы үй қызылға тоймас.
Көрмеген жат болады,
Көриспеген уят болады.
Қәдирданың ким болса,
Ағайиниң сол болады.
Көриспеген уят болады.
Қәдирданың ким болса,
Ағайиниң сол болады.
Киси есиги тоң тезек,
Еритпеге ер керек.
Еритпеге ер керек.
Қызым үйде қылығы дүзде.
Ул таппас қатын болмас,
Турарын айт.
Мал таппас жигит болмас,
Қурарын айт.
Турарын айт.
Мал таппас жигит болмас,
Қурарын айт.
Ата-ананың ақылы,
Сайрап жатқан жол менен тең,
Ақыллының ақылы,
Сарқылмайтуғын көл менен тең.
Сайрап жатқан жол менен тең,
Ақыллының ақылы,
Сарқылмайтуғын көл менен тең.
Қыз-халықтың гүли,
Қосық денсаўлықтың гүли.
Қосық денсаўлықтың гүли.
Кемпир үйдиң тығыны,
Өлеғойса шығыны.
Өлеғойса шығыны.
Ағасы бардың жағасы бар.
Жийен еркин болады дайысына,
Дайысы бармай ма екен майысына.
Дайысы бармай ма екен майысына.
Даў-жәнжелде, «жийен» сөзи басым болар,
Ғаррылық жаман дәрт,
Емлеп болмас.
Емлеп болмас.
Атаң жаўға шапса,
Атаң менен бирге шап.
Атаң менен бирге шап.
Атадан алтаўдың атқан оғы жоғалмас,
Атадан жалғыз туўғанның атқан оғы табылмас.
Атадан жалғыз туўғанның атқан оғы табылмас.
Үйдиң артында төбе болса,
Ертлеўли аттай болар.
Үй ишинде көп жасаған қарт болса,
Жазыўлы турған хаттай болар.
Ертлеўли аттай болар.
Үй ишинде көп жасаған қарт болса,
Жазыўлы турған хаттай болар.
Ата-ананың тилин алған баланың,
Мәртебеси ҳәр жерлерде оттай жанар.
Мәртебеси ҳәр жерлерде оттай жанар.
Балаң ғажарлы болса,
Келиниң ажарлы болады.
Балаң ғажарсыз болса,
Келиниң ийбесиз болады.
Келиниң ажарлы болады.
Балаң ғажарсыз болса,
Келиниң ийбесиз болады.
Ата нәсиятын көп алған кәтқуда болады.
Әдепли келин ийкемли болады.
Үйинде саяқ сақлама.
Мына бала ул-қызымның баласы,
Палдан татлы бул баланың анасы.
Палдан татлы бул баланың анасы.
Атаның силтеген соқпағы,
Балаға мың гүзар жол.
Балаға мың гүзар жол.
Қайнаға айбатлы болса,
Келини уятлы болады.
Келини уятлы болады.
Периниң өзи сулыў,
Қурбақаның көзи сулыў.
Қурбақаның көзи сулыў.
Өз сүйгениң өзиңе,
Ҳүр көринер көзиңе.
Ҳүр көринер көзиңе.
Асқар-асқар таўлардың,
Панасы болмас атадай.
Мүшки менен әжбердиң,
Ийеси болмас анадай.
(мүшки – әтир ийисли шөп, әжбер – өсимликтиң аты)
Панасы болмас атадай.
Мүшки менен әжбердиң,
Ийеси болмас анадай.
(мүшки – әтир ийисли шөп, әжбер – өсимликтиң аты)
Атаң да болса бир жолдас,
Аўыр да болса бир қолдас.
Аўыр да болса бир қолдас.
Ҳәзилиң жарасса,
Атаң менен ойна.
Атаң менен ойна.
Арық пенен семиздиң баўыры бир,
Жақсы менен жаманның жамбызы бир,
Жақсы менен жаманның жамбызы бир,
Атадан алтаў туўғанша,
Жалғыз туўса нетеди?
Жуғымлы болса ол перзент,
Муратына жетеди.
Жалғыз туўса нетеди?
Жуғымлы болса ол перзент,
Муратына жетеди.
Ағайинди жаманлап,
Туўғанды қайдан табасаң?
Арғымақты жаманлап,
Буўданды қайдан табасаң?
Туўғанды қайдан табасаң?
Арғымақты жаманлап,
Буўданды қайдан табасаң?
Ағайин татыў болса ат көп,
Абысын татыў болса ас көп.
Абысын татыў болса ас көп.
Ақша қарда көп жүрсең,
Көзиң бир күн қарығар.
Ағайиннен шет жүрсең,
Кеўлиң бир күн тарығар.
Көзиң бир күн қарығар.
Ағайиннен шет жүрсең,
Кеўлиң бир күн тарығар.
Ағайинниң урысы,
Тул қатынның жулысы.
Тул қатынның жулысы.
Бағы бар қызым Бағдатта болсын.
Балалық шағы – патшаның тағы.
Белден қуўат кеткен соң,
Ғарға адым жер мун болар.
Қараша көзден нур кетсе,
Бир көриўге зар болар.
Ғарға адым жер мун болар.
Қараша көзден нур кетсе,
Бир көриўге зар болар.
Атаның ақылы пайдасыз болса,
Қара сөзге қазан қайнамас.
Қара сөзге қазан қайнамас.
Тириде сыйламаған ағайин,
Өлгенде жыламайды.
Өлгенде жыламайды.
Тириде татыўы жоқтың,
Өлгенде ашыўы жоқ.
Өлгенде ашыўы жоқ.
Төрт аяқлыда – бота татыў,
Еки аяқлыда – бөле татыў.
Еки аяқлыда – бөле татыў.
Шешели жетим басында,
Тарақ пенен қол ойнар,
Шешесиз жетим басында,
Сирке менен бийт ойнар.
Тарақ пенен қол ойнар,
Шешесиз жетим басында,
Сирке менен бийт ойнар.
Шапан алма астар ал,
Қатын алма қостар ал.
Қатын алма қостар ал.
Ер бала ата-анаға таяў,
Қыз бала үйге жаққан бояў.
Қыз бала үйге жаққан бояў.
Еркек гүби – ҳаял түби.
Жақсы ата жаман балаға қырық жыл азық.
Жақыныңа өтирик айтпа,
Жатқа сырың айтпа.
Жатқа сырың айтпа.
Оңар үйдиң баласы онбесинде баспан дер,
Оңбағанның баласы отызында жаспан дер.
Оңбағанның баласы отызында жаспан дер.
Онбесте отаў ийеси.
Өзи өлтирмес,
Жат-жарылқамас.
Жат-жарылқамас.
Өзи жығылған бала жыламайды.
Қыз өссе елдиң көрки,
Ул өссе елдиң бөрки.
Ул өссе елдиң бөрки.
Әй қудайым бала бер,
Бала берсең дана бер,
Ақыл-еси болмаса,
Есабын таўып ала бер.
Бала берсең дана бер,
Ақыл-еси болмаса,
Есабын таўып ала бер.
Қызым саған айтаман,
Келиним сен тыңла?
Келиним сен тыңла?
Дүнья ағып атырған булақ,
Ата-ананың сөзи жағалай питкен қурақ.
Ата-ананың сөзи жағалай питкен қурақ.
Ата менен бала,
Гүл менен лала.
Гүл менен лала.
Отыз улың болса да,
Орны басқа.
Отыз қызың болсада,
Қылығы басқа.
Орны басқа.
Отыз қызың болсада,
Қылығы басқа.
Кеўил қуўанышы – лала,
Турмыс қуўанышы – бала.
Турмыс қуўанышы – бала.
Ата-улы менен узақ жасайды.
«Аға» деген баланы,
«Жаным» десе болмай ма?
Алты ул туўған ананы,
«Алтын» десе болмай ма?
«Жаным» десе болмай ма?
Алты ул туўған ананы,
«Алтын» десе болмай ма?
Жылағысы келген бала,
Әкесиниң сақалы менен ойнайды.
Әкесиниң сақалы менен ойнайды.
Ханнан бала уллы,
Баладан ана уллы.
Баладан ана уллы.
Бала – ерли зайыптың дәнекери.
Ата данқы менен ул өседи,
Ене данқы менен қыз өседи.
Ене данқы менен қыз өседи.
Жақсы перзент – сүйиниш,
Жаман перзент – күйиниш.
Жаман перзент – күйиниш.
Ағайиннен шыққан жаўдан сақла,
Үйден шыққан даўдан сақла.
Үйден шыққан даўдан сақла.
Жыласа баласы жеңер,
Шынласа анасы жеңер.
Шынласа анасы жеңер.
Киси баласы кисенлесең де турмас,
Өз балаң өзекке тепсең де кетпес.
Өз балаң өзекке тепсең де кетпес.
Он баланы бир ата сақлайды,
Он бала бир атаны зорға сақлайды.
Он бала бир атаны зорға сақлайды.
Көриспесе туўған жат.
Атадан алтаў туўсаңда,
Айбалтаң болсын.
Айбалтаң болсын.
Арғымақ сайлап ат миндим,
Садағасы кетейин буўданның.
Урыў сайлап дос туттым,
Садағасы кетейин туўғанның.
Садағасы кетейин буўданның.
Урыў сайлап дос туттым,
Садағасы кетейин туўғанның.
Қызлы киси қыйында,
Уллы киси жыйында.
Уллы киси жыйында.
Тил алғыш болса перзентиң,
Ақылы артық кисидей.
Тил алмаса перзентиң,
Түсинде көрген исиңдей.
Ақылы артық кисидей.
Тил алмаса перзентиң,
Түсинде көрген исиңдей.
Кемпир-баланың жазлаўы,
Жақсы перзент жаным.
Жаман перзент,
Ҳарамға шыққан малым.
Жақсы перзент жаным.
Жаман перзент,
Ҳарамға шыққан малым.
Жақсы болса алғаның,
Жомарт жигит болғаның.
Жаман болса алғаның,
Жары жолда қалғаның.
Жомарт жигит болғаның.
Жаман болса алғаның,
Жары жолда қалғаның.
Жақсы болса қатының,
Келип турар жақының.
Жаман болса қатының,
Басыңнан кетер ақылың.
Келип турар жақының.
Жаман болса қатының,
Басыңнан кетер ақылың.
Жақсы қатын – ырыс,
Жаман қатын – урыс.
Жаман қатын – урыс.
Жақсы қусқа жаман қус,
Таплаў менен тең болар,
Жақсы қызға жаман қыз,
Бағы менен тең болар.
Таплаў менен тең болар,
Жақсы қызға жаман қыз,
Бағы менен тең болар.
Ҳаял жерден шыққан жоқ,
Ол да еркектиң баласы.
Еркек көктен түскен жоқ,
Ҳаял оның анасы.
Ол да еркектиң баласы.
Еркек көктен түскен жоқ,
Ҳаял оның анасы.
Жалғыз бала ат шапса,
Атасы тақымын қысады.
Келинниң аяғынан,
Шопанның таяғынан.
Атасы тақымын қысады.
Келинниң аяғынан,
Шопанның таяғынан.
Заманы жақсы болса,
Жас болар ғарры.
Жас болар ғарры.
Гезектеги ендиги бөлимге өтиў: ДӘСТҮР, ҮРИП-ӘДЕТЛЕР ҲАҚҚЫНДА НАҚЫЛ-МАҚАЛЛАР
Алдынғы бөлимге қайтыў: ЖӘМИЙЕТЛИК МОРАЛЬ НОРМАЛАРЫ, АҚЫЛ-НӘСИЯТ ХАРАКТЕРИНДЕГИ НАҚЫЛ-МАҚАЛЛАР
Китап Мазмунына қайтыў
Социал тармақларда бөлисиў
Егер сиз бул китаптың усы бөлимин унатқан болсаңыз, бул бетти төмендеги социал тармақлар арқалы досларыңыз бенен бөлисиўди умытпаң:
