Бир күнлери Таллық болысына қараслы Мүйтен елаты – «жолбарыс бизлерге күн бермейтуғын болды, мал-ҳәлимизди қоймады, енди адамға да аўыз салайын деп киятыр. Буның ҳәлекшилигинен журтлар пақыр-пуқарашылығынан қалды. Буның бир шарасын көриўиңизди сораймыз», – Төрткүлдеги приставқа арыс жиберипти.

Пристав бул арызға езиўи қулағына жеткенше, көз жас шыққанша ишек-силеси қатып күлипти.

Аңшылықты жақсы көретуғын Александр Злобин деген отряд баслығы бар екен. Соны шақырыпты ҳәм оның отрядындағы жергиликли жағдайды жақсы билетуғын бираз нөкерлерди де шақыртып:

– Бир жолбарыс Таллық болысында елди бүлдирип атырыптымыш, бул рас па? – деп сорапты. Жергиликли нөкерлер де биразы, – дурыс шығар. Егер жолбарыс өшиксе, ҳеш нәрсени тыңламайды. Адамды да малды да қыйрата береди, – деп жуўап берипти.

– Онда бул арыздың жөни бар екен ғой, – деп муртын сыйпап көзин алартыпты.

Александр Злобин шаққанлық пенен орнынан турып:

– Тақсыр, усы операцияны маған тапсырыўыңызды сорайман, деп сораныпты.

Сонда пристав Злобинге, – отрядыңыз бенен барып қайт, ел тынышлансын, – деген екен.

Александр Злобин орта жасларға жақынлаған, ҳешбир урысларда болып көрмеген, кеңседе, хожалық жақларында ислеп офицерлик чинге ийе болып жүрген сыпайы жигит еди. Аңшылықты жақсы көрген менен бирақ қырғаўыл, қоян, үйрек, ғаздан басқа ҳешнәрсе аўлап көрмепти. Оны да өзиниң отряды менен аўлайды екен.

Бирнеше күн жүрип, Злобин отряды менен Шымбайға келипти.

Қайдан еситкенин билмеймен, бир күнлери мени шақырып адам келди. Дәрҳал қарыўым менен Злобинге келдим. Оны мен бурыннан таныйтуғын едим. Ол маған бул аўҳалды баян етти де:

– Сен бизлерди баслап бар! – деди. Аңшылық десе турмайтуғынымды билесизлер ғой, баслап жөнелдим.

Ертеңине жолбарыстың бүлдирип атырған елатына келдик. Растан да елдиң жолбарыстан мықлы қәўпи бар екен.

Адамлар бизлерге жолбарыстың қайда екенин көрсетти. Жолбарыс көлге жақын қалың қамыслықтың арасында екен. Мен Злобинге жолбарыстың сондай шаққан ҳәм күшли ҳайўан екенин, жолбарысты атыў, өлтириў ушын өзинен де бетер шаққанлық, тапқырлық талап етиледи, – деп және жолбарыстың бираз қәсийетлери, минезлери туўрысында айттым. Ол:

– Чепуха, қолда жарақ турғанда, сонша отряд пенен бир ҳайўанды ата алмай неси бар, – деп отрядына, – мениң артымнан сап тартып жүресизлер, мениң рухсатымсыз атпайсызлар, – деди.

Ҳәмме Злобинниң изине ерип киятырмыз. Бир ўақытлары жолбарысты көрдик. Жолбарыс жалаңлап, еки көзин бизлерден айырмай отыр екен. Злобин қолда наганы менен туўры тартып киятыр. Жүз қәдемдей жер қалды.

– Кимде-ким менсиз атады екен, оны атып таслайман. Усы жерде бәриң де тоқтаң, мен өзим атаман, – деди. Мениң шыжа-пыжам шықты:

– Жалғыз бармай-ақ қойың, ҳәзир усы жерден-ақ өзим бесатар менен атып берейин, жолбарыс атылған оқтай шаққан болады, десем, кеўлине аўыр алайын деди. – Чепуха – деўи менен өжетленип, жалғыз өзи жолбарысқа қарай жүрди.

Жолбарысқа Злобин қырқ қәдемдей жақын барды. Ол жолбарыстың қуйрық бети таманлаў жағынан баратыр. Жолбарыс болса, сыр бермей, Злобинди көрмегендей. Тек көзиниң қыйығын салып қояды. Және он қәдемдей жақынлай бергенде, жолбарыс жылдырымдай болып Злобинге өзин атты. Оның оң қолынан тислеп, жарақ-парағы менен қосажерге былғап урды. Екеўи алыса кетти. Бизлер илажсыз жақынлап бардық. Атайын деп умтыла бергенимде, биреў артымнан қолымды услап тоқтатты. Өзинен команда болмағанша атыўға болмайды, – деди. Мениң жаным оннан беттер ашыды. Злобинди тақлап, жолбарыстың бизлерге де тийисиўине сөз жоқ деп гүманландым. Олар еле қутырған ийттей айқасыўда. Бир мәҳәлде:

– Ақмақлар атыңлар! – деген Злобинниң сести шықты. Ҳәмме мылтық гөзледи. Бирақ Злобинге тийип кетеме деп қәўипсинип, ҳешким ата алмай тур. Мен көп ойланып турмадым. Жолбарыс кеселеп Злобинниң үстине шыға бергенде, жолбарыстың қулақ шекесине берип жибердим. Жолбарыс арт бети менен жети-сегиз аршын жерге секирип түсти де, қайтып тура алмады. Биреў қуйрық бетинен және атты. Соның менен қулады.

Злобин қанға былғасыўы менен бизлердиң артымыздан: – өлди ме?! – деп даўыслап, тикленейин десе қолларын ала алмай отыр екен. «Өлди» дегеннен соң жайласып отырып, қолының аўырғанын сезе баслады.

Бизлер оны қоршап алдық. Оң қолын жолбарыс мылжа-мылжа етипти.

Мен оған күлип:

– Чепуха, питип кетеди. Төрткулге барсаң бир айда жазады, дедим. Ол мениң сөзиме түсинди де:

– Дурыс! – деди ҳәм тийдириңкиреп айтқаныма қызарып кетти.

Bir kúnleri Tallıq bolısına qaraslı Múyten elatı – «jolbarıs bizlerge kún bermeytuǵın boldı, mal-hálimizdi qoymadı, endi adamǵa da awız salayın dep kiyatır. Bunıń hálekshiliginen jurtlar paqır-puqarashılıǵınan qaldı. Bunıń bir sharasın kóriwińizdi soraymız», – Tórtkúldegi pristavqa arıs jiberipti.

Pristav bul arızǵa eziwi qulaǵına jetkenshe, kóz jas shıqqansha ishek-silesi qatıp kúlipti.

Ańshılıqtı jaqsı kóretuǵın Aleksandr Zlobin degen otryad baslıǵı bar eken. Sonı shaqırıptı hám onıń otryadındaǵı jergilikli jaǵdaydı jaqsı biletuǵın biraz nókerlerdi de shaqırtıp:

– Bir jolbarıs Tallıq bolısında eldi búldirip atırıptımısh, bul ras pa? – dep soraptı. Jergilikli nókerler de birazı, – durıs shıǵar. Eger jolbarıs óshikse, hesh nárseni tıńlamaydı. Adamdı da maldı da qıyrata beredi, – dep juwap beripti.

– Onda bul arızdıń jóni bar eken ǵoy, – dep murtın sıypap kózin alartıptı.

Aleksandr Zlobin shaqqanlıq penen ornınan turıp:

– Taqsır, usı operaciyanı maǵan tapsırıwıńızdı sorayman, dep soranıptı.

Sonda pristav Zlobinge, – otryadıńız benen barıp qayt, el tınıshlansın, – degen eken.

Aleksandr Zlobin orta jaslarǵa jaqınlaǵan, heshbir urıslarda bolıp kórmegen, keńsede, xojalıq jaqlarında islep oficerlik chinge iye bolıp júrgen sıpayı jigit edi. Ańshılıqtı jaqsı kórgen menen biraq qırǵawıl, qoyan, úyrek, ǵazdan basqa heshnárse awlap kórmepti. Onı da óziniń otryadı menen awlaydı eken.

Birneshe kún júrip, Zlobin otryadı menen Shımbayǵa kelipti.

Qaydan esitkenin bilmeymen, bir kúnleri meni shaqırıp adam keldi. Dárhal qarıwım menen Zlobinge keldim. Onı men burınnan tanıytuǵın edim. Ol maǵan bul awhaldı bayan etti de:

– Sen bizlerdi baslap bar! – dedi. Ańshılıq dese turmaytuǵınımdı bilesizler ǵoy, baslap jóneldim.

Erteńine jolbarıstıń búldirip atırǵan elatına keldik. Rastan da eldiń jolbarıstan mıqlı qáwpi bar eken.

Adamlar bizlerge jolbarıstıń qayda ekenin kórsetti. Jolbarıs kólge jaqın qalıń qamıslıqtıń arasında eken. Men Zlobinge jolbarıstıń sonday shaqqan hám kúshli haywan ekenin, jolbarıstı atıw, óltiriw ushın ózinen de beter shaqqanlıq, tapqırlıq talap etiledi, – dep jáne jolbarıstıń biraz qásiyetleri, minezleri tuwrısında ayttım. Ol:

– Chepuxa, qolda jaraq turǵanda, sonsha otryad penen bir haywandı ata almay nesi bar, – dep otryadına, – meniń artımnan sap tartıp júresizler, meniń ruxsatımsız atpaysızlar, – dedi.

Hámme Zlobinniń izine erip kiyatırmız. Bir waqıtları jolbarıstı kórdik. Jolbarıs jalańlap, eki kózin bizlerden ayırmay otır eken. Zlobin qolda naganı menen tuwrı tartıp kiyatır. Júz qádemdey jer qaldı.

– Kimde-kim mensiz atadı eken, onı atıp taslayman. Usı jerde báriń de toqtań, men ózim ataman, – dedi. Meniń shıja-pıjam shıqtı:

– Jalǵız barmay-aq qoyıń, házir usı jerden-aq ózim besatar menen atıp bereyin, jolbarıs atılǵan oqtay shaqqan boladı, desem, kewline awır alayın dedi. – Chepuxa – dewi menen ójetlenip, jalǵız ózi jolbarısqa qaray júrdi.

Jolbarısqa Zlobin qırq qádemdey jaqın bardı. Ol jolbarıstıń quyrıq beti tamanlaw jaǵınan baratır. Jolbarıs bolsa, sır bermey, Zlobindi kórmegendey. Tek kóziniń qıyıǵın salıp qoyadı. Jáne on qádemdey jaqınlay bergende, jolbarıs jıldırımday bolıp Zlobinge ózin attı. Onıń oń qolınan tislep, jaraq-paraǵı menen qosajerge bılǵap urdı. Ekewi alısa ketti. Bizler ilajsız jaqınlap bardıq. Atayın dep umtıla bergenimde, birew artımnan qolımdı uslap toqtattı. Ózinen komanda bolmaǵansha atıwǵa bolmaydı, – dedi. Meniń janım onnan better ashıdı. Zlobindi taqlap, jolbarıstıń bizlerge de tiyisiwine sóz joq dep gúmanlandım. Olar ele qutırǵan iyttey ayqasıwda. Bir máhálde:

– Aqmaqlar atıńlar! – degen Zlobinniń sesti shıqtı. Hámme mıltıq gózledi. Biraq Zlobinge tiyip keteme dep qáwipsinip, heshkim ata almay tur. Men kóp oylanıp turmadım. Jolbarıs keselep Zlobinniń ústine shıǵa bergende, jolbarıstıń qulaq shekesine berip jiberdim. Jolbarıs art beti menen jeti-segiz arshın jerge sekirip tústi de, qaytıp tura almadı. Birew quyrıq betinen jáne attı. Sonıń menen quladı.

Zlobin qanǵa bılǵasıwı menen bizlerdiń artımızdan: – óldi me?! – dep dawıslap, tikleneyin dese qolların ala almay otır eken. «Óldi» degennen soń jaylasıp otırıp, qolınıń awırǵanın seze basladı.

Bizler onı qorshap aldıq. Oń qolın jolbarıs mılja-mılja etipti.

Men oǵan kúlip:

– Chepuxa, pitip ketedi. Tórtkulge barsań bir ayda jazadı, dedim. Ol meniń sózime túsindi de:

– Durıs! – dedi hám tiydirińkirep aytqanıma qızarıp ketti.