Бизиң сол аўылда тағы да бир ҳайран қаларлық ўақыя болды. Падада жүрген күтә сүзеўик, ҳешкимге күш бермейтуғын бир буға бар еди. Өзин көргениңизде де жүрегиң суўлайды. Пил ме екен дейсең. Көзлери масаладай жанған. Қабақлары үйилген. Шақы өгиздикинен узын емес, келте ғана. Бирақ тик, күтә нық. Аўзында көбик, жараған үлектей.

Өзинен басқа буғаны, өгизди көреғойса бес жүз қәдем жерден өкиринип, шыңғырып, төменнен гөзлеп келеди. Оның менен ҳешқандай буға, ең ири өгизлер де тиресип сүзисе алмайды. Қашып қутылса қутылғаны, болмаса пүткил аўыл болып зорға арашалап алады. Болмаса майырады, ямаса өлтиреди.

Адамлар да оннан өлердей қорқады. Егер шебине шықсаң тырқыратып қуўады. Сүзип, пәтпелектей ушырыўдан да қайтпайды.

Адамлар оған «адамхор буға, сүзеўик буға» деп ат қойыпты. Сонлықтан да адамлар оған тиймейди. Көрген жерде «ҳәўкем, ҳәўкем» деп, еркелетип өтебереди. Бирақ оның сонша ашыўлы, сүзеўиклигине қарамастан, оны ҳәмме адам жақсы көретуғын еди. Оны маллардың еркеси, сәни десетуғын еди.

Кеште қорасына келсе келеди, келмесе және бир қораға барады, болмаса аўыл арасында-ақ жүре береди. Ийеси бийшара соңғы 3-4 жылдың ишинде бир де мәртебе шақына жип тийгизе алған емес. Бирақ та ҳеш ўақытта ол аўылдың малларынан айрылған емес. Далада да жалғыз қалмайды. Аўылдың маллары менен азанда қосылып, кеште қайтып келеди.

Бир күнлери сүзеўик буға еки күн удайына аўылға келмеди. Падашы да састы, қайда қалғанын билмеди. Аўылда оны тек ғана ийеси емес, ҳәмме жоғалтты. Ол сүзеўик буға аўылдағы маллардың сәниндей көринди. Баладан-шаға ҳәмме қайғырысты. Ҳәттеки падашы да:

– Мениң дүзде жүргендеги сүйенишим еди, малға ҳешкимди жолатпайтуғын еди, – деп қапа болды.

Бизлер көп адам болып үшинши күни азанда излеп кеттик. Аўылдан 4-5 шақырымдай жер астық. Ақырында табалмай, Қыятжарғанның иши менен киятырсақ, излеп жүрген сүзеўик буғамыз бир жерде тик жарды сүзип тур. Абайлап қарасақ бир жолбарысты бүйиринен сүзип қысып тур екен. Шамасы жолбарыс менменлик етип артынан айнала бергенде бул шаққанлық етип сүзип, жарға қысқан болса керек, жолбарыстың артқы аяғы жерге тийе алмаған. Екиншиден буғаның шақлары пәт пенен жолбарыстың бүйирине өткен.

Бизлерде қорқыныш пайда болды. Егер жолбарыс тири болып босанса, ҳәммемизди күл-талқан етеди деп ойладық. Неде болса «ҳәўкем, ҳәўкем» деп бизлер буғаға жақынлап бара бердик. Елли қәдемдей жақын барсақ жолбарыс өлген екен. Бизлер ҳәўкемлеп және де жақынластық. Сүзеўик буға бизлерге арқа сүйеди ме, әйтеўир шақын тартып алды, кейин сәл шегинди де қулады. Бизлер, «ҳәўкем, жәниўарым» деп қасына бардық. Бизлер барғаннан-ақ буға ширенип, бир дем алды да жан тапсырды. Үш күн удайына жолбарысты қысып услап турып, ҳәл-дәрманы қурыған ғой! – деп болжадық. Бизлер жолбарысты сүзип өлтирген күшине тәсийин қалсақ та, оның өлип қалғанына қапа болдық.

Biziń sol awılda taǵı da bir hayran qalarlıq waqıya boldı. Padada júrgen kútá súzewik, heshkimge kúsh bermeytuǵın bir buǵa bar edi. Ózin kórgenińizde de júregiń suwlaydı. Pil me eken deyseń. Kózleri masaladay janǵan. Qabaqları úyilgen. Shaqı ógizdikinen uzın emes, kelte ǵana. Biraq tik, kútá nıq. Awzında kóbik, jaraǵan úlektey.

Ózinen basqa buǵanı, ógizdi kóreǵoysa bes júz qádem jerden ókirinip, shıńǵırıp, tómennen gózlep keledi. Onıń menen heshqanday buǵa, eń iri ógizler de tiresip súzise almaydı. Qashıp qutılsa qutılǵanı, bolmasa pútkil awıl bolıp zorǵa arashalap aladı. Bolmasa mayıradı, yamasa óltiredi.

Adamlar da onnan ólerdey qorqadı. Eger shebine shıqsań tırqıratıp quwadı. Súzip, pátpelektey ushırıwdan da qaytpaydı.

Adamlar oǵan «adamxor buǵa, súzewik buǵa» dep at qoyıptı. Sonlıqtan da adamlar oǵan tiymeydi. Kórgen jerde «háwkem, háwkem» dep, erkeletip óteberedi. Biraq onıń sonsha ashıwlı, súzewikligine qaramastan, onı hámme adam jaqsı kóretuǵın edi. Onı mallardıń erkesi, sáni desetuǵın edi.

Keshte qorasına kelse keledi, kelmese jáne bir qoraǵa baradı, bolmasa awıl arasında-aq júre beredi. Iyesi biyshara sońǵı 3-4 jıldıń ishinde bir de mártebe shaqına jip tiygize alǵan emes. Biraq ta hesh waqıtta ol awıldıń mallarınan ayrılǵan emes. Dalada da jalǵız qalmaydı. Awıldıń malları menen azanda qosılıp, keshte qaytıp keledi.

Bir kúnleri súzewik buǵa eki kún udayına awılǵa kelmedi. Padashı da sastı, qayda qalǵanın bilmedi. Awılda onı tek ǵana iyesi emes, hámme joǵalttı. Ol súzewik buǵa awıldaǵı mallardıń sánindey kórindi. Baladan-shaǵa hámme qayǵırıstı. Hátteki padashı da:

– Meniń dúzde júrgendegi súyenishim edi, malǵa heshkimdi jolatpaytuǵın edi, – dep qapa boldı.

Bizler kóp adam bolıp úshinshi kúni azanda izlep kettik. Awıldan 4-5 shaqırımday jer astıq. Aqırında tabalmay, Qıyatjarǵannıń ishi menen kiyatırsaq, izlep júrgen súzewik buǵamız bir jerde tik jardı súzip tur. Abaylap qarasaq bir jolbarıstı búyirinen súzip qısıp tur eken. Shaması jolbarıs menmenlik etip artınan aynala bergende bul shaqqanlıq etip súzip, jarǵa qısqan bolsa kerek, jolbarıstıń artqı ayaǵı jerge tiye almaǵan. Ekinshiden buǵanıń shaqları pát penen jolbarıstıń búyirine ótken.

Bizlerde qorqınısh payda boldı. Eger jolbarıs tiri bolıp bosansa, hámmemizdi kúl-talqan etedi dep oyladıq. Nede bolsa «háwkem, háwkem» dep bizler buǵaǵa jaqınlap bara berdik. Elli qádemdey jaqın barsaq jolbarıs ólgen eken. Bizler háwkemlep jáne de jaqınlastıq. Súzewik buǵa bizlerge arqa súyedi me, áytewir shaqın tartıp aldı, keyin sál shegindi de quladı. Bizler, «háwkem, jániwarım» dep qasına bardıq. Bizler barǵannan-aq buǵa shirenip, bir dem aldı da jan tapsırdı. Úsh kún udayına jolbarıstı qısıp uslap turıp, hál-dármanı qurıǵan ǵoy! – dep boljadıq. Bizler jolbarıstı súzip óltirgen kúshine tásiyin qalsaq ta, onıń ólip qalǵanına qapa boldıq.