Ойын (Oyın)
Бул дүньяның өзи ойын. Биз — жер жүзинде қыбырлаған жанның ҳәммеси ойнап жүрмиз. Лекин, кимниң қәйтип ойнаўында...
Сәдиўақас исимли достымыздың абырайлы бир кимседен ярым миллион қарыздар болып қалғанын еситтим. Абырайлы адам оған қарызын санаўлы күнлер ишинде таўып бериўин, болмаса «көресини көрсететуғынын» айтқан қусайды. Бардым.
— Аўҳал шатақ! — деди Сәдиўақас қабағы салыпып. — Сондай да сондай... қарыздар болып қалдым. Жигирма күн мәўлет берди. Усы мәўлет ишинде бир сомын кемис қылып берсем, жигирма биринши күни дегенде қаматажақ.
— Енди не қылып атырсаң?
— Ақылым ҳайран.
— Азы-кем бир нәрсе таўып бере алдың ба?
— Бүгин жүз мың тапсырдым.
— Кейни бар ма?
— Жоқ.
— Енди не қыласаң?
— Билмеймен.
— Өсими менен қарыз сорап көрмедиң бе?
— Кимнен?
— Ҳәр ким-ҳәр кимнен.
— Ҳеш кимнен табылмай атыр.
Сәдиўақас узақ ўақыт үнсиз отырды
— Сен таўып бере алмайсаң ба? — деди соң маған үмит пенен қарап.
Мен бирден ҳеш нәрсе демедим. Лекин, келептиң ушын тапқандай едим.
— Қәйдам, сорастырып көриў керек, — дедим соң.
Ол меннен үлкен үмит күтип, жалтақ-жалтақ қарай берди.
— Егер табылғандай болса неше процент өсими менен алыўың мүмкин?
— Жигирма процент пенен алсам бола ма?
— Ҳәзир жигирмаға ҳеш ким буқпайды.
— Болмаса неше?
— Отыз десең ойланып көриўи мүмкин.
— Мейли, отыз десе-отыз. Мынадан қутылсам илажы болар.
Мен ойшаң түрде бираз отырдым.
— Яқшы, ертең кеште хабарын берермен, биреўлер бар қусаған еди.
Сәдиўақас мени шарбақтан шыққанша қайта-қайта рахмет айтып гүзетип салды. Қудаға шүкир, ойын — мен дүзген режеге сәйкес даўам етип киятыр. Ол қарыздар болған кимсени мен жақсы таныйтуғын едим. Оған тийкарында ҳәзир ярым миллионның зәрүрлиги де жоқ, лекин, биреўде ҳақысын жиберип, пәнт жеп жүретуғын қыйлынан емес. Оның зейнине тийсең басыңа «шопанның таяғына сүйкенген ешкиниң» күни туўады.
Сәкендикинен шығып туп-туўры оныкине келдим. Ол ақсақал мени жақсы күтип алды.
— Ал, ақсақал, мен сизге қатты қысыныспа менен келип турман, — дедим руўхым түсип.
— Не қысыныспа?
— Бир-еки күн ишинде бес жүз мың сом ақша керек болып қалды!
Пулдың кириси менен шығысының есабын умытқан бундай адамлар «неге зәрүр болды» деп сорамайды. Лекин:
— Ҳәзир ол қурақым ақша жоқ ғой, — деди маған.
Мен үндемей бираз отырдым. Бундайда жөнсиз жалына бергеннен, изин күткен абзал.
— Биреўде аласы бес жүз мыңым бар еди, — деди ол бир ўақытта.
— Бирақ, ҳәзирше таўып бере алмай тур. Бүгин тек жүз мыңын ғана әкелип берди.
— Тап соны берип тур аға! Мен сизге еки айдан кейин жигирма процент өсими менен қайтып беремен. Қалған төрт жүз мыңды да әкелсе маған беребер, қуда қәлесе өсими менен аласыз.
Ақсақал иштен пакетке салынған он пачка жүзликти әкелип берди.
— Ҳәзирше усыны алып тур. Ертеңниң арғы күни тағы жүз мың әкелиўи керек, мойнына қойып жибердим.
Ертеңине Сәдиўақастың өзи тапсырған жүз мыңды басқа пакетке салып алып бардым. Көзи жарқ ете қалды.
— Берекет тап жора. Күни ертең жүз мың апарыўым керек еди.
— Кеңседе бирге ислейтуғын жигиттиң инисинен зорға алдым, — дедим оған. — Бир айдан кейин отыз процент өсими менен қайтып бересең. Соған қайыл болсаң — бир-еки күннен тағы жүз мың таўып беремен, деди.
— Қайылман.
Сәдиўақас қуўана-қуўана жүз мынды алып қалды. Ертеңине ол сол ақшаны сепситпестен қарыз ийесине алып барды. Оның ертеңине мен оннан алып кетип Сәдиўақасқа қайтарып апарып бердим. Усылай етип жигирма күн ишинде жүз мың сом ақша бес мәрте айланды. Мен сол дәслепки Сәдиўақастың жүз мыңын жигирма процент пенен алып, өзине қайтарып отыз процент пенен сатып отырдым.
Нәтийжеде Сәдиўақас қарызынан қутылды, мен үстиндеги он проценттен елли мың сом пайда көретуғын болдым. Лекин, енди ол абырайлы ақсақалдан мен қарыздар болып қалған едим. Сәдиўақастың болса маған таўып бергендей шамасы жоқ.
— Жоражан, сол танысыңа айт, және бир ай мәўлетти созып турсын, — деп жалынды ол.
— Илажы жоқ, — дедим оған. — Сен ушын араға түсемен деп отқа жанып қалдым.
— Енди қәйтемен? Болмаса сондай өсими менен қарыз беретуғын адам таўып бер.
Ырасын айтқанда мен дүзген «ойын» ның режесине муўапық усы гәп айтылыўы керек еди. Таўып бердим. Ендиги ақшалар ол адамнан Сәдиўақасқа, Сәдиўақастан маған, меннен баяғы абырайлы ақсақалға қолма-қол өтип турды. Бул иреттеги өзимниң үлесимди бес процент етип ғана белгиледим. Себеби, әсте-ақырын енди кейин шегиниўим керек еди. Солай етип, Сәдиўақас мендеги қарызынан, мен ақсақалдағы қарызымнан қутылдым. Әдепки елли мың ҳәм кейинги жигирма бес мың пайда енди нақма-нақ қалтама түсти.
Дүньяның изиңен көп қуўа бериўге болмайды. «Қәнәәтке-берекет» деген. Ойынның түрин өзгертип турыў керек. Жетпис бес мыңнан кейин Сәдиўақасқа әсте жағдай айттым да, ойыннан шықтым.
Жақында ол жайын ҳәм меншик машинасын сатыпты деп еситтим. Лекин, барғаным жоқ. Тым-тырыс, еситпегендей жүре бердим. Себеби, суўға шүмип баратырған адамға қол бериўге болмайды, тартып кетеди. Қала берди, ол шүмип баратырғанда мен оның ийнине бир-еки гербиш қойып жибергенмен.
14. 10. 1997-жыл
Гезектеги ендиги бөлимге өтиў: Көрмейди
Алдынғы бөлимге қайтыў: «Шонтық шайыр» ушын монолог (1997-жылдың жаңа жылына арнап жазылды)
Китап Мазмунына қайтыў
Социал тармақларда бөлисиў
Егер сиз бул китаптың усы бөлимин унатқан болсаңыз, бул бетти төмендеги социал тармақлар арқалы досларыңыз бенен бөлисиўди умытпаң:
