Сегизинши бөлим (Segizinshi bólim)
Арасын сөздиң ашайық,
О манға топырақ шашайық,
Тамам болды шуғыллар,
Гүлайымнан баслайық.
Шуғыллардың жүзи солды,
Тамам болды, бәри өлди,
Қабыл болып ҳақ тилеклер,
Барлық душпан опат болды.
Аты шаршады, ҳарыды,
Ойлап көриң яранлар,
Ырасқа нәтийже барды,
Қабыл болды тилеги,
Душпанға бәле дарыды,
Ҳийлесинен утылды,
Сағағынан тутылды,
Гүлайымдай перийзат,
Жағаласқан душпанның,
Биразынан қутылды.
Бир ярым ай дем алып,
Гүлайым есин жыйнады.
Уўайымнан қутылып,
Кеўилин қуўаныш жайлады,
Ашықлық түсип ядына,
Жан-жағына қарады.
Күнде үш ўақ жем берип,
Бедеўдиң жалын тарады.
Ылайықлы бир батыр,
Жүдә дәркар болады.
Түсинде көрген батырдан,
Ҳеш бир хабар болмады.
Айбаты менен сымбаты,
Ядынан сирә қалмады,
Анаў-мынаў батырды,
Адам деп есапқа алмады,
Аса батыр болмаса,
Оған кеўли толмады,
Кеше-күндиз аҳ урып,
Ядынан сирә қалмады.
Түсинде көрген батырға,
Өзин өзи арнады.
Сол батырды излеўге,
Өзин өзи қамлады.
Түрли бәлеге тақланды,
Жолларға өзин шақлады,
Қырық қызына бас болып,
Аралаўға таўларды,
Гүлайым жүдә тақланды,
Тақлана берсин Гүлайым,
Елши тынбай атын шабар,
Хабар алғай қәдир жаббар,
Қарақшы ийттей қанхор заңғар,
Елександай залым қалмақ,
Әўел бастан еди қандар,
Гүлайымның жолын аңлып,
Елшиден берипти хабар,
Гүлайымдай сулыўға,
Тийди қорқынышлы хабар.
Жолы-жобасын болжайды,
Тыңламайды бир қудайды,
Қалмақтың ханы Елексан,
Алыстан елши жоллайды,
Мени ким деп сорасаң,
Буўдыр таўын жайлаған,
Лақабым Елексан залым,
Кеўил берип қарасам,
Қалмақлардың патшасы,
Хабарың босын көзиңди аш
Мениң ислейтуғын кәрим,
Аўҳалымды сорасаң,
Сенсең сәўгилли ярым.
Тыңламасаң айтқанды,
Тайын арнаўлы сапарым.
Күшим жерге сыймайды,
Болсын соннан хабарың.
Күшимди жумсап толайын,
Барсам бермеспен қолайың,
Шын кеўилден бизге табың
Байдың қызы Гүлайым.
Ишиме толды әрманым,
Тасаддық тур шыбын жаның
Атым мениң Елексан хан,
Гүлайым қыз қолайланың.
Лақабыңа мен таныспан,
Көргеним жоқ жер шалыстан
Шын кеўилден яр тутып,
Хабар айттым алыстан,
Тапа-тайын еки жарым,
Таў бузады ығбал бағын,
Гүлайым қыз қарсыласпа.
Кеўилиңди аш бизге тайын.
Қарсыласып сөз айтсаңыз,
Талқан болып дашың-дағың,
Әскер айдап барғаннан соң,
Сен билерсең қара-ағын.
Тығылмаға қуўыс таппай,
Қаўсырылар еки жағың.
Ўатаныңды ўайран қылмай,
Ертерек әбирейиң жабың.
Бизиң менен жарасқандай,
Күшли-күшли ақыл табың.
Қолламаса қәдир жаббар,
Әскер барар топар-топар,
Қарсыласса ҳәр ким бизге,
Қылышым жүз мыңды шаўар
Ҳәр ким бизге қарсы турған
Белли қудайынан табар.
Гүлайымдай перийзатқа,
Сондай болып келди хабар,
Ақылың болса Гүлайым,
Жақсылықтан айтың хабар.
Ашыўыма тийип алып.
Үстиңе тарттырма сапар.
Қанға боялар майданың,
Әскер айдап етсем қәҳәр,
Қарсыласып дат келе алмай
Жоқ боларсаң ҳаслың нашар
Гүлайым қыз тезден бағып,
Кәҳәриме болма дуўшар,
Мен иркилмей барағойсам,
Нешшелердиң қанын шаша,
Айтқан нәтийжени күтип,
Алты ай сениң жолың тосар.
Астымда бар Боз тарланым
Қаратқанда қустай ушар.
Алқысса сонда Гүлайым,
Дәртине дәртлер уласып,
Сөздиң булағын ашып,
Айтқан сөзине жарасық
Қорықпай, саспай жырақ қашы,
Қалмақтан келген елшиге,
Мынаны айтқан:
Буйрығы ўәжип патшаның,
Ойлап шешсин муны ханың,
Халқыңда нашар қапылып па,
Билемиз ҳаяллары санын.
Бул дүньяның соңы паны,
Шаштың нешше мәрттиң қанын,
Қайыр еттиң паны дүньяны,
Қайда шыққан мүйизиң.
Искендер Мағлуўбы дарап,
Қаст еткенди еттиң қарап,
Иштиң ҳамай менен шарап,
Қайда шыққан мүйизиң.
Бул дүньяның соңы паны,
Қолыңда нешшениң жаны,
Ҳайран еттиң бул дүньяны,
Қайда шыққан мүйизиң.
Қәдирин билиң ярыў-достың,
Гезип қанат байлап уштың,
Сайлап алпыш арыў қуштың,
Қайда шыққан мүйизиң.
Халайыққа атым нашар,
Саўлатым халықты басар,
Жүрер жолларын билмеген,
Бул дүньяда көпдур аўсар.
Жақсы жигит қыз аңлымас,
Шешен сөзлеринен жанылмас,
Кеўилиңди бизден тартың,
Мақсетиң бизден тапылмас.
Болар усы жақсы атыңыз,
Дәрьядан күшли пәтиңиз,
Гүлайымнан сәлем сизге,
Мақсетиң бизден тапылмас.
Буйрығы солдур қудайдың,
Нуры басқа күн мен айдың,
Ханың оған арланбасын,
Мен патшасы бир орайдың.
Ҳәр түрли дәртлер молайды,
Ханын билсин бизиң жайды,
Кисиге еркти бериўди,
Шариятына жайғаспайды.
Әйне он тоққызда жасым,
Қанға ылайық дигри дашым,
Саған айтар дәлилим сол,
Халық ушын байлаўлы басым.
Бизге күшиңди тайлама,
Пәнжеңди салып ойнама,
Мен бир журттың патшасыман.
Маған күшиңди сайлама.
Кәрамат бизде есапсыз,
Қорқынышлы сөз айтыпсыз
«Хан деген халықтың атасы»
Болмаңыз ондай инсапсыз.
Алыс шәҳәр қалаңыз,
Көп екен кемлик шалаңыз,
Теңин бағыш етсин деп,
Бизге адам жоллапсыз.
Айбат шексең ақырма,
Халық сизиң балаңыз,
Қатты кетпең хан аға,
Ойла тәңир аллаңыз,
Халық ханның баласы,
Жолдан шықса әдиллик,
Апат жиберер алласы,
Әдил сораса ханы,
Түседи оның саясы,
Әдил болса хан, патша
Абадан еки дүньясы.
Ақылың болса хан аға,
Сөз мәнисин аңлашы,
Шеше алмаған дәлилди,
Адамзаттың оңбасы,
Усы сөзимди тыңласаң,
Ырза болды қол астың,
Түсинбесе сөзиме,
Қуры өткергени жасын,
Алға басып талабы,
Тийер халықтың дуўасы.
Тыңламаса бул сөзимди,
Опат болар ордасы,
Ашыўланса сөзиме,
Ақыл еске, шаласы,
Меннен сөзиң тыңланбайды,
Әдил босаң қоллашы.
Меннен саған пайда жоқ,
Әңгимемниң қулласы.
Сөз салмағын тыңлап шеш,
Қалмақлардың патшасы,
Танда-панда нәсиятым,
Жылатпа халықтың баласын
Алқысса сөзди еситиң,
Гүлайымдай сулыўдан,
Тәўекелге бел байлап,
Батырға өзин сайлап,
Жердиң жүзиң танысыўға,
Жүдә белин байлады.
Қырық қызына бас болып,
Бир тәўекел қылады.
Жердиң жүзин аралап,
Ким бар, ким жоқ деп барлаң
Түсиңде көрген батырдың,
Бийнесин халыққа жарлап,
Ықлас пенен өзин арнап,
Хабарлаў болып мақсаты,
Кетиўге белин байлады.
Истиң түрин жек көрип,
Асығыста ғайлыды.
Мәртлик етип Гүлайым,
Жолға өзин сайлады,
Ақ саўытын кийдирип,
Қырық батырын тайлады,
Айналып журтты гезиўге,
Гүлайым өзин арнады.
Барбаслаў жерге аўнатып,
Жаўырынларын сыйпалап,
Бедегеден берликлеп,
Ушығадан терликлеп,
Саўаш ерин салады,
Еки жерден айыллап,
Узақ жолға қайымлап,
Атларын ертлеп алады.
Мәрт қабағын үйеди,
Ат қуйрығын түйеди,
Бадана көзли саўытларын,
Оң ийнинен кийеди.
Қалқанын байлап белине,
Туңтыйып алып қоланы,
Батырлар атқа минеди,
Гүлайым батыр бас болып,
Атларды жолға салады,
Жердиң жүзин аралап.
Кийик атыў талабы,
Қалмақ пенен қас болып,
Қапа кеўили хош болып,
Ярын табыў мақсети,
Шөллерге сапар тартады,
Гүлайым сулыў бас болып,
Мәртликке өзин тайлады,
Белине садақ байлады,
Қырық қызына бас болып
Гүлайымдай перийзат,
Майданда сапар әйледи.
Аттың жалын тарады,
Жан-жағына қарады.
Қырық қызына бас болып,
Түсинде көрген ашығын,
Излеп кетип барады.
Қарагер аты астында,
Өр қояндай ойнады,
Қос қулағын қайшылап,
Тас төбеге алады.
Атланғалы батырлар,
Үш күн тамам болады.
Омыраўында ақ көбик,
Арқадан жаўған қардайын,
Бөлек-бөлек қалады.
Ақ кийиктеп жалтаңлап,
Жан-жағына қарады.
Қыя майдан далада.
Ат ойнатып барады.
Сарғаяды солады,
Жети күн тамам болады.
Сегбир етип батырлар,
Ҳарып-шаршап талады,
Қатар теңи табылмай,
Нар түйедей жарады.
Батыр жигит қайда бар деп,
Билгенлерден сорады
Узаққа бедеў шатады,
Мәртлерге сапар жақпады,
Сораў салды ел-елге,
Батырдан дәрек таппады.
Баябанларды саҳралап.
Қалың еллерди аралап,
Шөллерде сайран етеди,
Небир жәҳәнди ақтарды,
Хорезм менен Бухарды,
Отыз күн сергиздан болып,
Артыў деген жерге барды.
Яд етип батырлық кәрин,
Аралап жерлердиң бәрин,
Қырық күн сергиздан болып,
Табалмады Гүлайым,
Излеген мәрт сәрдарын.
Қаратаў, Кесе етек, Балқан,
Нешшени етип күл-талқан,
Батырдан дерек болмады,
Сорасып ҳәр түр адамнан.
Талқан етти Асқар белин,
Шағалалы ақ кермениң,
Үш ай жүрип сайран етти,
Балқаныў, Қызыл бас шелин.
Сегбир тартып күн удайын,
Аралап көрмеген жайын,
Алты ай сергиздан болып,
Аралады Нәдир сайын,
Сайран етти қырды, сайды,
Қыйыншылық заман тарды,
Жети ай сергиздан болып,
Қорған кесе таўға барды.
Бедеўлер шомылды терге
Жолығысып ақыл ерге,
Сегиз ай сергиздан болып,
Сегбир тартты сол бийнеде,
Кеўили дәрьядай тасты,
Көргенди қарасы басты,
Айбатлыға қарсыласып,
Таў-таслаққа қослар басты,
Сайран етти еки араны,
Қалмақ пенен шегараны,
Ат ойнатып талқан етти,
Қара сай менен Сырдәрьяны,
Сайран етти саҳра дала.
Бәри бирдей ақыл дана,
Таў теңизин талқан етип
Барса келмес, Қара қала,
Узақ қалды туўған елге,
Жаза берди гүнакерге,
Жердиң жүзин толық гезип,
Kөре алмады ҳеш бир жерде.
Бағлардың гүлин майланып,
Яры ушын таярланып,
Тоғыз айда келди дейди.
Түрли таўына айналып.
Бир нешшеге берип саўға,
Ҳеш тапылмай жәнжел ғаўға,
Ҳарып-шаршап аттан түсти,
Батыр қызлар Порлытаўда.
Аралап таўды жайлады,
Ҳәр қыялды ойлады,
Бәлент таўдың етегине,
Ҳарып келген қырық батыр,
Атларын қатар байлады.
Аттың жалын таллап өрди,
Таўды жайлап гүллер терди
Жан-жағына қараса.
Көздиң шолар ушында,
Жылтылдаған от көрди.
Атларға терлер қатады,
Нешше күнлер ат қағып,
Ҳазары жаман батады.
Атларын дараққа қантарып,
Жаў-жарағын илдирип,
Ҳарып барған батыр қызлар
Шатыр қурып жатады
Алқысса енди сөзди еситиң,
Ғайыбана батырдан.
Сол заманда яранлар,
Жылап барса алдынан,
Ҳеш ким қулақ салмаған.
Еки аяқлы адамға,
Алладан жәрдем болмаған,
Көргенди ерксиз қаратқан,
Атқа нәсият таратқан,
Пайда болған бир батыр,
Ҳаслы оның Ноғайлыдан,
Баян етсем ўаспыны,
Ҳарып-шаршап талмаған,
Белине шынжыр байлаған
Таўлы жерди жайлаған,
Жигер күшин сайлаған.
Қалмақты қойдай айдаған,
Қара тулпар астында,
Дүньяны гезип шарлаған,
Қайда барса халықтың,
Бир жағынан қалмаған.
Найзасын қайрап таплаған,
Өмиринше ерлик пенен,
Елдиң ғамын ойлаған,
Түрли жәрдем көрсетип,
Исенимин ҳақлаған,
Қалмақ пенен урысып.
Тухымын қуртып саплаған,
Қолында бар семсери,
Алтын менен қаплаған,
Дөнип келсе алдына,
Жумысқа ҳәргиз тоймаған,
Қарсыласқан жаўларды,
Деңгенелеп туўраған.
Қалың елди айналып,
Қалмақлардан қорғаған,
Ежеспеге келгенде,
Қудайынан таптырған.
Арадағы жыртқышты,
Қазық қылып қақтырған.
Тастан қайтпас жаўланы,
Қара таўдай бойлары,
Тулғалы жигер сойлары,
Жарасықлы жаў қуралы,
Қалың елдиң бек қорғаны
Халықтың жаўын сап қылыў
Ақыл менен ойлары,
Ҳасыл кәрин сорасаң,
Бүлген елдиң палўаны
Қыйратып торын, аўлары.
Тас-талқан еткен аўларын,
Майданлы жердиң алабы,
Батырлық үлкен талабы.
Көргенниң қурышы қанады
Ийини көлген жеринде,
Қарсы жаўды атады.
Ҳарып-шаршап келгенде,
Силеси әбден қатады.
Ҳәр айында алты күн,
Алып уйқыда жатады.
Парқ емес күндиз-кешеси,
Арысландай пешенеси,
Таўды-тасты жайлаған.
Сондай екен пешенеси.
Қыран таў белли қонысы,
Қыран атанған сонысын,
Ҳәр айында тарық емес,
Алты күн алып айқысын.
Қалмақларға жасап қәўип,
Былағай көп, сыран даўыл,
Байлап халықтың жат жаўын
Соннан Қыран атанған,
Көбинесе мәкан еткен,
Қусхана менен Қыран таўын
Мыңға татыр йошы бар.
Ҳәр бир жерде досы бар,
Қырық мың жаўды қайтарғандай
Таң қаларлық күши бар,
Не кереги табылған,
Қара тулпары шабылған,
Көрген жаў ерксиз бағынған
Жаў қуралын тағынған,
Көрген ўақта душпанлар,
Ағажан деп жалынған,
Азатлық мақсетти ойланып.
Халқым дейип қайғыланып,
Көбинесе мәканы,
Хорезм мен Арал бойын,
Жүрер еди айналып,
Қара тулпары астында,
Қоңыраўлы найза дәстинде,
Жигирма сегиз жасында,
Мақсет пенен талабы,
Қалмақлардың қастында.
Қарсы жаўдың жолын тосты
Ашық болып қайнап йошты.
Лақабына ашық болып,
Гүлайымдай сулыў қызға,
Ғайыбана басын қосты.
Сол жер қалмақтың жери еди,
Ерлиги асқан ер еди,
Ноғайлының батыры,
Аташ батыр дер еди.
Алқысса сөзди еситиң,
Сол сықыллы батырдан
Асарлық кесе бел еди,
Көзинде жасы сел еди,
Қәўендерсиз, қостарсыз.
Лақабын сорасаң Ноғайлы,
Посып жүрген ел еди.
Тум-тустан тийген әжел жоқ.
Еркин жүрер ашық жоқ,
Қайғылы ғамға кеўили жоқ,
Тумлы-тустан аўлаған,
Жан ашыйтуғын басшы жоқ,
Анталаған көп саяғын.
Керип баса алмай аяғын,
Ҳәр кимниң жеген таяғын,
Аўзын ашқан көп душпан,
Ояқ пенен буяғын,
Бийлетпейди мүлки-малын.
Тинтип қалмақ деген залым
Сорайтуғын басшы жоқ,
Бүлген елди арзыў-ҳалын,
Қайда барса ашық жоқ,
Қутыла алмай ғаўғадан,
Тумлы-тустан қамалап,
Қулағын қатты таўлаған.
Посып жүрген елатты,
Қалмақ залым.
Пишеннен бетер баўлаған,
Шым-шырқадай жас балалар,
Жалынып қойдай шуўлаған.
Ата менен анасын,
Көзде жасын тыймаған,
Отқа жағып жас балларды,
Рейимин салмаған.
Залым қалмақ тум-тустан,
Айдарҳадай жалмаған.
Минәр салып өлимтиктен,
Бабамызды қорлаған.
Сондай болған елатты,
Усы батырлар қорғаған.
Мақсетли әрманы питеди,
Сондай болған халқыма,
Көп хызметлер етеди.
Жылағанды жубатар,
Мақсетине жетеди.
Көбинесе сол батыр,
Қусхана менен Қыран таўын
Бул да мәкан етеди.
Буннан жети күн бурын,
Марал, кийик атпаға.
Саҳраға шығып кетеди.
Қара тулпар атын безеп,
Батырлық салтанат дүзеп,
Ашықтан хабар сезип,
Асығыста ойланып,
Мәканына келеди.
Бир жети күн саҳра гезип,
Аттың жалын тарады,
Нар түйедей жарады.
Бәлент таўдың үстинде,
Гезип келген батырын,
Жан-жағына қарады
Көрген жанлар таңлатар.
Дус келсең ерксиз қаратар,
Тум-тусына қараса,
Көринеди төменде,
Қатара тиккен ақ шатыр,
Ҳайран болып батырың,
Оннан да арман қарады.
Көрмеген әжайып ислер,
Айдынланар уллы күшлер,
Қатара тур басында,
Балдағы алтын қылышлар,
Адам дарымастай жайда.
Қандай күштен болған пайда
Қапталыңда қатар тур,
Уңгиси пәрең ақ найза.
Нағыз батырдың ураны,
Билмеймен қайда турады,
Илиўли тур қапталында,
Батырлардың бес қуралы.
Оннан да ары қарады,
Көргенлер болар аҳыў-зар,
Оймақтан сулыў аўзы бар,
Күн десеңиз көзи бар,
Байқас етип қараса.
Шатырда қатара жатыр,
Ақ денели арыўлар.
Түрли ашық шер айтқан,
Әрман-шерин молайтқан,
Аян берип түсинде,
Түрли ашық сөз айтқан
Интизары ашығы,
Гүлайымның өзи бар
Аңлай-аңлай қараса,
Тереңнен шыққан қундыздай
Көзлери бар гәўҳардай,
Ақ бетиниң ажары,
Қағазға қан тамғандай.
Алдын байқап қарасаң,
Мысал он төртлик айдай,
Тал шыбықтай таўланған,
Бели тартылған жайдай,
Көзлериниң гәўҳары,
Ат болатуғын тайдай.
Жанын жағар көргенниң,
Қанат қаққан суңқардай,
Бийнесине қарасаң,
Таўға шыққан шынардай,
Қырық қызды көрип,
Ақылын алдырды.
Оннан да арман қарады,
Шалқалап дүньяны гезген,
Нәзери асманды гөзлеген,
Қатар-қатар безенген,
Күшлери таўдың булағы,
Тас төбеге алынған,
Қайшыланған қулағы,
Қара тасқа тийгенде,
Отлар шашқан туяғы,
Билмеймен қайда турағы
Ашылған бағдың гүлзары.
Қатар-қатар байлаған,
Қантарыўлы тулпарлары,
Ҳайран болды батырың,
Қалыўсыз саўлаты басты,
Ақылынан састы,
Берекети қашты,
Аяғын ғаз-ғаз басты.
Өлемен деп ойламай,
Шатырға жақынласты.
Жақынлап барып қараса,
Қаст әйлесе дүнья тарды.
Айбаты жүрегин жарды,
Қашыўға илаж болмады,
Жақынлап қасына барды.
Белине қамар орады,
Сулыўлығы қызлардың,
Ақыл-есин алады.
Еки көзин айырмай,
Қызларға туўры қарады,
Саўлатына яранлар,
Көрген қайыл қалады,
Сулыўлығы бийнеси,
Батырдың ақылын алады.
Ҳәр ис түсип ядына,
Қуўанышқа кеўили толады.
Қанатлы ушқан пери ме,
Еренлердиң бири ме,
Шайтанбекен я жин бе,
Бул дүньяның жүзи кең,
Атағы асқан бир ер ме деп,
Қайғы, шерге молайды,
Түрли жағын болжайды,
Зейин тутып қарайды.
Тәўекел майданда турып,
Сүрен салып оятып,
Батыр сөзин баслайды:
Таў басында қатар тиккен ақ шатырлар,
Душпан болсаң туўры келдим атыңлар,
Шық майданға сорасайық сиз билән,
Жүреклери ат басындай батырлар.
Еситкен тең болмас көрген көз билән,
Топарласып алдымыздан гез келген,
Шық майданға көрсетиңлер түриңди,
Бир-еки аўыз гәплесейик сиз билән.
Аңлап турман сизиң кәспи-кәрин,
Кимде кетип еди намыс пен арың,
Шық майданға гәплесейик сиз билән,
Ҳасылыңыз қайсы журттың жанлары.
Түриңди көргенлер ақылдан сасқан,
Саўлатыңыз қарсы жаўларды басқан,
Шық майданға көрсетиңиз түриңди.
Ҳаслың нашар қайсы журттан адасқан.
Қарсы болсаң көрсет бизге ҳалың,
Айт ҳаслыңды қайсы жаўдыр қандарың,
Баян әйле ҳаслыңнан сен хабар бер,
Айтың тезден басыңдағы аўҳалың.
Көрип қайыл қалдым қыя қасынды,
Ақылым кетти көрип қара шашыңды,
Шатыр қурып қатар жатқан жас қызлар,
Шық майданға бир көрейин асыңды.
Келбетиң көргенниң ақылын алған,
Бойын көрсем тал шыбықтай таўланған.
Тур жайыңнан бир көрсетсең жүзиңди,
Жолыңда таланды әшиям дәрхан.
Сөзиңди еситип тасып толайын,
Яр қылыўға келе кеткей қолайың,
Шық майданға бир көрсетиң жүзиңди,
Алдымда қатар тур бендең болайын.
Бизге дәркар сизлер жатқан бул таўлар,
Таң қалғандай сизде күшлер, қарыўлар,
Жүзиңди бир көрсет бендең болайын,
Алдыма кел ақ денели арыўлар.
Жанымды еритти қара көзлериң.
Ҳүри ғулман яңлы бийнең өзлериң,
Жүзиңди бир көрсет бендең болайын,
Баян етиң мағаналы сөзлериң.
Нәзери түскенниң жаныны жаққан,
Мен батырман бир яр дийип зар қаққан,
Несип болса белгили дос боламан,
Сергиздан менмен сыртыңнан баққан.
Қуўанғаннан кетти диңке-дәрманым,
Келгейдағы мениң еркин заманым,
Гәплесели ақ денели арыўлар,
Қабыл алсаң қалмас еди әрманым.
Алқысса соны еситип.
Қойныңа сыймай қуўанышы,
Жер жаңғыртқан наласы,
Ҳалласлап кеўил қаласы,
Душпанбекен, доспекен,
Болмағай исим шаласы деп,
Хабарсыз жатқан қырық батырды,
Сескендирди даўысы.
Алдырып жүдә айын,
Сескендирди дыбысы.
Қурды қыямет қайымын.
Айбатынан сескенди,
Ерден ердиң қәўпи бар,
Уйқыда жатқан Гүлайым.
Айбаты, сусы басады,
Ким екенин билмегенше,
Берекети қашады.
Уйқыдан турып Гүлайым.
Көрип көзин ашады.
Серпип таслап желегин,
Гәўҳардай нурын шашады,
Үстиме жаў келди деп,
Ақылынан сасады.
Қызларды тезден оятып.
Мәсләҳатты қурады.
Ақылына, ойына,
Қыйынға кеўили бурады,
Қылышларын қолға алып,
Шабысыўға таярланып,
Қатар тутып ғамланып,
Салтанат тутып шығады
Қәҳәрленип жәмленип,
Алдында қатар турады
Тум-тусқа нәзер салады.
Тутқан салтанатына,
Батырдың мийири қанады.
Я өңим бе, түсим бе,
Ақылы ҳайран болады.
Иши билип Гүлайым,
Ат шапқан тақырды,
Етти ойын дақылды,
Бийнесинен, түринен,
Өткен исти аңлады,
Алдындағы батырды,
Қапталына шақырды.
Батыр турып ойланды,
Өткен жылдың ишинде,
Пийшемби күни кешинде,
Гүлайымдай сулыўды,
Қол алысып, қуўанысып,
Көрген еди түсинде,
Дийдарына қанады.
Жүзлериниң рәўшаны,
Шоқтан бетер қарыды,
Гүлайымдай сулыўды,
Көрген жерден таныды.
Сол ўақтында Гүлайым,
Ишки сырын биледи,
Жүзлериниң ысығы,
Жүрек бағрын тиледи,
Ақыл-есин алдырып,
Мыйығын тартып күледи,
Ирке алмай көзин батырың
Гүлайымдай сулыўға,
Сәлем берип сөйледи:
Жүзиңнен жарқырап жайнады жәҳән,
Қабыл алғай сизди бир лаўқы қалам,
Несип айлап бул жайларға жетипсең,
Шын жүректен бердим тәңири сәлем.
Сүйген дослар сырыңды етпес жария,
Буйымың түспегей симсик арсызға,
Бизиң ушын қайыр болсын қәдемиң,
Қыз палўанлар аман-есен барсыз ба?
Жүрегимде толы әрман-шерлерим,
Муратқа жеткизер сыйынсаң ерлерим,
Жөн сораспақ пайғамбардан сүнлетли,
Гүлайымжан шынты менен қол бериң.
Майданға қурыпсыз қатар шатырлар,
Суйеў болар заманлас пен қатарлар,
Бизиң ушын қайыр болсын қәдемиң,
Амансыз ба бир туўысқан батырлар.
Узаққа ат шабар ердиң ерлери,
Ядтан қалмас накаслардың дәртлери,
Несип айдап бир-биреўге дус келдик,
Амансыз ба Түркстанның мәртлери.
Ойласам сөзимниң жоқдур ялғаны,
Үш жыл болды жолыңда себил болғалы,
Бизиң ушын қайыр болсын қәдемиң,
Амансыз ба Түркстанның палўаны.
Басларыма түсти ҳәр түрли ғаўға,
Қыйын дәртлериңе болмай ма даўа,
Несип айдап тақ үстине келипсең,
Ўақтың хош бәрше дениңиз саў ма?
Үш жыл болды еситкели хабарың,
Сергиздан жолыңда сүйген қарыйдарың,
Себил болдым туўры жолың табалмай,
Көрдим, шүкир бүгин айдай дийдарың.
Сол ўақтында Гүлайым,
Шын ашығын аңлады,
Өзегине от салып,
Сөзлериниң салмағы,
Интизар боп жүр еди,
Алласы исин оңлады,
Ақыл-естен айырылып,
Түрли жақтан болжады,
Интизары табылып,
Болар исти аңлады,
Қырық қызынан иба сақлап,
Пинҳәми көзин салады.
Барлық ашыўы тарқап,
Қаны қайнап тарады,
Нурын тегип аламға,
Батырға нур шашады.
Балқып барлық тенеси,
Жүзи гүлдей жанады,
Неше жылғы интизарын,
Көрип мийири қанады.
Жүзин көрип бир-бириниң
Қыран қустай қабады.
Өткен күн түсип ядына,
Әрманлы сезин торлады.
Таўдан аққан булақтай,
Әрманлар тасып толады.
Дәртин айтып кеўлиндеги,
Гүлайымдай перийзат,
Батырынан сорады,
Қыран батыр айланып,
Сөз бенен алдын орады,
Бир-бирине туўры қарап,
Яңлы бәҳәр сөз айтады.
Гүлайым:
Қызықлы мәҳәллер әрманда өткен,
Келбетиңиз жүрек бағрық шад еткен,
Ашықлықта үш жыл мойын создырып,
Сизбедиңиз неше ай дәрдесер еткен.
Батыр:
Түсинде ышқылы сәўбет қурғанын,
Ашық болып шын кеўилим бурғаным,
Тириликте дийдарыңды көрдим бе,
Биз боламыз шыны жаны қурбаның.
Гүлайым:
Жүре алмадым ат көтермес дабылдан,
Түрин көрмей ғайыбана бағынған,
Жолыңда нешше ай сергиздан болған,
Ҳәўесликте бир көрсем деп сығынған.
Батыр:
Қызығыңды көрип тасып толайын,
Түрли ғазабыңа қайыл болайын,
Себеп таўып өзиң излеп келдиң бе,
Қандай жаўың болса қарсы турайын.
Гүлайым:
Түриңди көрсетпей келтирдиң арым,
Хабарын билдирип тарттырдың зарын,
Үш жыл удай қарап жолыңды тостым,
Бул дүньяда тиримедиң қардарым.
Батыр:
Саўлатыңды көрип мен бәҳәр алмай,
Сулыўлық пешенең ядымнан қалмай,
Үш жыл бойы сергизданман удайы,
Гириян едим дәрегиңди табалмай.
Гүлайым:
Айтқан хабарларың ишимде жатыр,
Жолыңызда көрдим лайлагул қәдир,
Аңлағанман ишиңдеги сырыңды,
Сергизданман сени излеп қас батыр.
Батыр:
Сегбир тартып мен келемен алыстан,
Жолыңды табалмай қыйын шалыстан,
Шын ашығым сергизданым сенбедиң,
Излеп таппай әйне үш жыл адасқан.
Гүлайым:
Халқымызға даңқ билдирген ҳәр жерден,
Зияда көринип Әлийдей шерден,
Ашық болсаң шын кеўилден қол бердим,
Қас батыр сен болсаң түсимде көрген.
Батыр:
Ықлас пенен алды-артыңды болжайын,
Несип болса жаңа таптым қолайын,
Бул дүньяда мақсетиме жетирдиң,
Қосылдым ба шын ашығым Гүлайым.
Гүлайым:
Аңламадым жолың жырақ қашығын,
Сыртыңнан гәўҳарға теңгердим басың,
Бул дүньяда шын мақсетке жеткердиң,
Абырайлы бас қостық па ашығым.
Батыр:
Жанымды еритти небир сөзлериң,
Ақылымды алып гәўҳар көзлериң,
Келбетиң жанымды сергиздан етти,
Қәдир алла көрсетти ме жүзлериң.
Гүлайым:
Шын пенде умытпас қәдир жаббарын,
Нешше жыл адасып тарттырдың зарың,
Бир-биреўди аман-есен көрдик пе,
Бағыш еттим саған айдай дийдарым.
Батыр:
Аттың жалын әрман менен өрдиң бе,
Шынтың менен бизге кеўлиң бердиң бе,
Енди өлсем рыйзаман қудайға,
Гүлайым қыз дийдарыңды көрдим бе.
Гүлайым:
Ойласаң шынында мен гүнәкәриң,
Ишимнен тарқады әрманым, шерим,
Бир-биреўге абыройлы қосылдық,
Ашық болсаң шынтың менен қол бериң.
Алқысса еки ашық қосылып,
Гәплерин тамам етеди.
Шын пикирин айтысып,
Бир-бирин бийҳал етеди.
Қарағанда көзлери,
Өкпесинен өтеди,
Кеўлинде әрман, шер қалмай,
Мақсетине жетеди.
Еки ашық табысып,
Ат басындай жүреги,
Қанаға сыймай шабысып,
Бир-бирине күш берип,
Көзи менен жанысып,
Бир-бирине қол берди,
Кеўил менен табысып,
Артық-кемин айтысты,
Сөз бенен мийри қанысты,
Көрисе алмай бир-бирин,
Дәртлери жүдә ғаўлады,
Қол урмаға тигинен,
Қызлардан ибе қылады.
Таўланып қыз наз етип,
Қасына оның бармады,
Ийтелгидей жайтаңлап,
Шапаатын салады,
Кеўили алып қашса да,
Гүлайым сыр бермеди,
Қушақ ашып керилип,
Қасына жуўырып келмеди,
Аман-есен сорасып,
Басқа сырын билдирмеди.
Өткен исти басынан,
Бир қатар айтып береди.
Қушақлап кеўил бермеди деп,
Батырды ашыў кернеди.
Келмеген соң батырың,
Келди қыздың қасына,
Сүйиў ушын қаслады,
Өз ўақтын өзи йошлады,
Кеўил берип шын менен
Арыўдың қолын услады
Қызға қарап ынтығып,
Батыр дәртин баслады:
«Қуўанып тасып-толайын.
Кеўил қуўанышың шолайын,
Жүзиңди бир туўры қарат,
Мәрҳамат етиң Гүлайым.
Бир көрсет айдай жүзиңди,
Өтирик пе, рас па?
Үш жылда көрдим өзиңди,
Мәрҳамат етиң Гүлайым.
Бир қарат наркас көзиңди,
Көргеним ядымнан қалмай,
Еркин жамалыңа қанбай,
Сергизданман мен жолыңда,
Жайлаўың сениң табалмай.
Сөзимниң шындур аяны,
Яд еттим өмирбаяныны,
Гүлайым қыз мәрҳамат ет,
Жамалыңды бир тут кәни,
Жолыңа бақыш қараўым,
Ериттиң жүрек-баўырым,
Жолыңда мен сергизданман,
Еркин бир сүйгиз арыўым,
Жайлаўыңды мен билмедим,
Жолыңда қанша терледим,
Бир сүйгиз арыў жүзиңди,
Ашығым аман жүрмедиң.
Кеўилим шыдап тура алмай,
Келе алмаспан қәддиме,
Бир шырмалып оралмай,
Әрманда өтти өмирим,
Сен менен дәўран сүре алмай
Ғалмағал жолы бурыңғы,
Дәртлериңнен Гүлайым,
Жуттым қарағурымды,
Шынтың менен қолыңды бер.
Көрсет тамаша түриңди.
Сен де мениңдей зармедиң,
Халқыңа гүнакармедиң,
Бир көрсет айдай жүзиңди,
Өтирик пе, ырас па,
Бул дүньяда бармедиң.
Отқа салдырғансаң жаным,
Талан еттиң дүнья-малым,
Егленбей қушағыма кир,
Халыққа әдиўли палўаным.
Дәртиңнен жанып күйгеним,
Ышқыңды жыйнап түйгеним,
Мәрҳамат ет Гүлайым,
Опадарым, сүйгеним.
Ашықпан әзел бурыннан,
Таппадым ҳәр түрли орыннан,
Бир әрмансыз болайын,
Шер тарқатың өз қолыңнан.
Бийик болғай минген таўым,
Қаст етермен қарсы жаўың,
Шынтың менен кеўлиңди бер,
Опадарым, шын сүйгеним.
Алқысса сөз етти дәртин Гүлайым,
Белгили сыры ҳәр жайдың,
Жүзлери шалқар көл айдын,
Келбетине қарасаң,
Түри он төртлик айдың.
Түссе ҳәр кимге назары,
Жаўар раҳматы қудайдың,
Не кереги қолда тайын,
Шеп көрер оның қаяғын,
Барлап ояқ-буяғын,
Әсте басып аяғын,
Ойлап сөздиң салмағын,
Қалайыдай қалқып,
Полаттай балқып,
Сегизлик айдай шалқып,
Кеўили аламды жайлап,
Ашыққа өзин тайлап,
Шынты менен қолайлап,
Түрли сөзлерди арнап,
Ҳәр сөзине барбаз байлап,
Пәрәң румал басында,
Сүрме салып шашына,
Қәлем урып қасына,
Қал таслап пешанасына,
Зорға сыйып қанасына,
Мәдет тилеп алласына,
Шер сап кеўил қаласына.
Батырдың сөзине қанып,
Жанын алып қасын қағып,
Маңлайға ҳасыл дүр тағып,
Қыялланып қыя бақып,
Көргенлердиң ишин жақып,
Жүзлеринен нур шашып,
Көргенниң жигери тасып,
Батырдың мийирин қасып,
Шыны менен кеўилин ашып,
Батырға жақынласып,
Қуўанышы кем-кем шоласып,
Тутып бабамыздың жолын,
Көрсетип әдептиң молын,
Байқас етип оңлы-солын,
Ықлас пенен ашып кеўилин,
Арқан менен ийилип,
Берди батырға оң қолын,
Алқысса батыр,
Қаны қызып қайнады,
Көзлери оттай жайнады,
Жигитшилик қумары тутып,
Сүймекши болып ойлады.
Көрип ҳәр түрден шашағын,
Гәўҳар таққан тулымшағын,
Күш бермей ашықлық ағын,
Кеўилин ашып қарсылап,
Ашты батыр қушағын.
Кеўилиндеги мақсет пенен,
Усынады Гүлайымға,
Сормақ болып ләбинен,
Ашық оты күш бермей,
Сүймекши болды бетинен,
Оттай ысық ашық жоллары,
Парша ушыға тонлары,
Аш суңқардай шабынып,
Ынтығып тутты қолларын,
Сағынышлы аҳ урып,
Ақыл естен айырылып,
Сүймекши болды бетинен,
Аўға илген суңқардай,
Қыздың мойынын қайырып.
Жүзин көрип бийықтыяр болады,
Кеўили өсип әтирапты шолады,
Суңқар илген ақ мамықтай уўқалап,
Ақ бетинен жуп-жуп поса алады.
Алқысса сонда Гүлайым,
Анықлап кеўил бермеди,
Тенесин ашыў кернеди,
Қырық қызынан уялып,
Ақ маңлайы терледи.
Айбатланып ақырып,
Батырға еки қолын сермеди,
Интизар болған батырға,
Айбатланып сөйледи.
Аўыр-аўыр сөз айтып,
Батырдың кеўилин жерледи,
Тартып еди қолынан,
Шыбық шелли көрмеди,
Сазан балықтай туўлап,
Қушағына кирмеди.
Қызыл жүзин қубартып,
Күши тасып өрледи,
Қырық қызынан уялып,
Қуўарады келбети,
Тәселле айтып батырға,
Гүлайым сулыў сөйледи:
Орынсыз гүнаны қуда етер ме,
Жөнсиз жаманлықлар ядтан кетер ме,
Батыр емес таў жайлаған ладансаң,
Нағыз батыр сондай исти етер ме.
Аты шығып басын қосқан қатарға,
Жалғыз өзи қыя шөлде жатар ма,
Көп ишинде ғарры өгиздей шәп берип,
Сондай ислер ылайық па батырға.
Батыр адам естен аўып тала ма,
Ақыл адам жанға зыян сала ма,
Шаңқай түсте қушақ ашып умтылып,
Ондай ис батырға ылайық бола ма.
Қыя шөлде қара басын қорғаған,
Ойлап көрсең ылайық па сол саған?
Ылайық па көпшиликтиң ишинде,
Қушақ ашып ҳайўан исин жумсаған.
Ақыллы биледи ҳәр истиң жайын,
Адам болсаң болсын үлестен пайың,
Сөз арқалы билдирген соң кеўилди,
Орынлы жеринде биз саған тайын.
Озалдан белгили батырлық көриң,
Айтыўдан түсиндим иште не барын,
Қушақ ашып қырық батырдың көзинше,
Халыққа күлки етип төктиң абырайым.
Қулақ салдым нешше жыллар изиңе,
Ашық болдым гүлдей жанған жүзиңе,
Көрген жерде ҳайўандай бас салғаның,
Лақабыңа ылайық па өзиңе,
Ақыл болсаң қулақ салың,
Бул күнде қыйын бизиң ҳал,
Жорасын излеп жүр деген,
Алдырдың халықтан көп мәлел.
Суңқар едим қонған таўға,
Сорағандай ҳәр ким саўға,
Қыстап мени аўға шықтың,
Қайтармай бара ма аўға.
Елинен адасқан мен суңқар,
Аўға емеспен мен қуштар,
Кеўилиңдегини табағойса,
Тилин билген аўға жығар.
Өтирик емес шын ашықпан,
Бул күнде арам қашықпан,
Бул жүристе керек емес,
Жырақ қашаған сарсықтан.
Алдың бийик шыға алмайтын жар ма,
Бир баралмай кеўил қосқан ярыңа,
Көп ишинде жабық сырды жумсаған,
Адамзатқа оннан айып ис бар ма?
Қайғы-дәрти жандырып тур ишимди,
Қалмақлардан мен алғайман өшимди,
Сеннен басқа кеўил қосқан ярым жоқ,
Душпаныма ат сал көрсет күшиңди.
Албырап адастың жүрген жолыңды,
Залым қалмақ шайқамағай толымды,
Анық бизде кеўлиң болса ер жигит,
Қыйын жерде бериң маған қолыңды.
Анықлап көрсетиң мақсет-нийетиң,
Мен сынайын нәмәртиңди, мәртиңди,
Ашық болсаң қалмай изиме ериң,
Қарадан ағартар болсаң бетиңди.
Алқысса сол батыр,
Не болғанын билмеди,
Көзи жерди көрмеди,
Дәлилинен утылып,
Тенесин ашыў кернеди,
Қысынғаны соншелли,
Арақ-арақ терледи,
Айтар дәлил таба алмай,
Қапалық кеўилин жерледи,
Гүлайымның сөзлери,
Алдына бөгет кереди.
Ерлик етип гәп урып,
Ықтыярын бермеди,
Қайғы ғамды таслады,
Ашыўланып арланып,
Қыздың қолын услады.
Нешше түрли сөз айтып,
Қыран деген батырың,
Қызға сөзин баслады:
Туўды оң жағымнан айым,
Сенсең мениң теңи-тайым,
Дәлилиңе дәлил мынаў,
Қулақ салың Гүлайым.
Келтирмеңиз мениң арым,
Кеўилимде жоқ гүнәкәрим,
Мынаў айтқан сөзлериме,
Зейин берип қулақ салың.
Көргенниң болар кеўли тоқ,
Ашықлық деген қызыл шоқ,
Адамзаттың сағасы,
Сиз бизден қызық нәрсе жоқ.
Ата-бабадан қалған жол,
Ашықлық деген қызыл гүл,
Аманласыў айып емес,
Кеўил қоссаң ойна, күл.
Жоқдур ҳеш жериңде ялған,
Қыз-жигиттиң ақылын алған
Қызға жигит қол салмақлық,
Пайғамбардан сүллет болған.
Ашыўлансаң дейди долы,
Шарапаты елге толы,
Жигит қызға қол салмақлық,
Бабамыздың уллы жолы.
Сайрап тур кеўилим қаласы,
Адамгершилик нышанасы,
Ҳүрмет еткен айып па екен,
Анасына жас баласы.
Туўып өскен мәнзил хана,
Сағынышлы адамыңа,
Қушақ ашып көрискенлик,
Айрылмас дослық нышана.
Жоқ еди арамда қашықлық,
Аманласыў билмеген,
Жаманлық пенен жақсылық,
Қушақ ашып көрискеним,
Дослығым менен ашықлық.
Дусластық табаным тайып,
Көрген жүрсин елге жайып,
Шын достым деп сүйип едим,
Гүлайымжан, етпа айып.
Зорлығыңды маған билдирме,
Кеўлиме шер салып,
Жүрек бағрымды тилдирме,
Гүналы етип ашығыңды,
Маған қылыш көтерме,
Ишиңе сумлық жайлама,
Қаңғымай деп сен ойлама,
Еңбегиңди зая етип,
Келген бағыңды байлама,
Көрдик ислердиң талайын,
Қайда буйырсаң мен тайын,
Мәлел салма араға,
Мәлел таппаңыз Гүлайым,
Ашықлық деген жақсы ат,
Бағынады жақын мен жат,
Екеўимиз шын дос болсақ,
Душпанға болар сиясат,
Майдалық ҳеш ўақ оңбайды,
Менменниң кеўили тоймайды,
Нашар менен сүйискенлик.
Ҳеш жерде айып болмайды.
Сағынып түстиң қолыма,
Қайылман ашыў-тоғыңа,
Қурдасым деп бир сүйдим,
Жалатай деп алма ойыңа.
Душпаның басын жалмасын
Ишиңе дәртлер толмасын,
Жолға салып тегисле,
Кеўилиңниң қаласын,
Хәмдам болсаң биз бенен,
Оған кеўилиң қалмасын.
Буннан былай исиңди.
Қырық шилтенлер қолласын,
Айып көрме Гүлайым,
Толы жығын ишинде,
Ҳәр ким сүйер баласын.
Отқа салып өртейик.
Сарсық сөз бен жаласын,
Нешше жылдан бермаған,
Қурбан қылдым бир басым,
Биреў-биреўди зорға көрдик,
Буннан былай оңласын.
Енди өлсем ыразыман,
Жолыңызда Гүлайым,
Қурбан болсын бул басым.
Гәп мәнисин аңласаң.
Ярыңа кеўлиңди ашың.
Алқысса сөзди еситип,
Гүлайымдай перийзат,
Мақул сөзге не қарыў,
Қайғыны жойытып, жубанып.
Кеўил дәрти уўланып,
Дәлилине мейири қанып,
Тал шыбықтай таўланып,
Аўзынан шыққан пуўлары,
Сары алтындай пуўланып,
Қалың питкен қарашаш.
Мойныңа оралып,
Ийтелгидей жайтаңлап,
Бели сымдай буралып,
Шейтен оңға оңғарылып,
Ашықлық лепсин тыя алмай,
Шын ашығын қыя алмай,
Дәлилден қатты утылып.
Жолдан шығып кете алмай,
Батырға илаж ете алмай,
Сөзине дәлил айталмай,
Үстинен басып өте алмай,
Түрли жақтан утылып,
Ҳәр жағынан тутылып,
Батырға қарап жутынып,
Қаймыжыңлап күлип,
Ҳәмириңе қайыл болып,
Ықлас пенен кеўил бурып,
Қәдди қорғасындай ерип,
Батырға қушағын керип,
Кеўили әбден жай болып,
Батырға қарап Гүлайым,
Мынадай сөзди айтады:
Саўаш күни әреби атқа жем бердим,
Ақыл ма деп, ақмақ па деп сын бердим,
Жигит болсаң аз ғана күн сабыр ет,
Сизди қабыл алып басқа теңгердим.
Шын кеўилден бердим саған зейнимди,
Қашыў тарттым билмекши боп мейлиңди,
Достыңызға аз ғана күн мәўлет бер,
Жолыңызға бағышладым теңимди.
Асығыста ҳәзир елге қайтамыз,
Шөлистанда қырық күн сапар тартамыз,
Шын дос болсаң кейниме ересең,
Ҳаққыңызға дуўа қылсын атамыз.
Саркоп атаў дейди туўған елимди,
Айта бер жан достым өкпе гийнеңди,
Қабыл алып сениң менен бас қостым,
Көрсет маған ғайратыңды, күшиңди.
Гийнең болса айтып қалың аўлақта,
Мен сени тапсырдым халық еткен ҳаққа,
Мен теңимди бағыш еттим жолыңа,
Ҳәзиринше қоймаң мени уятқа.
Белиме толтырып садақ орайман,
Ат ойнатып әтирапыма қарайман,
Аман-есен парахатқа шыққанша,
Достым сеннен ықтыярым сорайман.
Не десем сөзимди қабыл аласаң,
Узақта жаўым бар сапар тартпасаң,
Зарымыз бар, зорымыз жоқ,
Жан достым қалай көресең.
Астыма минип ем сайлап Қарагер,
Қалмақ залым бизиң ушын талапкер,
Сол залымнан қутқарыўға жан достым,
Дос болсаңыз ашығыңа жәрдем бер.
Майданда төкпеңиз намыс пен арым,
Көрсеткейли ҳәр ким иште не барын,
Мен ер билип шалғайына асылдым.
Ашығыңа көмек бериң қайсарым.
Алқысса соны айтқан соң,
Батырдың кеўили жай болды,
Төрт түлиги сай болды,
Ырза болып ярына,
Кеўили қуўанышқа толды.
Адасып жүрген сорлы еди,
Тартып батыр кең жолды,
Еки ашық сол жерде,
Артық-кемин айтысып,
Бир-бирине қол берди,
Ҳәм урысты, ҳәм тарысты,
Шынты менен кеўил ашты,
Пикирлерин айтысып,
Күши дәрья киби тасты,
Қабыл алып бир биреўин,
Ўәделесип басын қосты,
Шын дос болып батырлар,
Маргиядай қайнап йошты.
Ат шапқан майдан тақырды,
Етти ойын дақылды,
Тәртип берип қызларға,
Биреўлерди алдырды.
Асығыста албырап,
Атларға ерлер салдырды.
Белгили сырлар айтпаға,
Шөлде сапар тартпаға,
Асығады Гүлайым,
Елатына қайтпаға.
Қайғы-ғамды жойытады,
Қуўанышы кем-кем артады,
Асығыста атланып,
Он еки айда айналып,
Гүлайымдай перийзат,
Елатына қайтады,
Қапалы кеўили хош болып,
Кеўиллери йош болып,
Нешше жылғы интизары,
Ашығы менен дос болып,
Түркстанға қайтады,
Гүлайым батыр бас болып,
Алла, алла, алла деп,
Дәскирлик еткил пана деп,
Еренлер жолым жолла деп,
Атларды жолға салады,
Туўған елин сағынып,
Асығыста атланып,
Жолларға раўан болады.
Ел сағынған бедеўлер,
Артқы аяғын тиреди,
Алдыңғысын кереди.
Өр қояндай ойнады,
Қуба үйректей қалқыды,
Сарыбас қуўдай сарқады.
Жер танабын тартады.
Қызлардың бели талады,
Секиргенде бедеў атлар,
Бир танап жерлер алады.
Аттың жоны қызған соң,
Полаттан суўлық шайнады,
Сағрысы тасып қайнады,
Гәўҳардай көзи жайнады.
Бир бирине жарасып,
Астындағы бедеўлер,
Онтөрт жасар қызлардай,
Жылўа таслап ойнады,
Сол бийнеде қырық батыр,
Он күн жоллар тартады.
Байқас етип жолларын,
Кеўилине жайлады.
Тажына шегип тулпарға,
Егленбей сапар тартады.
Күши тасып елеслеп,
Мезгилме-мезгил артады.
Ийини келген жерлерде,
Дәрьяларға бойлады,
Қулан жортпас қыйырдан,
Сарыбас қуўдай сарқады,
Жол жүрип мейири қанады,
Сарғаяды солады,
Атланғалы батырлар,
Жигирма бес күн толады.
Гаҳы шаўып, гә желеди,
Асарлық жатқан бел еди,
Жигирма бес күн толғанда,
Жәдде дағына келеди.
Майданды жердиң алабы,
Астындағы бедеўлер,
Тартты жердиң танабын,
Есап етип қараса,
Хорезмниң ойына,
Он күнлик жол қалады,
Қыран батыр сол жерде,
Гүлайымдай батырдан,
Мәўлет сорап қалады.
Ат шапқан таўдың қыяғы,
Сақтыяндай бар сыяғы,
Тасқа тийип осылып,
Тулпарлардың туяғы.
Қаршығадай қанатлап,
Майданда сегбир салады,
Тапсырған ерлер аманат.
Жақсылықты етип яд,
Күн көрмеген батыр қызлар,
Майданда қурып салтанат,
Аман-есен киятыр,
Болмады ҳәргиз биймурат.
Алдынан гүўлеп жел есип,
Елатым деп жаннан кешип,
Қәлеген мийўасын жесип,
Ат шабысып киятыр,
Майданда ойнап-күлисип.
Асыр-асыр таўдың қары,
Талқан етти жердиң жүзи,
Есап етсе Гүлайым,
Қырық күн тамам болады,
Алдына серлеп қараса,
Байдақ, Сайдақ көринди,
Хорезмниң минары.
Ада болмас шөл еди,
Қырық күн удай сегбир тартып,
Түйе таўына келеди.
Алла бағын ашады,
Түрли дәртке шөл асады,
Аман-есен Гүлайым,
Елине араласады.
Ашылған бағда лалаға,
Налыс қылып бир аллаға,
Сәҳәр ўақты келип кирди,
Саркоп деген қалаға.
Қыры менен ойына,
Қайғысы толып қойнына,
Талқан етип жаҳанды,
Ат ойнатып келеди,
Жаңадәрьяның бойына.
Гезектеги ендиги бөлимге өтиў: Тоғызыншы бөлим
Алдынғы бөлимге қайтыў: Жетинши бөлим
Китап Мазмунына қайтыў
Социал тармақларда бөлисиў
Егер сиз бул китаптың усы бөлимин унатқан болсаңыз, бул бетти төмендеги социал тармақлар арқалы досларыңыз бенен бөлисиўди умытпаң:
